De Zwitserse auteur Gertrud Leutenegger is op 76-jarige leeftijd overleden

Als de Duitstalige literaire scene zich vandaag de dag vooral kenmerkt door de luidruchtigheid van haar zelfpromotie, dan was zij een van de meest ingetogen, maar des te authentieker stemmen. In 1975 debuteerde Gertrud Leutenegger met de roman "Vorabend", een psychologisch meesterwerk dat politieke actualiteit combineerde met iets tijdloos koppigs.

Dat de wereld in beweging was, bleek uit de thematiek van dit verhaal. In Zürich bereidden mensen zich voor op demonstraties in de nasleep van de beweging van '68. De verteller van de roman bewandelt de geplande routes door de stad aan de vooravond van de gebeurtenissen.

Dat een grotere aandacht voor de loop van de wereld ook de eigen geschiedenis scherp kan stellen, is een inzicht dat hier voor het eerst aan betekenis wint. Gertrud Leutenegger heeft dit in haar literatuur herhaaldelijk opnieuw onderzocht: in caleidoscopische miniaturen, korte verhalen en grote romans.

Leutenegger, geboren in Schwyz in 1948, was vanaf het begin op zoek naar een wereldorde waarin ook het subjectieve en haar eigen biografie konden worden beschouwd. Haar werk verwierp het idee van het zelf. Dit alleen al was een beetje een provocatie in de gepolitiseerde jaren zeventig, toen sommige schrijvers ervan werden beschuldigd in ivoren torens te leven.

In een vroege brief aan Suhrkamp-uitgever Siegfried Unseld benadrukt de jonge auteur haar visie op de dingen en presenteert ze, zelfs op 26-jarige leeftijd, een poëtica die al decennia lang geldig is. "Vorabend" klinkt dan bijna als een term voor een bewustzijnstoestand: "Deze kloppende pauze tussen gebeurtenissen, deze toestand op de drempel van een beslissing. Het wijst ook op de gevaren ervan: teloorgang tussen de tijden. Maar ook een belofte: alsof alles zomaar kan beginnen."

Gertrud Leutenegger schreef op deze manier. Met grote alertheid en gevoeligheid voor breuken en omwentelingen. Ze nam helder bijbels en mythologisch materiaal en verweefde er patronen van het persoonlijke, soms zelfs het autobiografische in.

Na "Vorabend" volgde "Ninive", een visueel verbluffende roman over jonge liefde tussen twee ongelijken. Het bevat een motief dat door het hele werk heen zal terugkeren: de natuur als een onontkoombare waarheid. Tijdens een soort nachtwake zitten de twee jonge mensen voor de resten van een gigantische walvis die per trein door het land wordt gesleept, om vervolgens in stukken te worden gehakt.

Het zijn deze krachtige beelden van een natuur die uit de hand loopt die in Leuteneggers romans blijven hangen. In het boek "Matutin" uit 2008 zijn het de vogels die, als de sterren van de schepping, het opnemen tegen hun ergste vijand, de mens.

Zes jaar later werd "Panic Spring" geschreven, dat zich afspeelt onder een plotseling veranderde hemel. De IJslandse vulkaan Eyjafjallajökull is uitgebarsten en legt het vliegverkeer lam. De blauwe lucht boven Londen is niet langer bedekt met dampsporen en hangt weelderig boven een ontmoeting die ook typerend is voor Gertrud Leuteneggers sociale leven. Op een brug over de Theems ontmoet de ik-verteller een krantenverkoper en sluit vriendschap met de man met een vreemde moedervlek op zijn gezicht. Het is zowel een misvorming als een onderscheiding. Ze raken aan de praat, en alleen al het feit dat de man ons over zichzelf vertelt, lijkt het begin van een teder liefdesverhaal.

Liefde en genegenheid worden in het werk van deze Zwitserse auteur vaak slechts gesuggereerd, een subtiele benadering, zoals ook aanwezig is in de roman "Acheron" uit 1994. In een Japanse trein valt het hoofd van een slapende vrouw op de schouder van een andere vrouw. De ik-verteller, afkomstig uit Europa, speelt een spel van lichamen en culturen. Het personage Tenko is een handelsreiziger en een vluchtige figuur in de lucht. De roman vertelt over zoeken en vinden, en over vreemdheid.

Op weg zijn naar jezelf is ook een van Gertrud Leuteneggers belangrijkste thema's. Twee geografische en psychologische verdwijnpunten komen steeds terug: jeugdherinneringen en voorheen onbekend terrein.

Dat zelfs thuis vreemd kan worden, bewijzen de boeken die zich afspelen in Ticino, waar de auteur woont. De demonische, soms teder beschreven figuur van Orion, een sterrenkijkende architect die zijn evenwicht is verloren, verschijnt herhaaldelijk. In de roman "Pomona" en in "Late Guests". Literatuur is een synoniem voor het leven, maar er zitten vaak lange verhalen achter.

Gertrud Leutenegger, die voor haar werk de Schillerprijs van de Kantonnale Bank Zürich, de Solothurn Literatuurprijs en de Kunstprijs van de stad Zürich ontving, was geen schrijfster van eenduidige helderheid. Haar literatuur zat vol kantelende beelden. "Een zweefbeweging, een verschuiving is alles", zei ze ooit. Stilistisch beheerste ze dit effect virtuoos. Haar sfeerbeelden, die altijd ook schetsen van gemoedstoestanden waren, konden lang blijven hangen, een kunst bewonderend die tegenwoordig bijna ouderwets precies aandoet.

Als je Siegfried Unselds aantekeningen in zijn reisverslagen leest, waarin hij vertelt hoe hij de jonge Zwitserse auteur voor het eerst in Zürich ontmoette, zou je denken dat haar nauwkeurigheid al achterhaald was. "Ze lijkt bijna op een Suhrkamp-sprookje", schrijft Unseld.

Voor Gertrud Leutenegger vormde de werkelijkheid nooit een gesloten systeem. Haar romans en korte proza ​​stonden open voor de realiteit van de lezer. Het fragmentarische, het ongekunstelde, speelt hier een belangrijke rol. "Ik heb geen materiaal; ik heb alleen mijn wrakhout," schrijft ze in de bundel "Partita", die de aantekeningen van de auteur bundelt. Elders: "De valse totaliteit van elk portret valt uiteen in de delicate, meedogenloze dialoog van fragmenten." Voor Gertrud Leutenegger werd het licht het zwaarte, en het zware werd het licht.

Gertrud Leutenegger overleed vrijdag op 76-jarige leeftijd in haar thuisregio Schwyz, zo meldt Suhrkamp Verlag.