Sipri: Vredesonderzoekers waarschuwen voor nucleaire wapenwedloop

Stockholm. Gezien de zeer gespannen wereldwijde situatie waarschuwt het Stockholm International Peace Research Institute (SIPRI) voor een hernieuwde wapenwedloop tussen de kernmachten. Zoals blijkt uit het nieuwe jaarverslag van het onafhankelijke instituut, worden de wereldwijde kernwapenarsenalen voortdurend uitgebreid en gemoderniseerd.

De vredesonderzoekers schrijven dat bijna alle kernwapenstaten in 2024 nog steeds bezig waren met intensieve moderniseringsprogramma's, waarbij bestaande wapens werden geüpgraded en nieuwere versies werden toegevoegd. Er ontstaat een gevaarlijke nieuwe kernwapenwedloop – en dat terwijl wapenbeheersingsverdragen in zeer slechte staat verkeren.

09.08.1945, Japan, Nagasaki: Een enorme rookkolom hangt boven de stad nadat de tweede atoombom ooit gebruikt in een oorlog ontplofte boven de Japanse havenstad Nagasaki.

Bron: Niet vermeld/AP/dpa

SIPRI schat de totale wereldwijde voorraad kernkoppen op 12.241. Hiervan bevinden zich ongeveer 9.614 in militaire voorraden voor mogelijke inzet – ongeveer 29 meer dan het jaar ervoor. Naar schatting 3.912 van de kernkoppen waren gestationeerd op raketten of op actieve bases, waaronder ongeveer 2.100 die in hoge staat van paraatheid werden gehouden. Al deze cijfers weerspiegelen de situatie per januari 2025.

Negen landen ter wereld worden beschouwd als kernmachten. Dit zijn voornamelijk de Verenigde Staten en Rusland, die om historische redenen, voortkomend uit de Koude Oorlog, samen nog steeds bijna 90 procent van alle kernwapens bezitten. Daarnaast zijn er Groot-Brittannië, Frankrijk, China, India, Pakistan, Noord-Korea en Israël, dat nog steeds publiekelijk weigert kernwapens te erkennen. Duitsland bezit geen kernwapens.

Volgens Sipri wijzen hernieuwde nucleaire debatten in Europa, het Midden-Oosten en Oost-Azië erop dat meer landen mogelijk hun eigen kernwapens zouden kunnen ontwikkelen. De vredesonderzoekers zien de nucleaire inspanningen van Iran steeds meer beïnvloed worden door het escalerende conflict met Israël: terwijl de potentiële voordelen van nucleaire afschrikking worden besproken in binnenlandse politieke debatten, signaleert de Iraanse leiding bereidheid tot nucleaire terughoudendheid in gesprekken met de Verenigde Staten over het hervatten van de nucleaire overeenkomst met het Westen, aldus het rapport.

Conflict in het Midden-Oosten: rook stijgt op na een explosie in Teheran.

Bron: Vahid Salemi/AP/dpa

Een paar dagen geleden begon Israël met grootschalige aanvallen op Iraanse steden en nucleaire installaties. Israël rechtvaardigde dit onder andere door te beweren dat Iran ernaar streeft "in de nabije toekomst een kernbom te bouwen". Teheran heeft dit consequent ontkend.

Het wereldwijde aantal kernwapens neemt al decennialang gestaag af – op het hoogtepunt van de Koude Oorlog was het meer dan vijf keer zo hoog als nu. Deze daling is voornamelijk te wijten aan de geleidelijke ontmanteling van ontmantelde kernkoppen door Rusland en de Verenigde Staten.

SIPRI observeert echter al geruime tijd een toename van het aantal operationele kernwapens. Terwijl het tempo van de ontmanteling afneemt, versnelt de levering van nieuwe wapens. Met andere woorden, het lijkt erop dat er binnenkort meer nieuwe kernwapens worden geleverd dan er oude worden ontmanteld. De totale voorraad zou de komende jaren dus voor het eerst weer kunnen toenemen.

"Het tijdperk van het wereldwijd verminderen van het aantal kernwapens, dat al sinds het einde van de Koude Oorlog aan de gang is, loopt ten einde", merkt SIPRI-expert Hans Kristensen op. "In plaats daarvan zien we een duidelijke trend richting groeiende kernarsenalen, toenemende nucleaire retoriek en het beëindigen van wapenbeheersingsovereenkomsten", waarschuwt hij.

Verschillende ontwapenings- en controleverdragen hebben de afgelopen tijd zwaar te lijden gehad. In 2019 trokken de Verenigde Staten, onder de toenmalige en huidige president Donald Trump, zich terug uit het INF-verdrag, dat het verbod op landgebaseerde kernraketten voor de korte en middellange afstand verankert, en een jaar later kondigden ze hun terugtrekking aan uit het Open Skies-verdrag, dat internationale militaire observatievluchten reguleert. Rusland kondigde vervolgens ook zijn terugtrekking uit het Open Skies-verdrag aan.

In 2022, na de invasie van Oekraïne, trok Rusland zich terug uit het Verdrag inzake de Ontwapening van Conventionele Strijdkrachten in Europa (CFE-Verdrag). Het land van Kremlinleider Vladimir Poetin schortte destijds ook het laatste belangrijke nucleaire ontwapeningsverdrag met de Verenigde Staten, New START, op. De onderhandelingen over een vervolgovereenkomst liggen sindsdien stil. Als er geen oplossing wordt gevonden, loopt het verdrag in februari 2026 af.

Chinese herbewapening: Dongfeng-5B raketten worden gepresenteerd tijdens een militaire parade op het Plein van de Hemelse Vrede ter herdenking van de 70e verjaardag van de overwinning van het Chinese Volksverzet tegen de Japanse agressie en de antifascistische wereldoorlog.

Bron: Rolex Dela Pena/Pool/EPA/POOL/dp

Ondertussen komt, in de schaduw van Washington en Moskou, steeds meer een derde leidende kernmacht naar voren, die volgens SIPRI midden in een alomvattende modernisering en uitbreiding van haar kernwapenprogramma zit: China. Het instituut schat de Chinese voorraden op ongeveer 600 kernkoppen. Dit is nu meer dan Frankrijk (290) en Groot-Brittannië (225) samen.

"China's nucleaire arsenaal groeit sneller dan dat van enig ander land: met ongeveer 100 nieuwe kernkoppen per jaar sinds 2023", aldus het SIPRI-rapport. Deze trend zet zich voort.

Dan zijn er nog India en Pakistan. Na de recente confrontatie tussen de twee rivaliserende kernmachten geldt sinds half mei een staakt-het-vuren. Er bestond het gevaar dat een conventioneel conflict zou uitmonden in een nucleaire crisis, legt SIPRI-expert Matt Korda uit. "Dit zou een duidelijke waarschuwing moeten zijn voor staten die hun afhankelijkheid van kernwapens willen vergroten."

De recente vijandelijkheden tussen India en Pakistan tonen aan dat kernwapens geen conflict voorkomen, zegt hij. "Het is cruciaal om te onthouden dat kernwapens geen garantie bieden voor veiligheid."

Vredesorganisatie Greenpeace is een soortgelijke mening toegedaan. "De combinatie van kernbewapening en de opkomst van nationalistische en populistische krachten in de kernwapenstaten is angstaanjagend", zegt Alexander Lurz, ontwapeningsexpert bij Greenpeace. Duitsland, met de aankoop van F-35-gevechtsvliegtuigen met kernwapencapaciteit voor nucleaire deling, maakt zelf deel uit van deze wereldwijde wapenopbouw.

RND/dpa