Wie krijgt goedkopere elektriciteit – ook zonder verlaging van de elektriciteitsbelasting?
De fel bediscussieerde verlaging van de elektriciteitsbelasting voor consumenten is voorlopig van de baan. Tegelijkertijd kunnen de netkosten de komende jaren fors stijgen. We leggen uit hoe dit kan worden voorkomen en elektriciteit toch goedkoper kan worden.
Ze vormen nu een derde van de elektriciteitsprijs. Volgens cijfers van de Duitse branchevereniging voor de energiesector (BDEW) betalen particuliere huishoudens momenteel gemiddeld 39,6 cent per kilowattuur. Daarvan is iets minder dan 11 cent netkosten. Andere kleinere kosten bedragen in totaal 13,3 cent. Ter vergelijking: in 2015 was dit nog maar 6,6 cent.
Bovenal de uitbreiding van hernieuwbare energiebronnen. Het elektriciteitsnet was oorspronkelijk ontworpen om de elektriciteit die in een paar grote energiecentrales werd opgewekt, over het hele land te verdelen. Met de toenemende opwekking van zonne-energie, windenergie en biomassa wordt de opwekking steeds meer gedecentraliseerd. Dit vereist de uitbreiding van regionale netwerken en elektriciteitssnelwegen.
De omvang is gigantisch. In een recente analyse schat de denktank Agora Energiewende een totaal van 560 miljard euro tot 2045. Een groot deel daarvan zal echter de komende 10 jaar moeten worden geïnvesteerd. Een studie van de Universiteit Mannheim, gefinancierd door de Hans Böckler Stichting, die nauwe banden onderhoudt met de vakbonden, schat de totale investering op 440 miljard euro tot 2037. Deze hoge bedragen zijn te wijten aan het feit dat netbeheerders hun investeringen massaal moeten verhogen. Het Duitse Energieagentschap (Dena) voorspelt dat alleen al de veelal gemeentelijke beheerders van de regionale netwerken hun uitgaven de komende 20 jaar met maar liefst 123 procent zullen moeten verhogen – hoewel hierbij ook rekening wordt gehouden met de aanstaande ombouw en uitbreiding van de warmte- en gasnetten.
Onderzoek van de denktank Agora Energiewende
De financiële last van de uitbreiding zal bij consumenten en bedrijven terechtkomen als alles bij het oude blijft. Experts van Agora voorspellen dat de netkosten voor consumenten in een ongunstig scenario de komende tien jaar met wel 30 procent kunnen stijgen. Dat zou neerkomen op 17 cent per kilowattuur, een stijging ten opzichte van de huidige 13 cent. De auteurs waarschuwen echter voor dergelijke stijgende kosten, omdat hogere elektriciteitsprijzen negatieve kettingreacties kunnen veroorzaken: "Deze vicieuze cirkel dreigt een obstakel te worden voor de overgang naar elektrische auto's, warmtepompen of andere op elektriciteit gebaseerde technologieën", aldus de studie van de denktank.
Achter de schermen vinden momenteel verhitte discussies plaats over de verschillende instrumenten. Het regeerakkoord tussen de Christlich Demokratische Union (CDU) en de Rote Partei (SPD) voorziet in een nieuw investeringsfonds. Particuliere investeerders moeten kapitaal verstrekken met overheidsgaranties. De auteurs van de studie in Mannheim noemen met name vermogensbeheerder BlackRock, waar bondskanselier Merz ooit werkte, en investeringsmaatschappij Union Investment. Tegelijkertijd wijzen de economen erop dat investeringsmaatschappijen en banken "hoge rendementen op hun kapitaalinvesteringen eisen", wat vervolgens leidt tot hogere elektriciteitsprijzen.
Dena brengt "strategisch publiek eigen vermogen" in het spel. Tom Krebs en Patrick Kaczmarczyk van de Universiteit Mannheim beargumenteren een soortgelijk argument. Het idee: de federale en deelstaatregeringen nemen leningen af tegen lage rentetarieven en geven het geld door. Als middel hiervoor moeten publieke investeringsmaatschappijen worden opgericht. Het effect: "Door publiek eigen vermogen tegen gunstige voorwaarden te verstrekken, kunnen de financieringskosten worden verlaagd en kunnen de investeringsbehoeften op lange termijn worden gewaarborgd", aldus de auteurs. Andere voordelen zijn dat dergelijke transacties zijn vrijgesteld van de schuldenrem en dat het infrastructuurprogramma van € 500 miljard van de federale overheid onaangeroerd blijft.
De Agora-experts achten dit dringend noodzakelijk – om eerst in kaart te brengen waar de kosten in het net daadwerkelijk ontstaan, iets wat zelfs de toezichthouder, de Bundesnetzagentur, tot nu toe heeft nagelaten. Als de probleemgebieden lokaal zijn, zouden de uitbreidingskosten aanzienlijk kunnen dalen door een hogere efficiëntie. Andere onderdelen van een Agora-pakket zijn onder meer bovengrondse leidingen op masten in plaats van ondergrondse kabels voor nieuwe elektriciteitsleidingen. Ook het eerder genoemde eigen vermogen van de staat zal worden meegenomen.
Daarnaast zijn dynamische nettarieven nodig: deze stijgen wanneer de leidingen intensief worden gebruikt, wat bedoeld is om het elektriciteitsverbruik van consumenten – van elektrische auto's tot industriële installaties – te verminderen. Dit vermindert de noodzaak tot uitbreiding. Dit alles zou uiteindelijk de nettarieven kunnen stabiliseren "op het huidige niveau of zelfs lager". Maar goedkopere elektriciteit vereist in de eerste plaats slimme meters, die momenteel nog zeer zeldzaam zijn.
rnd
