Klimaatverandering en overexploitatie | Overstromingen zijn er altijd

Een wandeling door Macabebe voelt vreemd uitgestrekt aan. Veel van de deuren van de woningen reiken slechts tot schouderhoogte en de daken zijn slechts iets hoger. Op het eerste gezicht lijken de ramen van vloer tot plafond te lopen, maar dat was niet opzettelijk zo ontworpen: in het populairste restaurant van de stad is het plafond iets minder dan 1,9 meter hoog. Langere gasten bukken bij binnenkomst. Is dit een dwergstad?

"Was dat maar zo!" zucht Maria Nerissa Laguindanum tijdens een rondleiding door haar geboortestad. "Als we een dwergstad waren, zou alles net groot genoeg zijn voor ons." Hoewel, voegt de 56-jarige eraan toe, het echte probleem van de stad met 78.000 inwoners ook niet opgelost zou zijn. "We zouden nog steeds tot onze nek in het water staan." En dit zou elk jaar erger worden. "We raken langzaam maar zeker door onze ideeën heen."

Macabebe, een stad aan de noordrand van Metro Manila, de hoofdstad van de Filipijnen , lijkt een plek waar de huizen kleiner zijn dan elders, omdat particuliere huiseigenaren en de publieke sector de grond jaar na jaar aanvullen om te voorkomen dat er water in komt. In deze stad in de Pampanga Delta, een van de grootste estuaria op het hoofdeiland Luzon, zakt de grond in een alarmerend tempo.

De grond zakt weg met een snelheid van iets meer dan tien centimeter per jaar. Dat lijkt op het eerste gezicht niet veel, maar bij nader inzien is het onvoorstelbaar snel. De afgelopen vijftien jaar was dit gemiddeld anderhalve meter. Sommige straten staan niet alleen tijdens het regenseizoen, maar constant onder water. De hoofdwegen zijn opgehoogd met nieuw asfalt, waardoor de huizen kleiner lijken. Maar hoe lang kan dit nog zo doorgaan?

Macabebe is een extreem geval. Maar het fenomeen is ook elders waarneembaar: juist in kustgebieden – waar de stijgende zeespiegel als gevolg van klimaatverandering al een steeds grotere uitdaging vormt in termen van overstromingen en orkanen – wordt de kwetsbaarheid van deze gemeenschappen vergroot doordat de bodem wegzakt. Als we het hier over "onderdompeling" hebben, bedoelen we dat letterlijk. Hele steden worden bedreigd door onderdompeling. Miljoenen mensen zullen in de nabije toekomst getroffen worden.

Waarom dorpen en steden op de Filipijnen verzakken, is nog steeds niet helemaal duidelijk. Een vrouw die daar graag achter wil komen, is Jolly Sulapas. Op een snikhete ochtend ontmoet de 33-jarige geoloog, die momenteel werkt aan haar proefschrift aan het Resilience Institute van de Universiteit van de Filipijnen in Manilla, lokale bewoners zoals Maria Nerissa Laguindanum om hun leefomstandigheden beter te begrijpen. "Wat doen jullie om de bodemdaling tegen te gaan?", is een van de vragen van de onderzoeker.

Laguindanum, die zelf voor de landbouwafdeling van de stad Manilla werkt, moet bitter grijnzen. Ze leidt haar naar haar eigen huis aan de rand van de hoofdweg, dat er al lang uitziet als een asfaltdijk. De moeder van drie daalt een helling af en wijst naar haar perceel. Een halfverzonken raam geeft een glimp van hoe dit huis er ooit uitzag.

"Je kunt de begane grond niet zien. Die moet allang onder water hebben gestaan", zegt Laguindanum, die dit pand kort na de millenniumwisseling kocht. "Vijf jaar geleden hebben we het met beton gevuld." Wat er nu uitziet als de begane grond, was toen nog een bovenverdieping. En, benadrukt ze, ze zal haar vloer binnenkort opnieuw moeten vullen. "Maar dat kost zo'n 100.000 Filipijnse peso", ongeveer 1.500 euro. Ze heeft het geld er nu niet voor.

De Filipijnen zijn niet het enige land waar zeespiegelstijging en bodemdaling enorme problemen veroorzaken. Een onderzoek uit 2022, voornamelijk gebaseerd op de analyse van nieuwe en oude satellietbeelden, concludeerde dat een derde van de 99 kuststeden wereldwijd aan het verzakken was – veel ervan vijf keer sneller dan de zeespiegelstijging.

Vooral grootstedelijke gebieden in Azië worden getroffen: bijvoorbeeld Jakarta , de hoofdstad van Indonesië, of Chittagong in Bangladesh, en Mumbai, de grootste stad van India. Ook in New York, Rotterdam en Taipei is een lichte bodemdaling meetbaar, mede door de vele hoogbouw – de effecten zijn echter vrij beperkt en de impact minder ernstig. Bovendien zullen de oorzaken van de snelle bodemdaling waarschijnlijk uniek zijn op plaatsen waar bodemdaling optreedt.

Jolly Sulapas, die dagelijks met het fenomeen te maken heeft, kan er nog geen precieze antwoorden op geven. "Er lopen momenteel verschillende onderzoeksprojecten om de oorzaken te onderzoeken", zegt ze terwijl ze door het overstroomde Macabebe loopt. "We gaan ervan uit dat grondwateronttrekking een belangrijke reden is. Vooral in de regio rond Macabebe wordt drinkwater voornamelijk uit grondwater gewonnen." Hierdoor ontstaan open ruimtes onder de grond, wat leidt tot bodemdaling.

Ook de oude binnenstad heeft al lang last van dit fenomeen. De kerk, die ooit een trotse, hoge toegangsdeur had, oogt met zijn taps toelopende vorm niet meer weelderig. Een sporthal is omgebouwd tot opslagruimte omdat het speelveld moest worden gedempt, waardoor de tribunes aan de randen niet langer hoger waren dan de rest van het interieur.

Maar zijn de gevolgen echt zo ernstig, alleen omdat mensen een beetje drinkwater oppompen? Alfredo Mahar Lagmay schudt zijn hoofd. In zijn kantoor op de universiteitscampus in het centrum van Manilla klikt de geoloog die Jolly Sulapas begeleidt bij haar promotieonderzoek door een PowerPoint-presentatie met satellietbeelden. "De afgelopen twintig jaar is het aantal industriële installaties en kunstmatige vijvers voor viskweek aanzienlijk toegenomen", aldus Lagmay. "Ze hebben allemaal veel zoet water nodig. En de exploitanten – net als anderen – halen dat waarschijnlijk uit de grond." De gevolgen lijken rampzalig.

Op advies van experts zoals Lagmay hebben verschillende lokale overheden ongecontroleerde grondwateronttrekking verboden. De eigenaren van de visvijvers zijn echter vaak welgestelde particulieren, die er waarschijnlijk voor zorgen dat de inspecteurs een oogje dichtknijpen. "De situatie wordt pas echt dramatisch wanneer de Pampanga-rivier in juli buiten haar oevers treedt", vervolgt de geoloog. "De vijvers verhinderen dat het water wegstroomt." De overstromingen worden dan nog ernstiger.

Maar zelfs buiten juli staan veel gebieden in plaatsen zoals Macabebe permanent onder water. Maria Nerissa Laguindanum wijst naar een meertje waarin een huis op palen staat. "Toen ik klein was, speelden we hier. Dit was vroeger een rijstveld." Nilo Yabut staat aan de oever en knikt naar haar: "Ik heb het land van mijn vader geërfd," stelt hij voor om aanhalingstekens te gebruiken als hij "land" zegt.

Een paar jaar geleden nam hij het familiebedrijf over en schakelde over van rijst naar aquacultuur. "Er was geen land meer over!" Zakelijk gezien is het eigenlijk best goed, zegt de man, kijkend naar een boot die een van zijn medewerkers met een motor en visnet over het voormalige rijstveld stuurt. "We kweken hier tilapia, een vissoort die in brak water kan leven, wat betekent dat hij zowel zout als zoet water verdraagt." Deze vissoort, die veel in Manilla wordt gegeten, heeft Nilo Yabut rijker gemaakt.

Het water voor zijn vijver komt niet uit de grond, benadrukt hij. "We zijn afhankelijk van brak water." Hoewel dit in zijn geval misschien wel waar is, is het een veelgehoord gerucht in de stad: de grond wordt niet aangeraakt. Jolly Sulapas staat sceptisch tegenover dergelijke beweringen. "Het gemeentehuis meldt dat ze vaak 180 meter diep moeten boren om niet-zout water te vinden." Er zijn ook klachten over zout kraanwater. Dit wijst op een verhoogde grondwateronttrekking.

Een andere mogelijke reden voor de bodemdaling zijn aardbevingen en de activiteit van een nabijgelegen vulkaan, wat leidt tot erosie in de grond. "De grond heeft dan de neiging om langs een van de twee zijden van de scheur te glijden", legt Alfredo Mahar Lagmay uit. Maar de wetenschapper herhaalt: "Ik denk niet dat dit op zichzelf de snelle bodemdaling kan verklaren."

In Macabebe verslechtert de situatie jaar na jaar. En de meeste dorpelingen – in tegenstelling tot Nilo Yabut – profiteren niet van de verzakking. Huizen zijn verlaten. Oude borden met te koop aangeboden huizen zijn nog steeds te zien op overstroomde percelen.

Laat in de middag probeert de chauffeur van een tuktuktaxi zijn garage in het centrum te verlaten om aan zijn spitsdienst te beginnen. Hij manoeuvreert voorzichtig door de constant ondergelopen straat. "Het is irritant. Mijn auto is hier en daar al aan het roesten," zegt de man. "Maar wat kan ik doen?" Hij heeft geen andere keuze dan de situatie te accepteren. Hij rijdt verder en het water sluit zich achter hem.