Geboortecijfer daalt naar 1,35: waarom het debat in Duitsland de kern van de zaak mist

In Duitsland worden er slechts 1,35 kinderen per vrouw geboren. En nu wordt er gesproken over ouderschapsverlof en inkomensverdeling in plaats van een verontrustende wereldwijde trend.

Het geboortecijfer in Duitsland daalt sinds 2021 Pond5 Images/imago

Het valt uiteindelijk wel mee, begon de expert haar betoog. Het geboortecijfer in Duitsland lag ooit nog lager! De expert was Jutta Allmendinger, hoogleraar sociologie, die voor de Tagesschau-website werd gevraagd uit te leggen waarom er vorig jaar in Duitsland slechts 1,35 kinderen per vrouw werden geboren . Dat was het laagste aantal in 30 jaar. Maar gelukkig waren er voor Allmendingers argument de verwoestende jaren na de hereniging , toen bijna niemand in Oost-Duitsland een kind ter wereld durfde te brengen. Het geboortecijfer lag toen nog lager.

Dat was een historische, uitzonderlijke situatie, een daling in de statistieken, en het geboortecijfer in Duitsland herstelde zich. Sinds 2021 daalt het elk jaar weer. Met zeven procent, met acht procent en nu met twee procent. Allmendinger ziet dit als "meer een sprankje hoop". De kinderwens neemt iets langzamer af. Het is bijna gemakkelijk om over het hoofd te zien hoe dramatisch de situatie is, want zelfs in de beste van de afgelopen 30 jaar, 2016, bedroeg het geboortecijfer slechts 1,59 kinderen per vrouw.

De trieste onderkant van de tabel Zuid-Korea en zijn kleine succes

De figuur is een extrapolatie: demografen berekenen hoeveel kinderen elke vrouw in een land gemiddeld zal krijgen als er evenveel of even weinig baby's worden geboren als in het jaar dat ze analyseren. Om het aantal mensen in een land niet te laten afnemen of toenemen – zonder immigratie of emigratie – zou het geboortecijfer 2,1 moeten zijn. Maar dat is niet langer het geval, noch in Duitsland, noch in enig ander land in Europa, niet in de VS, nauwelijks in Azië, en zelfs niet in veel Latijns-Amerikaanse landen. De vruchtbaarheidscijfers dalen bijna overal ter wereld, in veel landen tot waarden rond de 1,2 of 1,1. Dit betekent dat als dit zo doorgaat, de bevolking in deze landen zal halveren.

De beroemde en trieste bodem van de statistieken is Zuid-Korea. Daar bedroeg het geboortecijfer in 2024 0,75. Een lichte stijging , eigenlijk; het was nog lager. In een artikel in The New Yorker van een paar maanden geleden beschreef een auteur het land: plaatsen waar slechts twee kinderen naar school gaan, dorpen met gesloten scholen, de hoofdstad Seoul, waar meer hondenkledingwinkels dan babykledingwinkels zijn.

De auteur beschrijft ook hoe regeringen wereldwijd proberen het geboortecijfer te verhogen. Of zelfs maar te begrijpen waarom het blijft dalen. Het is een wereldwijd mysterie.

Behalve in de Tagesschau, dat moet gezegd worden. Dat de geboortecijfers wereldwijd dalen, wordt niet vermeld in het rapport over de nieuwe cijfers uit Duitsland, noch in het interview met socioloog Allmendinger. Zowel het rapport als het interview draaien om de bekende verklaringen. Dat is niet alleen het geval in de Tagesschau; het hele debat in Duitsland negeert het feit dat hier een ontwikkeling plaatsvindt die zich in landen van Brazilië tot Jamaica over de hele wereld afspeelt. En in elk land rondom Duitsland. Je zou kunnen onderzoeken wat er aan de hand is, welke wereldwijde trends mensen ervan weerhouden om een gezin te stichten of meer dan één kind te krijgen, en waarom deze ontwikkeling sinds de pandemie zo sterk is versneld.

Wat verklaart het Duitse debat over compatibiliteit?

In plaats daarvan wordt er in Duitsland gesproken over de combinatie van werk en gezin. Er zijn te weinig kinderopvangplekken en de ouderbijdrage is te laag. Ik wil geen misverstanden: dit zijn belangrijke onderwerpen, maar ze lijken het fenomeen niet te verklaren.

Kinderdagverblijven in de helft van Berlijn hangen nu advertenties op voor peuters. De daling van het geboortecijfer is niet langer alleen een getal, maar is zichtbaar in de groepen; er is geen plaatstekort meer. Gaat het geboortecijfer hierdoor binnenkort weer stijgen? Ik hoor de tegenwerping al: niet zolang de kwaliteit van de kinderdagverblijven zo slecht is. En ik zou graag willen vragen: is de wereldwijde daling van het geboortecijfer dan te wijten aan de kind-op-kindratio's in de kinderdagverblijven?

Socioloog Allmendinger biedt een andere verklaring voor Duitsland: vrouwen hebben er betere kansen op werk en werken er meer, maar zien dat vaders thuis niet meer helpen met de zorg voor de kinderen. Dit zou inderdaad een sleutel kunnen zijn tot een verklaring die wereldwijd van toepassing zou kunnen zijn: vrouwen zijn niet langer bereid om het zware werk dat gepaard gaat met de opvoeding van kinderen alleen te doen. Ze willen liever geen kinderen, of slechts één.

Allmendinger pleit voor hogere ouderschapsuitkeringen en een einde aan de splitsing van de inkomstenbelasting tussen partners. Bedrijven zouden vaders ook moeten stimuleren om ouderschapsverlof op te nemen. De redacteur vraagt naar Frankrijk, waar gezinnen met veel kinderen aanzienlijke belastingverlichting krijgen. Het geboortecijfer in Frankrijk is inderdaad hoog vergeleken met de rest van de EU. Maar zelfs daar wordt de kwestie met bezorgdheid besproken, aangezien het geboortecijfer ook daar daalt, meest recent tot 1,62 kinderen per vrouw.

Kunnen we deze wereldwijde, maatschappelijke verschuiving, die we tot nu toe nauwelijks begrijpen, met familiebeleid terugdraaien? Het zou mooi zijn, maar helaas lijkt het daar niet op.

Zelfs in het paradijs voor gezinnen daalt het geboortecijfer

Dit paradijs voor gezinnen adverteert zelfs met zijn royale aanbod. Op een officiële website gebruikt Zweden zelfs een uitdrukking die Friedrich Merz Duitsers liever niet meer zou zien gebruiken: werk-privébalans! We vernemen dat grootouders, andere familieleden of zelfs vrienden van de familie van een baby sinds een jaar ook ouderschapsverlof mogen opnemen in Zweden. Gedurende drie volle maanden betaalt de staat hen ook ouderschapsverlof. Dit kan oplopen tot 80 procent van hun salaris.

Een gezin waarin een kind geboren of geadopteerd is, heeft recht op in totaal 480 dagen ouderschapsverlof, ongeveer 16 maanden. Vanaf de eerste verjaardag van het kind heeft het kind ook recht op een plek in de kinderopvang. De kosten zijn laag en daarna zijn de schoolmaaltijden meestal gratis. Als een kind in Zweden ziek wordt, zoals u elders kunt lezen, mogen ouders tot 120 dagen per jaar thuisblijven om voor het kind te zorgen, tegen 80 procent van hun salaris. Ook hier betaalt de overheid. Uiteraard is er kinderbijslag en vanaf het tweede kind geldt er een toeslag voor grote gezinnen.

De regelgeving is een droom die uitkomt voor ouders. Vooral het ouderschapsverlof is in Zweden flink veranderd: een derde van de opgenomen dagen wordt in totaal door vaders opgenomen.

Wat niet is veranderd, is het geboortecijfer. Dat daalt al jaren in Zweden en zal naar verwachting in 2024 dalen tot slechts 1,45 kinderen per vrouw.