Hürmüz Boğazı nedir ve İran'ın burayı kapatması durumunda petrol fiyatları ne olabilir?

Dünyanın en kritik petrol darboğazı olarak adlandırılıyor ve İran bu gücü elinde tutuyor.

Washington'un İran'a yönelik saldırıları, İran'ın, küresel petrol ve doğalgaz tüketiminin yaklaşık yüzde 20'sinin geçtiği, İran ile Umman arasındaki Hürmüz Boğazı'nı kapatarak misillemede bulunabileceği endişelerini artırdı.

İran'ın ilk misillemesi boğazı ilgilendirmiyor gibi göründüğünde petrol fiyatları pazartesi günü düştü , ancak analistler, Basra Körfezi'ne stratejik deniz girişinin kapatılmasının petrol akışını aksatabileceği ve küresel ekonomiyi en azından geçici olarak mahvedebileceği konusunda uyardı.

AB Dış İlişkiler ve Güvenlik Politikaları Yüksek Temsilcisi Kaja Kallas, pazartesi günü gazetecilere yaptığı açıklamada, "Bu son derece tehlikeli olur" dedi.

İngiltere'nin Londra kentindeki Royal United Services Institute'ta Ortadoğu güvenliği alanında kıdemli araştırma görevlisi olan Burcu Özçelik, Tahran'ın boğazı kapatmaya veya geçişi engellemeye karar vermesi durumunda bunun "tehlikeli" olacağını söyledi.

Özçelik, internet üzerinden yaptığı açıklamada , "Küresel ekonomik şok dalgalarını tetikleyebilir ve İran'ın kendi çıkarlarına aykırıdır" dedi.

Hürmüz Boğazı Nerede?

Hürmüz Boğazı Umman ile İran arasında yer almaktadır.

Boğaz, Basra Körfezi'ni Umman Körfezi ve Arap Denizi'ne bağlar. En dar noktasında sadece 33 kilometre genişliğindedir, ancak dünyanın en büyük ham petrol tankerlerini idare edebilecek kadar derin ve geniştir.

Nakliye yolu her iki yönde de sadece üç kilometre genişliğinde.

Boğaz'dan ne kadar petrol geçiyor?

ABD Enerji Bilgi İdaresi'ne (EIA) göre, dünyanın toplam petrol tüketiminin yaklaşık beşte biri boğazdan geçiyor. Bu petrolün çoğu Asya'ya gidiyor. EIA, 2024'te Çin, Hindistan, Japonya ve Güney Kore'nin boğazdan Asya'ya giden ham petrol için en önemli varış noktaları olduğunu belirtiyor.

EIA geçen hafta yaptığı analizde, "Boğazdan büyük miktarda petrol geçiyor ve boğazın kapalı olması durumunda petrolü dışarı çıkarmak için çok az alternatif seçenek bulunuyor" ifadesini kullandı.

Boğaz'dan geçen petrol Suudi Arabistan, Birleşik Arap Emirlikleri, Irak, İran, Kuveyt ve Bahreyn'den gelirken, sıvılaştırılmış doğalgazın büyük kısmı Katar'dan geliyor.

EIA'ya göre, geçen yıl Boğaz'dan günlük 20,2 milyon varil ham petrol, kondensat ve yakıt geçirildi.

EIA, çoğu dar boğazın diğer rotalar kullanılarak aşılabileceğini, ancak Hürmüz Boğazı gibi bazı dar boğazların pratik alternatiflerinin bulunmadığını belirtti.

EIA, "Boğazdan geçen hacimlerin çoğunun bölgeden çıkış için alternatif bir yolu bulunmuyor" ifadelerini kullandı.

Petrol fiyatlarında neler olabilir?

EIA'nın açıkladığı gibi, petrolün geçici bile olsa önemli bir dar boğazdan geçememesi "tedarikte önemli gecikmelere yol açabilir ve nakliye maliyetlerini yükselterek potansiyel olarak dünya enerji fiyatlarını artırabilir."

İran'ın nasıl tepki vereceğine dair daha fazla kesinlik oluşana kadar piyasaların gergin olacağını söyleyen kıdemli uzman Colby Connelly, Washington, DC merkezli düşünce kuruluşu Ortadoğu Enstitüsü, çevrimiçi bir bildiride .

Pazar günü, Goldman Sachs analistleri, Hürmüz Boğazı bloke edilirse Brent ham petrol fiyatlarının varil başına 110 ABD dolarına ulaşabileceğini tahmin etti. Diğer analistler, fiyatların varil başına 120-130 ABD dolarına (en azından geçici olarak) kadar çıkabileceğini söyledi.

Küresel ticaret veri şirketi Kpler'in kıdemli petrol analisti Homayoun Falakshahi, çevrimiçi bir video açıklamasında "Boğazın küresel petrol ticaretindeki önemi göz önüne alındığında, petrol üzerindeki etkisi çok büyük olacaktır" dedi. "Kesinlikle üç haneli rakamlar göreceğiz."

Ancak Falakşahi, boğazı kapatmanın İran için son çare olacağını da sözlerine ekledi.

İran gerçekten kapatır mı?

İran'ın Press TV'sinin haberine göre, İran Meclisi Pazar günü boğazı kapatma kararını onayladı, ancak böyle bir adımın atılması için Yüksek Ulusal Güvenlik Konseyi'nin onayı gerekecek.

İran geçmişte boğazı kapatmakla tehdit etti ancak bunu hiç yapmadı. Bunu yapmak kendi petrol ihracatını kesecek ve ticaret ortağı Çin ve petrol ihraç eden Arap komşularıyla ilişkilerine zarar verecekti.

Brookings Enstitüsü'nün başkan yardımcısı ve dış politika direktörü Suzanne Maloney, İran parlamentosunun pazar günü aldığı kararı "tamamen sembolik" olarak nitelendirdi.

Maloney, Brookings internet sitesinde yaptığı açıklamada, "Böyle bir adım, ülkenin hırpalanmış ekonomisini daha da çökertecek ve Suudi Arabistan ile Basra Körfezi kıyısındaki diğer Arap ülkeleriyle kırılgan ama değerli yakınlaşmasını tehlikeye atacaktır." dedi.

ABD Dışişleri Bakanı Marco Rubio, Çin'in İran petrolüne bağımlı olduğunu belirterek, Çin'i İran'ı Hürmüz Boğazı'nı kapatmaması için teşvik etmeye çağırdı.

Rubio, "Bunu yaparlarsa ekonomik açıdan intihar etmiş olurlar" dedi.

İran başka ne yapabilirdi?

Associated Press'e göre İran, en azından bir süreliğine boğazı geçilmez hale getirmek için kullanabileceği hızlı hücum botlarından oluşan bir filoya, binlerce deniz mayını ve füzeye sahip.

İran'ın Bandar Abbas'taki ana deniz üssü boğazın kuzey kıyısındadır. Müttefikleri olan Yemen'in Husi isyancılarının Kızıldeniz'de yaptığı gibi, uzun Basra Körfezi kıyısından füzeler de ateşleyebilir.

Reuters'a göre, pazartesi günü erken saatlerde gemi takip verileri, bazı tankerlerin boğazdan uzaklaştığını, ancak bazılarının tekrar geri döndüğünü gösterdi .

Connelly, ile Ortadoğu Enstitüsü, ABD'nin saldırısının petrol ve doğalgaz kaynaklarını tehdit eden duruma daha fazla istikrarsızlık kattığını belirtirken, boğazın "büyük bir enerji kesintisi için potansiyel darboğazlardan yalnızca birini temsil ettiğini" kaydetti.

Connelly, "Hürmüz Boğazı'nın, anlaşılabilir bir şekilde, mikroskop altında olacağını" söyledi.

"Ancak giderek daha istikrarsız bir durum, bölgedeki kritik ihracat altyapısında, bunlar kasıtlı olarak veya başka şekilde meydana gelmiş olsun, beklenmedik kesintilere yol açabilir."