Hoe media de samenleving defensief maken: tien stappen naar ‘oorlogsgereedheid’

De waarheid is het eerste slachtoffer van oorlog, zo wordt vaak gezegd in anti-oorlogskringen. Deze observatie wordt vaak toegeschreven aan de Britse politicus, publicist en pacifist Arthur Ponsonby (1871-1946). In zijn boek "Falsehood in Wartime" (1928) onderzocht hij methoden van oorlogspropaganda tijdens de Eerste Wereldoorlog. Daar vindt hij de beroemde zin: "Als de oorlog wordt verklaard, is de waarheid het eerste slachtoffer." Maar ten eerste zijn de VS, als 's werelds grootste militaire macht, al lang gestopt met het verklaren van oorlogen. En ten tweede zijn de eerste en laatste slachtoffers van de overgrote meerderheid van de oorlogen natuurlijk gewone mensen aan beide zijden van de respectievelijke frontlinies, of het nu strijdende soldaten of onschuldige burgers zijn.

Desalniettemin blijft Lord Ponsonby's idealistische dictum belangrijk als we willen begrijpen in hoeverre de media samenlevingen zoals West-Duitsland hier en nu "klaar voor oorlog" maken. "Waarheid" blijkt ook daar een flexibel concept te zijn. Mediamobilisaties gericht op "oorlogsgereedheid" beginnen doorgaans lang voordat de vijandelijkheden beginnen. Om de oorlogspropaganda te begrijpen van iedereen die potentieel betrokken is bij de concurrentie tussen staten en bondgenootschappen, condenseerde en actualiseerde de Belgische historicus Anne Morelli in 2001 Ponsonby's twintig propagandaaspecten uit 1928 tot haar tien "Principes van Oorlogspropaganda", gebruikmakend van mediakritiek. Morelli stelt dat ze geen partij wil kiezen voor één staat/strijdende partij, noch wil achterhalen "wie liegt en wie de waarheid spreekt, wie gelooft wat ze zeggen en wie niet." Ze wil simpelweg "de principes van propaganda" aan alle kanten van het conflict illustreren.