Verborgen in een Berlijnse pastorie: hoe kerkbescherming onrust veroorzaakt bij drie Somaliërs

Aanvankelijk mochten ze Duitsland niet in, maar ineens doken ze op in Berlijn: de zaak van de drie vluchtelingen roept veel vragen op en verstoort het migratiebeleid van de Duitse regering.

Twee vluchtelingen op het terrein van de protestantse Stephansstiftgemeente in Hannover. Kerkelijk asiel komt steeds meer onder politieke kritiek te staan. Nancy Heusel/epd

Ze wonen vaak in kleine gastenkamers en mogen het kerkgebouw niet verlaten, niet naar de supermarkt of zelfs maar de tuin in. De politie staat soms buiten te wachten. Binnen: kerkelijk heiligdom.

Juist zo'n geval zorgt nu voor ophef. Drie Somaliërs worden momenteel in Berlijn ondergebracht onder bescherming van de Evangelische Kerk in Duitsland (EKD). Dit haalt de landelijke pers. De vraag is of de vluchtelingen, die in mei drie keer tevergeefs via Frankfurt (Oder) Duitsland probeerden binnen te komen, überhaupt in Berlijn mogen zijn.

Volgens de EKD, en ook vluchtelingenorganisaties zoals Pro Asyl, is het antwoord een volmondig ja. En de kerk neemt dan ook steeds kritischer standpunt in ten opzichte van het nieuwe, strengere migratiebeleid van de federale overheid.

Dit is niet het enige explosieve aspect van deze zaak: toen de Somaliërs in april en mei drie keer werden afgewezen aan de Duits-Poolse grens, kregen ze juridisch advies van Pro Asyl . Kort daarna oordeelde de administratieve rechtbank van Berlijn dat de afwijzing van de twee mannen en een vrouw aan de Duits-Poolse grens onrechtmatig was. Iedereen dacht eigenlijk dat de drie Somaliërs zich daarna nog in Polen bevonden, maar toen doken ze toch op in Berlijn. De Duitse politiebond diende een klacht in tegen een onbekende, omdat ze onder andere criminele smokkelpraktijken vermoedde.

Kerkbescherming: “Wij nemen degenen op die de grootste nood hebben”

Kerkelijk asiel lijkt voor velen een stille daad van barmhartigheid. In werkelijkheid is het echter een nauwkeurig getimede procedure die zich aan de rand van de Duitse asielwetgeving bevindt – zonder deze te schenden. In Berlijn, en ook elders in het land, bieden kerkgemeenschappen regelmatig bescherming aan vluchtelingen die, naar de mening van de kerkgangers, het risico lopen op onrechtmatige of onredelijke deportatie.

Felix Wolf, directeur van "Asiel in de Kerk Berlijn-Brandenburg", vertelde de Berliner Zeitung dat er momenteel geen gereguleerde kerkelijke asielprocedure bestaat voor de drie vluchtelingen uit Somalië. De vereniging adviseert parochies die mensen via kerkelijk asiel opnemen en beoordeelt de gevallen juridisch om te bepalen of ze in aanmerking komen voor deze procedure. "We ontvangen aanzienlijk meer aanvragen dan we via kerkelijk asiel kunnen behandelen. We nemen degenen aan die de grootste nood hebben", aldus Wolf.

Eenmaal in een kerkelijk asiel blijft de vluchteling onder de hoede van de gemeenschap

Sinds 2015 heeft de Kerk de behandeling van kerkelijk asiel en de interactie met de staat gesystematiseerd. Sindsdien worden dossiers samengesteld voor personen, vaak gezinnen, die als hardvochtige gevallen worden beschouwd. De autoriteiten worden duidelijk geïnformeerd waarom de Kerk hen als hardvochtige gevallen beschouwt, en de staat wordt opgeroepen de verantwoordelijkheid voor hen op zich te nemen, zelfs als andere staten verantwoordelijk zouden zijn volgens de Dublinprocedure . "Dit zijn gevallen waarin van mensen niet kan worden verwacht dat ze terugkeren", zegt Wolf. De problemen zijn de dreiging van geweld, gevangenschap, gebrek aan medische zorg en dakloosheid. Momenteel zijn Bulgarije, Kroatië, Polen en Litouwen problematische landen.

Voedsel, medische zorg, pastorale zorg, juridisch advies

De basisgedachte van kerkelijk asiel: een kerkelijke gemeente accepteert een persoon die zij als bijzonder humanitair beschouwt. Het verblijfsrecht blijft onaangetast. Nadat kerkelijk asiel is verleend, blijft de vluchteling onder de hoede van de gemeente totdat de Duitse staat de zaak overneemt en de reguliere procedure in Duitsland wordt gestart.

De gemeente zorgt voor huisvesting en voedsel, vaak via donaties of particuliere steun. Migranten ontvangen over het algemeen geen uitkeringen meer van de staat zodra ze het officiële rechtsgebied verlaten.

Dit betekent dat voedsel, medische zorg, pastorale zorg en juridisch advies door de gemeente zelf moeten worden geregeld. Juridisch gezien bestaat er geen speciale opvang. De politie kan op elk moment het gebouw binnendringen en de persoon meenemen. Maar in de praktijk gebeurt dit zelden. De autoriteiten respecteren kerkelijk asiel – uit traditie, politieke overwegingen, en omdat het uiteindelijk om individuele gevallen gaat, niet om massale opvang.

Het aantal mensen dat in Duitsland kerkelijk asiel aanvraagt, is vorig jaar aanzienlijk gestegen, volgens een recent mediabericht. Volgens de krant Bild, die cijfers van het Bundesamt für Migration und Fussliem (BAMF) citeert, ontvingen in 2024 in totaal 2386 mensen kerkelijk asiel – zo'n 300 meer dan het jaar ervoor. De overgrote meerderheid van deze gevallen betrof zogenaamde Dublin-zaken: asielzoekers die aanvankelijk in een ander EU-land waren geregistreerd en vervolgens naar Duitsland reisden.

In 2024 waren er in de regio Berlijn-Brandenburg 183 kerkelijke gestichten

Volgens de vereniging Asylum in the Church waren er op 1 mei 2025 39 kerkelijke inrichtingen in Berlijn en Brandenburg, waar in totaal 59 mensen (waaronder 15 kinderen) werden gehuisvest. Vijfendertig van deze kerkelijke inrichtingen waren gevallen in Dublin. In 2024 waren er 183 kerkelijke inrichtingen in de regio Berlijn-Brandenburg, waar in totaal 243 mensen, waaronder 40 kinderen, werden gehuisvest.

Wolf schrijft de toename van asielaanvragen in de kerk toe aan het politieke debat rond uitzetting. Kerkgemeenschappen zien steeds meer onrecht en zijn meer bereid om mensen op te nemen dan voorheen.

Volgens informatie van de krant Bild wonen de drie Somaliërs sinds Pinksteren in een pastorie in Berlijn – in strijd met de gebruikelijke regel die volgens de Asielwet maximaal 18 maanden verblijf in een opvangcentrum van de overheid voorschrijft. Verblijf in de kerk zou erop kunnen wijzen dat de Somaliërs van plan zijn kerkelijk asiel aan te vragen in geval van dreigende deportatie.

Volgens LAF zijn de drie Somaliërs geregistreerd in het aankomstcentrum

Een woordvoerster van het Berlijnse Staatsbureau voor Vluchtelingen legde uit: "De missie naar Berlijn was om medische en humanitaire redenen." De drie Somaliërs zijn geregistreerd in het aankomstcentrum en "komen uiteraard bij alle officiële afspraken." Bisschop Christian Stäblein , vluchtelingencommissaris van de EKD, ontmoette de drie Somalische migranten die in mei door de federale politie aan de Poolse grens waren gearresteerd. werden afgewezen. Hij vertelde de protestantse persdienst: "Als ik hun levensverhalen hoor en hun kwetsbaarheid voel, doet het me pijn dat mensen die bescherming zoeken, aan onze grenzen worden afgewezen."

Het is onduidelijk of de twee mannen en een vrouw nu kerkelijk asiel krijgen. Maar feit is dat het de druk op de regering en de autoriteiten vergroot.

Kritiek op kerkelijk asiel: Toepasselijk recht wordt genegeerd

Critici beschuldigen de kerken er nu van de bestaande wetgeving te overtreden. Ze spreken van parallelle rechtvaardigheid en ongepaste beïnvloeding. Officieel wordt kerkelijk asiel niet aangemoedigd, maar het wordt ook niet vervolgd. De afgelopen jaren zijn er geïsoleerde zaken geweest tegen predikanten wegens "medeplichtigheid aan illegaal verblijf", maar de meeste zijn geseponeerd. De uitkomst van de zaak in Berlijn is momenteel onduidelijk.

Wolf van de Church Asylum Association weerlegt beschuldigingen dat de kerk het instrument van kerkelijk asiel politiek misbruikt: "We bekijken altijd het individuele geval en helpen de wet te handhaven door meer tijd en een frisse blik te bieden aan gevallen van grote nood. We houden niemand verborgen." De staat kan op elk moment ingrijpen en weet ook waar mensen zich bevinden. "De staat gaat de dialoog aan", zegt hij. De directeur ziet ook geen nieuwe, hardere toon tegen kerkelijk asiel van de door CDU/CSU geleide federale overheid.