Constitutioneel Hof: Iedereen is het oneens over Brosius-Gersdorf, maar het probleem van de Bondsdag is groter

Wie de discussie rond de mislukte verkiezing van rechters in de Bondsdag volgt, zou de indruk kunnen krijgen dat het hier vooral om Frauke Brosius-Gersdorf gaat, de hoogleraar rechten die door de SPD werd voorgedragen voor het Federale Constitutionele Hof en die vanwege haar standpunten over abortuswetgeving door talloze CDU- parlementsleden wordt tegengewerkt.

Maar achter dit verhitte conflict, dat wekenlang zou kunnen duren, schuilen fundamentele vragen. Eén daarvan is: is de verkiezingsprocedure überhaupt nog wel actueel? Is die nog wel houdbaar gezien de samenstelling van de Bondsdag?

Momenteel worden de kandidaturen voor de verkiezingen van rechters volgens het 3-3-1-1-principe ingediend. Dit betekent dat de CDU/CSU en de SPD elk recht hebben op drie kandidaturen, en de Groenen en de FDP elk één. Zodra een rechter het Constitutionele Hof verlaat, neemt de partij die hem oorspronkelijk heeft voorgedragen de functie over. Dit zorgt voor een politiek evenwicht binnen het Hof. Het Federale Constitutionele Hof telt in totaal 16 rechters, verdeeld over twee senaten, waarvan de helft afkomstig is uit de Bondsdag en de andere helft uit de Bondsraad.

Dit betekent dat zowel de AfD , de sterkste oppositiepartij, als de Die Linke, die aanzienlijke winst boekte bij de laatste federale verkiezingen, zijn uitgesloten. Alleen al om deze reden is het duidelijk dat beide facties de huidige praktijk afwijzen.

Linkse politicus Bünger: We eisen ‘ons eigen recht om voorstellen te doen’

De procedure voor de verkiezing van rechters is geenszins in steen gebeiteld. Tot een paar jaar geleden, tot 2016, nomineerden de CDU/CSU of de SPD doorgaans kandidaten. Daarna kregen de Groenen en de FDP hun eigen nominaties. Het huidige recht om kandidaten te nomineren bestaat sinds 2018. Dit is echter een informele regeling die noch wettelijk noch in het reglement van orde van de Bondsdag is vastgelegd. Het is gebaseerd op afspraken tussen de fracties. Het geschil over advocaat Brosius-Gersdorf, die in rechtse kringen soms wordt omschreven als een linkse activist, laat zien hoe fragiel deze overeenkomst is geworden. Hoewel er herhaaldelijk conflicten over individuele kandidaten zijn geweest, die meestal achter gesloten deuren werden opgelost, was het debat nog nooit zo emotioneel als nu.

Dit kan ook te wijten zijn aan het feit dat de machtsverhoudingen in de Bondsdag sinds 2018 aanzienlijk zijn veranderd. Terwijl de CDU/CSU, SPD, Groenen en FDP lange tijd grotendeels in stilte overeenstemming konden bereiken over kandidaten, staan ze nu tegenover sterke randpartijen links en rechts in het parlement. Een tweederdemeerderheid van alle aanwezige leden, die nodig is om een kandidaat te kiezen, is niet mogelijk zonder de Die Linke of de AfD. Met een sterke AfD zal het voor de CDU/CSU waarschijnlijk moeilijker worden om een kandidaat te kiezen die zelfs maar van enige "linkse" positie wordt verdacht.

Daarbij komt nog de aanhoudende neergang van de sociaaldemocraten. Bij de laatste verkiezingen behaalde de SPD een rampzalig resultaat van 16,4 procent; sommige peilingen schatten het momenteel op 13 procent. Ze staan nu slechts enkele punten achter op de Groenen en de Die Linke. Het lijkt twijfelachtig waarom de SPD nog steeds het recht heeft om drie rechters te nomineren. Om nog maar te zwijgen van het feit dat de FDP bij de federale verkiezingen niet eens in het parlement is gekomen.

"Naar onze mening is de huidige verdeelsleutel niet langer geschikt", vertelde parlementslid Clara Bünger van de Linkerpartij aan de Berliner Zeitung. Haar partij staat in de peilingen op 12 procent. "Wij verwachten in aanmerking te komen voor het recht om kandidaten voor te dragen voor het Federale Constitutionele Hof. Als leden van de Linkerpartij eisen wij daarom ons eigen recht om kandidaten voor te dragen." Bünger is lid van de Parlementaire Kiescommissie, het orgaan dat stemt over kandidaten voor het Constitutionele Hof voordat ze door de plenaire vergadering van de Bondsdag worden gekozen.

Verkiezing rechters: AfD wil de procedure volledig ‘afschaffen’

Hoewel de SPD en de Groenen waarschijnlijk blij zouden zijn met een nominatierecht voor de Die Linke, zou de CDU – ongeacht de standpunten van de kandidaten – met een fundamenteel probleem worden geconfronteerd: de resolutie over de onverenigbaarheid, die in 2018 op een partijcongres voor zowel de AfD als de Die Linke werd aangenomen, zou het sluiten van afspraken vóór de verkiezingen bemoeilijken. En aangezien een tweederdemeerderheid vereist is, zou de Die Linke momenteel afhankelijk zijn van stemmen van de CDU en CSU. Net zoals de CDU/CSU waarschijnlijk met de Die Linke zal moeten overleggen over grondwetswijzigingen in deze zittingsperiode. Een oplossing zou kunnen zijn om de absolute meerderheid die vereist is voor rechterlijke verkiezingen in de toekomst te beperken.

Op een vraag van de Berliner Zeitung weigerde de CDU/CSU-fractie commentaar te geven op de procedure van de parlementsverkiezingen. "We staan niet onder tijdsdruk en zullen de kwestie rustig binnen de coalitie bespreken", antwoordde een woordvoerder – de vraag ging echter niet over de coalitiecrisis rond Brosius-Gersdorf. De SPD en de Groenen hebben nog niet gereageerd op een verzoek met betrekking tot het kandidaatstellingsrecht.

Ondertussen noemt de AfD het proces ondemocratisch. Het schendt de scheiding der machten en moet "worden afgeschaft", zegt vicefractievoorzitter Stephan Brandner, die tevens lid is van de kiescommissie. "Het is al erg genoeg, en de AfD trekt het ook in twijfel, dat rechters, als onderdeel van de rechterlijke macht, zelfs door de wetgevende macht worden gekozen of door de uitvoerende macht worden benoemd, omdat ook dit het beginsel van de scheiding der machten schendt." Hoewel Brandner pleit voor een strikte scheiding der machten, is het huidige proces gericht op de verwevenheid van machten – waarbij de verwevenheid van de uitvoerende, wetgevende en rechterlijke macht wederzijdse checks and balances mogelijk moet maken.