Cafeïne, sekte en controverses: de lange reis van koffie

20.06.2025 20 juni 2025

Spiritueel ritueel, revolutie of TikTok-hype: koffie is veel meer dan alleen een drankje. De eeuwenoude geschiedenis ervan vertelt over geiten, legendes, kolonialisme – en kattencafés.

Koffie maakt al lang deel uit van de popcultuur – van de iconische Starbucks Frappuccino, die dit jaar 30 jaar bestaat, tot TikTok-trends zoals Dalgona en Cloud Coffee. Maar aan al deze hypes gaat een lange geschiedenis vooraf: koffie wordt al eeuwenlang ritueel gezet, in salons gedronken en dient als brandstof voor revoluties.

Tegelijkertijd is de geschiedenis ervan nauw verbonden met het kolonialisme – en vandaag de dag met klimaatverandering . Door stijgende temperaturen en onvoorspelbare regenval worstelen veel koffieboeren om te overleven en schieten de koffieprijzen omhoog . Toch laten de ongeveer twee miljard kopjes koffie die dagelijks worden geconsumeerd zien hoe nauw de drank verbonden is met de wereldcultuur. Een kort overzicht van de reis door de tijd en over de continenten.

Volgens de legende ontdekte een Ethiopische geitenhoeder genaamd Kaldi koffie toen zijn geiten plotseling wild begonnen te springen nadat ze aan rode bessen hadden geknabbeld. Hoewel het verhaal waarschijnlijk fictief is, komt arabicakoffie oorspronkelijk uit de Kaffa-regio in Ethiopië , waar het nog steeds een belangrijke rol speelt in ceremonies. Tijdens de traditionele Ethiopische koffieceremonie worden de bonen boven open vuur geroosterd en in een aarden pot (jebena) gezet – een moment van gastvrijheid en gemeenschapszin.

In Senegal is Café Touba meer dan alleen een drankje: op smaak gebracht met peper en kruidnagel, vindt het zijn oorsprong in de islamitische soefi-traditie en heeft het een spirituele betekenis. Kardemom wordt in veel Arabische landen aan koffie toegevoegd.

In Turkije wordt zeer fijngemalen koffie met water en suiker gekookt in een koperen pot (cezve) – dit is Turkse mokka, die ook in Griekenland op deze manier wordt bereid en daar "kafedaki" wordt genoemd. Zodra het kopje leeg is, op het koffiedik na, wordt de koffie gelezen – een eeuwenoude waarzegtraditie die tot op de dag van vandaag voortduurt.

In Italië zweren mensen bij espresso. Het lekkerst is het om deze te drinken als een klein, olieachtig, zwart slokje in een eveneens klein kopje met dikke wanden.

In Brazilië is de cafézinho – een kleine, zoete koffie – een symbool van gastvrijheid. Het is overal verkrijgbaar: thuis of bij een kraampje op straat.

En in 2020, midden in de coronalockdown, maakte juist Zuid-Korea koffie weer tot een wereldwijde ervaring: met Dalgona Coffee, een luchtige mix van oploskoffie, suiker en water, werd het een viraal TikTok-ritueel – eenvoudig, rustgevend en mooi om naar te kijken.

Overal ter wereld bestaan ​​creatieve en soms merkwaardige variaties: in Finland en Zweden wordt bijvoorbeeld koffie over kaasblokjes van koeien- of rendiermelk gegoten - een eeuwenoude traditie.

In Vietnam ontstond na de Tweede Wereldoorlog, door een tekort aan melk, de zogenaamde eierkoffie – opgeklopte eidooier met zoete gecondenseerde melk en koffie – en is nu een populaire klassieker.

Dan is er nog Kopi Luwak uit Indonesië – koffiebonen die door het spijsverteringskanaal van een civetkat gaan en vervolgens weer worden verzameld. Het idee: Fermentatie maakt de smaak milder. Maar dierenwelzijnsorganisaties waarschuwen: veel dieren worden voor dit doel in kooien opgesloten en gedwongen gevoerd. Hoewel er verkopers zijn die "wild geplukte" koffie aanbieden, is hun geloofwaardigheid vaak twijfelachtig.

Koffie werd niet alleen in zakken vervoerd, maar ook langs handelsroutes, spirituele bewegingen en koloniale veroveringen. Hoewel de plant oorspronkelijk uit Ethiopië komt, dateert de eerste gedocumenteerde teelt uit Jemen , waar de plant ook de naam Qahwa kreeg, oorspronkelijk een woord voor 'wijn'.

Soefimystici (islamitische spirituele leiders) gebruikten koffie om wakker te blijven tijdens de nachtelijke gebeden. De Jemenitische havenstad Mocha werd een wereldwijd handelscentrum voor bonen.

Volgens de legende smokkelde de Indiase soefi-heilige Baba Budan in de 17e eeuw zeven vruchtbare bonen van Jemen naar Zuid-India – ondanks een Arabisch exportverbod. Dit markeerde het begin van de koffieteelt in India .

Europese koloniale machten ontdekten al snel het potentieel ervan: de Nederlanders plantten koffie op Java, de Fransen in het Caribisch gebied en de Portugezen in Brazilië – vaak gepaard gaand met geweld, slavernij en dwangarbeid. Zo werd Brazilië in de 18e eeuw de grootste koffieproducent ter wereld.

Zelfs Australië, een laatbloeier, heeft nu een levendige koffiecultuur. Leuk weetje: Australië en Nieuw-Zeeland beweren allebei de flat white te hebben uitgevonden – in de jaren 80.

Cafés zijn altijd meer geweest dan alleen plekken om koffie te drinken. In het 16e-eeuwse Istanbul probeerden heersers ze meerdere keren te verbieden uit angst voor onrust.

In Europa werden cafés tijdens de Verlichting een ontmoetingsplaats voor revolutionaire ideeën. Bekende koffiedrinkers waren onder andere Voltaire en Rousseau.

In koloniaal Amerika verving koffie thee, waarop de Britten belasting hieven – met name in de Green Dragon Tavern in Boston, waar de Sons of Liberty bijeenkwamen om verzet te organiseren tegen de Britse koloniale overheersing. Dit leidde tot de beroemde Boston Tea Party, waarbij leden van de verzetsgroep honderden kratten thee van de Britse Oost-Indische Compagnie in de haven van Boston gooiden. Dit markeerde het begin van de Amerikaanse onafhankelijkheidsbeweging in de 18e eeuw.

Tegenwoordig beleven cafés een comeback als "coworkingcafés" – ruimtes tussen werk en thuis waar mensen gewoon even bij elkaar kunnen zijn. In de jaren negentig boden veel cafés internettoegang aan, lang voordat wifi thuis gebruikelijk was.

En cafés werden steeds creatiever. Het eerste kattencafé ter wereld opende in 1998 in Taipei – een plek om te ontspannen met koffie en spinnend gezelschap. Tegenwoordig is het concept wereldwijd verkrijgbaar – van Tokio tot Berlijn kunnen kattenliefhebbers hun harige viervoeters aaien en observeren met een heerlijke kop mocha, een latte macchiato in hun glas, een Americano, Dalgona of espresso voor zich.

Of het nu een ritueel, protest of gewoon een plezier is, koffie blijft een fascinerende weerspiegeling van onze wereld (en haar geschiedenis). Als je je dat realiseert, smaakt het nóg lekkerder.