Sportpromotie | Aanstootgevend in het IJslands

Glódís Perla Viggósdóttir ritst haar jas helemaal dicht. De wolken hangen laag boven Reykjavik, het miezert, de wind beroert de boomtoppen, maar de aanvoerder van het IJslandse nationale elftal laat haar goede humeur er niet door bederven. Viggósdóttir loopt over het kunstgrasveld, haar handen in haar jaszakken. Ze geeft advies, klapt in haar handen, vrolijkt mensen op. Bijna altijd met een glimlach.

Op een zaterdagochtend in juni nemen zo'n 250 meisjes deel aan een trainingskamp in een buitenwijk van de IJslandse hoofdstad. Ze passen de bal rond, dribbelen en oefenen hun schot. Tientallen ouders staan ​​langs de kant te kletsen en maken foto's. Veel meisjes dragen geen shirt van Messi of Ronaldo, maar een rood shirt met nummer 4. Het is het shirt dat Glódís Viggósdóttir draagt ​​voor haar club, FC Bayern München.

"Ik ben heel blij dat ik in IJsland ben opgegroeid", zegt Viggósdóttir, de bekende gast van de dag. "Meisjes krijgen hier vanaf het begin dezelfde kansen in de sport als jongens. Je beseft pas dat dit niet vanzelfsprekend is na een langere periode in het buitenland."

IJsland heeft slechts zo'n 400.000 inwoners. Desondanks heeft het nationale vrouwenvoetbalelftal zich voor het vijfde jaar op rij gekwalificeerd voor het EK . Het toernooi begint aanstaande woensdag in Zwitserland. "Ons succes is geen toeval", zegt Viggósdóttir, die in IJsland verschillende prijzen heeft gewonnen, waaronder die van "Sportpersoonlijkheid van het Jaar". "We zijn het resultaat van langdurige, structurele steun."

Dit geldt voor voetbal, en voor andere gebieden. Het Wereld Economisch Forum publiceert jaarlijks het Global Gender Gap Report, dat de verschillen tussen de seksen in het bedrijfsleven, de politiek, het onderwijs en de gezondheidszorg in kaart brengt. IJsland staat al 15 jaar op de eerste plaats in deze ranglijst. Het land heeft een vrouwelijke president en premier, een vrouwelijke minister van Buitenlandse Zaken en een vrouwelijke bisschop. Ook de voetbalbond heeft een vrouwelijke president en secretaris-generaal. In Duitsland, Engeland of Frankrijk was dit voorheen bijna ondenkbaar.

Hoe deed IJsland het? Het antwoord op deze vraag is te vinden bij de nationale voetbalbond, die zijn hoofdkantoor heeft in Laugardalsvöllur, het belangrijkste stadion van het land. Achter de tribunes rijzen in de verte besneeuwde bergtoppen op. Rondom het stadion liggen een park, trainingsvelden en een zwembad. "Het barre klimaat vraagt ​​veel van ons, maar dat betekent niet dat we op de bank blijven hangen", zegt Jörundur Sveinsson, technisch directeur van de IJslandse voetbalbond. "Sport heeft ons dagelijks leven sinds onze kindertijd gevormd. En we willen niets aan het toeval overlaten."

"We hebben teams bij onze club die tot de succesvolste van het land behoren. Maar we hebben ook teams die al vijf maanden geen wedstrijd hebben gewonnen."

Ulfar Hinriksson trainer bij Breidablik Kópavogu r

In Duitsland sporten scholieren doorgaans twee keer per week. En lessen vallen vaak uit door een gebrek aan leraren of vervallen sportscholen. In IJsland zijn er drie sportlessen per week, waaronder regulier zwemmen. "Wij van de voetbalbond willen graag dagelijkse sportlessen", zegt Jörundur Sveinsson, die zelf oud-speelster was en begin dit millennium ook het nationale vrouwenelftal coachte.

Jörundur Sveinsson heeft zijn eigen kantoor op het hoofdkantoor van de bond, maar hij doet zijn administratie liever in de open kantoortuin, waar de communicatie met het team sneller verloopt. Sveinsson heeft lesgegeven en heeft een tijdje op een school gewerkt, net als honderden andere coaches die voor de bond of clubs in IJsland werken. "Het komt zelden voor dat ouders of buren spontaan een jeugdteam overnemen", zegt Sveinsson. "We hechten veel waarde aan de kwalificaties en opleiding van onze coaches."

Op basis hiervan vindt hij het vanzelfsprekend dat alle afdelingen binnen de voetbalbond zich richten op beide geslachten, of het nu gaat om fysiotherapie, carrièreontwikkeling of marketing. En de bonussen voor spelers van het nationale elftal zijn net zo hoog als die van hun mannelijke collega's. "Natuurlijk willen we een omgeving creëren waarin onze teams succesvol zijn", zegt hij. "Maar onze verantwoordelijkheid gaat veel verder dan dat." Sveinsson noemt bijvoorbeeld de vele voetbalvelden die met steun van de voetbalbond op schoolpleinen zijn aangelegd.

IJslandse verenigingen en clubs hanteren een concept dat aantoonbaar uniek is in Europa. Hun focus ligt niet op "het promoten van de elite", maar op "sport voor iedereen". Vidar Halldorsson van de Universiteit van IJsland legt de achtergrond uit. De sportsocioloog pendelt elke dag op zijn racefiets tussen zijn huis en de campus. Vóór het interview voor dit artikel eet hij snel een bord pasta. Dan zegt hij: "Er is geen talent scouting in IJsland. Alle clubs zijn non-profit. Sport wordt beschouwd als een belangrijk onderdeel van holistische educatie."

Vidar Halldorsson heeft honderden coaches, docenten en clubmedewerkers aan de universiteit opgeleid. Hij verwijst herhaaldelijk naar zijn onderzoek, dat dateert uit de jaren negentig. Het toont aan dat kinderen en jongeren die aan sport doen, daar op de lange termijn baat bij hebben. Ze presteren over het algemeen beter op school, krijgen meer zelfvertrouwen en ontwikkelen empathie, en roken en drinken later minder alcohol. "Maar dit sportmodel moet voor de lange termijn georganiseerd zijn en vereist goede specialisten", aldus Halldorsson.

Maar hoe ziet het er in de praktijk uit? Het terrein van Breidablik , een van IJslands succesvolste clubs, ligt aan de rand van Reykjavik, langs de snelweg, en is van veraf gemakkelijk te herkennen. De naam Breidablik komt uit de Noorse mythologie en verwijst naar de woonplaats van Balder, beschouwd als de meest vredelievende van de Germaanse goden.

Een gebogen dak overspant het verwarmde kunstgrasveld, dat zo groot is als een conventioneel voetbalveld. De afgelopen twintig jaar zijn er tientallen van dergelijke stadions gebouwd, gefinancierd door lokale overheden. Hierdoor kunnen de sporten ook tijdens de lange, donkere winters doorgaan.

's Middags is het rumoerig in de arena van Breidablik. Bussen brengen kinderen en jongeren van zeven omliggende scholen naar de club. Tegelijkertijd trainen zo'n 100 spelers op het kunstgrasveld, onder begeleiding van tien coaches. "Onze deuren staan ​​open voor iedereen", zegt Ulfar Hinriksson, al jarenlang coach, official en trainer. "We hebben teams bij onze club die tot de succesvolste van het land behoren. Maar we hebben ook teams die al vijf maanden geen wedstrijd hebben gewonnen."

Ulfar Hinriksson is een van de sleutelfiguren bij Breidablik. Op de bovenverdieping van de voetbalarena opent hij zijn laptop in de vergaderruimte en legt hij het hechte netwerk tussen de club, scholen en universiteit uit. "Onze lidmaatschapskosten zijn relatief laag. Maar als ouders de contributie niet kunnen betalen, vinden we een oplossing. Meestal weten de kinderen er niets van."

Breidablik heeft ongeveer 1700 jeugdleden, waarvan 600 meisjes. Van de speelsters wordt verwacht dat ze zo lang mogelijk bij elkaar blijven in hun leeftijdscategorie. Als ze echter bijzonder getalenteerd blijken te zijn, stromen ze vroegtijdig door naar de volgende leeftijdscategorie. Ze blijven bij de club en school, in hun eigen omgeving, en gaan niet, zoals in veel andere landen gebruikelijk is, naar een verafgelegen internaat waar voetbal de boventoon voert. Zes speelsters van de huidige selectie van het IJslandse nationale elftal hebben ooit voor Breidablik gespeeld.

Dus alles perfect? ​​Ulfar Hinriksson glimlacht voorzichtig en schudt zijn hoofd. In 2016 nam het IJslandse nationale mannenelftal voor het eerst deel aan het EK en in 2018 voor het eerst aan het WK. Tientallen miljoenen euro's stroomden het IJslandse voetbal binnen via aanmeldbonussen, reclame-inkomsten en tv-inkomsten. "Iedereen wilde een graantje meepikken", zegt Hinriksson. "De nationale spelers, de bond, de clubs. Naar mijn mening was dat slecht voor onze algehele structuur. Vooral de spelers hadden nu meer geld en konden hogere bonussen eisen."

Maar het succes van de mannen in IJsland trok ook duizenden meisjes naar clubs. Sommigen van hen zouden binnenkort voor het nationale team kunnen spelen, maar de overgrote meerderheid beschouwt sport als een gezonde vrijetijdsbesteding. Maar dat is niet alles: voor zijn onderzoek ondervroeg sportsocioloog Vidar Halldorsson fans die de IJslandse nationale teams hadden gevolgd op grote toernooien. Eén bevinding: slechts 40 procent van de respondenten was daadwerkelijk geïnteresseerd in de regels en geschiedenis van voetbal. Ze waren meer geïnteresseerd in het plezier van reizen, samenzijn en identificatie.

In zo'n omgeving zijn zelfs vrouwelijke atleten zich bewust van hun rol als rolmodel. In 2023 haalde de IJslandse voetbalster Sara Björk Gunnarsdóttir de krantenkoppen. In een artikel schreef ze dat ze zich tijdens haar zwangerschap niet gesteund voelde door haar club, Olympique Lyon. Ze spande een rechtszaak aan om achterstallig loon te innen – en won.

Sommige IJslandse media beschouwen Gunnarsdóttirs rechtszaak als een van een reeks belangrijke protesten. Sinds begin jaren 70 hebben vrouwen in IJsland herhaaldelijk gedemonstreerd voor gelijke rechten op het gebied van arbeids- en familierecht. Het was dan ook logisch dat Vigdís Finnbogadóttir in 1980 tot president van IJsland werd gekozen, als 's werelds eerste vrouwelijke staatshoofd.

Terug op het meisjesvoetbalkamp in Reykjavik, waar de deelnemers in een lange rij staan ​​voor een handtekeningensessie. Vooraan in de rij aan een tafel zit speelster van het nationale elftal Karólína Lea Vilhjálmsdóttir, die voor Bayer Leverkusen speelt. Ze signeert, kletst en poseert voor selfies.

"We zijn dol op voetbal, maar niemand hoeft zich alleen maar op voetbal te richten", zegt Vilhjálmsdóttir. In veel andere landen hebben vrouwelijke atleten moeite om na een bevalling weer topprestaties te leveren, mede door een gebrek aan steun van de bonden. En in IJsland? "Bij sommige trainingskampen van nationale teams zitten er wel vijf of zes moeders tussen de speelsters", zegt Vilhjálmsdóttir kalm. Alsof het de normaalste zaak van de wereld is.