Schuldenrem: Merz' miljardenprobleem – gaan de SPD en de Groenen hem helpen?

Nu is het zover. Slechts één dag na de federale verkiezingen versnelt Friedrich Merz plotseling de poging om nieuw geld te krijgen. De kandidaat van de Unie voor het bondskanselierschap sloot maandag op een persconferentie niet langer uit dat de schuldenrem snel moet worden hervormd of dat het oude parlement een speciaal fonds voor hulp aan Oekraïne moet oprichten.

De Groenen hadden dit idee al eerder openlijk geuit. Zelfs binnen zijn eigen partij zorgde Merz' openheid aanvankelijk voor verbazing en hoofdschudding. En twee vragen: wat bedoelt de partijleider precies? En is dat wel mogelijk? SPD-minister van Financiën Jörg Kukies zegt tegen Stern: ga ervoor. Maar alleen als we nu het tempo opvoeren.

Merz deed zelf geen voorstel, maar reageerde maandag op een persconferentie op een vraag van een journalist. De huidige Bondsdag kan nog tot 24 maart beslissingen nemen, zei Merz na overleg met de partijbestuurders van de CDU. “Dat betekent dat we nu vier weken de tijd hebben om erover na te denken.” Hij wil dit echter op dit moment niet publiekelijk doen.

Maar op dat moment was het te laat en ontstond het debat. Zeker omdat Merz niet specifiek aangaf of het om een ​​hervorming van de schuldenrem of een nieuw speciaal fonds ging. Zijn eerste parlementssecretaris Thorsten Frei maakte dinsdagochtend in het programma Deutschlandfunk duidelijk dat een dergelijke snelle hervorming van de schuldenrem met de Unie nog steeds niet mogelijk is.

Gezien de zeer dynamische veranderingen in het buitenlands beleid wilde Frei echter niet uitsluiten dat er op zeer korte termijn beslissingen op het gebied van buitenlands en veiligheidsbeleid nodig zouden zijn. Volgens informatie van Stern moet dit worden opgevat als een opening voor een speciaal fonds of een uitzondering voor de defensiebegroting op de schuldenrem. Dat is ook wat Merz in zijn antwoord van maandag voor ogen had, aldus de partij. Er wordt gesproken over een speciaal fonds van maximaal 300 miljard euro.

De Unie betoogt dat er sprake was van zelfverdediging. Volgens recente uitspraken van de Amerikaanse regering, met name tijdens de Veiligheidsconferentie in München, is bescherming binnen de NAVO niet langer gegarandeerd. Volgens de partij is de situatie fundamenteel veranderd.

Meer geld voor defensie en infrastructuur zou een hervorming van de schuldenrem in de Basiswet mogelijk moeten maken. De Bundesbank is van plan om binnen “twee weken” een voorstel te presenteren over hoe dit zou kunnen worden bereikt – en zich daarbij te baseren op haar oude idee

Dat is tenminste de officiële interpretatie. Omdat Merz blijkbaar beseft dat de tijd voor hem begint te dringen – of dat er een meerderheid zou kunnen zijn die zich aansluit.

Totdat de nieuwe Bondsdag op 25 maart is gevormd, geldt nog steeds de meerderheidssituatie van de 20e zittingsperiode: de sterkste partij is de SPD, op de voet gevolgd door de Unie. En dit is het cruciale punt: in de ‘oude’ Bondsdag zou het aangaan van schulden, om het bot te zeggen, veel minder ingewikkeld zijn.

In het nieuw gekozen parlement zijn de versterkte AfD-fractie en de Linkse fractie samen goed voor een derde van alle parlementszetels. Dit betekent dat de twee aartsvijanden van de politiek samen een blokkerende minderheid vormen – en wijzigingen in de Grondwet zouden kunnen blokkeren. Dit zou bijvoorbeeld nodig zijn als men een tweede speciaal fonds zou willen oprichten (zie volgend punt).

Rolf Mützenich, de aftredende fractievoorzitter van de SPD, ergert zich aan de nieuwe openheid van Merz. Hij zei dinsdag dat hij verbaasd was over de afgelopen uren, “hoe snel je het wiel opnieuw kunt uitvinden.” De SPD roept mensen al maanden op om actie te ondernemen, maar stuit steeds op weerstand van de CDU/CSU.

Voor grote bedragen in de miljarden zijn er in principe maar tweeënhalve optie. Olaf Scholz stelde er één voor in zijn toespraak “Zeitenwende”: een speciaal fonds. Grofweg is dit een schuldenpool die buiten de federale begroting om wordt opgezet. Een dergelijk speciaal fonds moet echter aan een specifiek doel worden gekoppeld, bijvoorbeeld de herbewapening van de Bundeswehr. Alle andere uitgaven zijn daarom niet toegestaan. Om te waarborgen dat de in de Grondwet vastgelegde schuldenrem niet op het speciale fonds van toepassing is, moet het speciale fonds er ook grondwettelijk van worden uitgesloten. Hiervoor is een tweederdemeerderheid in de Bondsdag nodig.

Een andere optie is om de schuldenrem zelf aan te pakken, bijvoorbeeld door de voorheen toegestane kredietlimiet te verruimen. Voor een hervorming van de schuldenrem is bovendien een tweederdemeerderheid in de Bondsdag en de Bondsraad nodig, om de in de Grondwet verankerde regeling overeenkomstig te kunnen wijzigen.

Friedrich Merz zal de economie niet kunnen stimuleren zonder een versoepelde schuldenrem, harde bezuinigingen en een visie voor de toekomst, zegt econoom Monika Schnitzer

Ook de federale minister van Defensie Boris Pistorius stelt voor om de defensiebegroting uit te sluiten van de schuldenremregels. Deze truc zou een grote hervorming kunnen voorkomen.

Jörg Kukies, de huidige minister van Financiën van de SPD, dringt daarom aan op snelle gesprekken in Stern. De tijd totdat de nieuwe Bondsdag is samengesteld is “uiterst kort voor zo’n complex project”, zei hij. “Daarom moeten de fracties in de Duitse Bondsdag nu snel met de nodige discussies beginnen.”

De sociaaldemocraat acht een wijziging van de grondwet “puur juridisch gezien” mogelijk om een ​​hervorming van de schuldenrem door te voeren of een nieuw speciaal fonds op te richten. “De huidige Bondsdag is volledig in staat actie te ondernemen totdat de nieuwe Bondsdag is samengesteld,” vertelde Kukies aan Stern, “en heeft alle rechten.” Dit houdt ook een wijziging van de grondwet in.

Het geld is niet plotseling verdwenen, maar is al langere tijd verdwenen. Alleen al in het huidige begrotingsjaar ontbreekt een bedrag van tientallen miljarden. Dat was ook de reden waarom de oude regering geen begroting had aangenomen, maar juist over deze kwestie was gevallen. De Unie had een nieuwe noodresolutie steeds afgewezen. Tot nu toe is een hervorming van de schuldenrem helemaal niet gewenst, of alleen voor de financiën van de deelstaten.

Maar nu moet Friedrich Merz regeren. De vakbond heeft belastingverlaging beloofd. Niet meteen, nee, maar geleidelijk. Maar binnen een paar jaar zou dat zo'n 90 miljard euro kosten. Elk jaar. Om dit te bereiken, moeten de defensie-uitgaven aanzienlijk worden verhoogd, zo luidt althans de opvatting binnen de Unie. En in de belangrijkste partnerlanden: Frankrijk, Groot-Brittannië en Polen.

Nu kan het snel gaan: de Düsseldorfse econoom Jens Südekum gelooft in een hervorming van de schuldenrem. Bij twijfel ook met links

De binnen de NAVO gemaakte afspraken betekenen een stijging van het defensiebudget tot ongeveer 3,5 procent van het bruto binnenlands product ( BBP ). In 2024 bedroegen de uitgaven 90 miljard euro, wat overeenkomt met ongeveer 2,1 procent van het BBP. De nieuwe bedragen zouden dus ruim in de driecijferige miljarden liggen. Dit wordt als niet-financierbaar vanuit het normale budget beschouwd.

Bovendien is het oude speciale fonds voor de Bundeswehr al lang opgebruikt. Er is nog steeds geld, vooral voor de Bundeswehr. Veel bestellingen zijn pas onlangs geplaatst en zullen nog jaren doorgaan. De tijdsdruk ontstaat vooral omdat de Unie bang is voor de blokkerende minderheid van links en de AfD.

In theorie veel, maar in de praktijk zijn de al genoemde miljardenmogelijkheden – de hervorming van de schuldenrem en het speciale fonds – nauwelijks haalbaar. Trefwoord: blokkerende minderheid.

Het is onwaarschijnlijk dat de AfD en Links hun krachten zullen bundelen om hun blokkadeoptie te gebruiken. Voor Friedrich Merz blijft er echter nog een ander probleem bestaan: de CDU-leider sluit (hernieuwde) samenwerking met de AfD en ook met de SPD uit – maar dat zou nodig zijn om de benodigde tweederde meerderheid te behalen. Met de Linkspartij zou het ook kunnen, maar de CDU heeft een onverenigbaarheidsresolutie met hen.

>> De Week – Nieuwsbrief <<

Het belangrijkste onderwerp van de week op het gebied van zaken, financiën en politiek – nauwkeurig gecategoriseerd door Timo Pache, hoofdredacteur van Capital. Elke vrijdag gratis toegankelijk en met veel leestips voor de beste Capital-verhalen van de week.

Hier kunt u zich abonneren op de nieuwsbrief

Er blijven dus eigenlijk twee opties over. Merz zou de Bondsdag een speciale noodtoestand kunnen laten uitroepen, waardoor de schuldenrem zou kunnen worden opgeschort. Hiervoor is een gewone meerderheid in het parlement voldoende, bijvoorbeeld de stemmen van de fracties CDU/CSU en SPD. Er kan echter wel een rechtszaak tegen worden aangespannen: voor een rechtszaak is een derde van de leden van de Bondsdag nodig, dat wil zeggen de AfD en linkse fracties. Er is echter nog steeds een addertje onder het gras: in noodgevallen kunnen kleinere bedragen worden gemobiliseerd – en niet de fondsen die daadwerkelijk nodig zouden zijn.

Een alternatief zou kunnen zijn om een ​​speciaal fonds op te richten dat niet bedoeld is voor herbewapening, maar voor investeringen in bijvoorbeeld infrastructuur, om zo de linkse fractie mee te krijgen. Hierdoor zouden er middelen vrijkomen voor de Bundeswehr in de reguliere begroting. Het zou een bewuste manoeuvre zijn die twee vragen zou oproepen: Zou de linkse fractie daadwerkelijk meedoen aan deze doorzichtige truc? En zou de Unie haar onverenigbaarheidsbesluit laten varen?

Friedrich Merz zei dit dinsdag vóór de vergadering van de parlementaire fractie van de Unie. "Ik vind het op dit moment allemaal lastig, maar er zijn gesprekken gaande." Deze keer sloot hij een snelle hervorming van de schuldenrem uit.

Het is ingewikkeld.

Dit artikel is een herdruk van Stern, dat net als Capital tot RTL Deutschland behoort. Het zal tien dagen lang hier op Capital.de beschikbaar zijn. U kunt het dan vinden op www.stern.de.