Hoe gaat het met onze oceanen?

De uitgestrektheid van de oceaan herbergt meer dan 250.000 soorten – van piepklein plankton tot enorme koraalriffen en de blauwe vinvis, het grootste zoogdier ter wereld. En voor meer dan een miljard mensen is de oceaan de belangrijkste voedselbron.

Om de oceanen te beschermen, komt de internationale gemeenschap bijeen aan de Côte d'Azur in Nice, Frankrijk, voor de VN-Oceaanconferentie. Wat zijn de belangrijkste werkterreinen?

Warmere zeeën betekenen minder levende wezens

Grote delen van het onderwaterleven lopen gevaar door de opwarming van de aarde. Naarmate de temperaturen stijgen , verbleken en sterven koralen af . Wereldwijd is 84% ​​van alle riffen nu aangetast. Als de oceanen met 1,5 °C zouden opwarmen ten opzichte van de pre-industriële tijd, zouden de meeste riffen afsterven.

"Vanaf 2°C is vernietiging onvermijdelijk", zegt Katja Matthes, hoofd van het onderzoekscentrum GEOMAR in Kiel. Omdat warm water minder zuurstof kan opnemen, lopen veel andere levende wezens gevaar.

Nieuw onderzoek toont aan dat de oceaan nu zelfs tot een diepte van 2000 meter opwarmt. "Als gevolg hiervan raken plankton, vissen en zeezoogdieren zuurstof tekort. We zien dode zones zoals die hier in de Oostzee in Duitsland, waar vrijwel geen leven kan overleven."

Te veel visserij legt een druk op het mariene systeem

Het mariene ecosysteem wordt ook bedreigd door overmatige en ongereguleerde visserij. De milieuorganisatie WWF schat dat het aantal overbeviste soorten de afgelopen 50 jaar is verdrievoudigd. Bij overmatige visserij kunnen de bestanden zich niet voldoende herstellen.

Het probleem is vooral duidelijk in de Middellandse Zee , waar ruim de helft van de bestanden als overbevist wordt beschouwd. Vooral haring, sardines en ansjovis komen veel voor in de netten.

"Dit verstoort de voedselketen van grotere zeezoogdieren en daarmee een heel ecosysteem", analyseert Matthes. Dit heeft ook gevolgen voor ons levensonderhoud: vis is de belangrijkste eiwitbron voor meer dan een miljard mensen.

Wereldwijd zijn ongeveer 600 miljoen mensen – vooral in China, Indonesië en India – economisch afhankelijk van de zee.

In 2050 zal er meer plastic dan vis in de oceaan zijn

Volgens voorspellingen zal het gewicht van alle vissen samen in 2050 worden overtroffen door iets anders: plastic afval in de oceaan. Volgens schattingen van het World Resources Institute komt er jaarlijks tussen de acht en tien miljoen ton nieuw plastic afval bij. Het duurt soms honderden jaren voordat de componenten zijn afgebroken. Dit hardnekkige afval en de microplasticdeeltjes veroorzaken steeds meer problemen voor het zeeleven.

De temperatuur van de zee heeft ook invloed op het weer

De temperatuur van het zeewater beïnvloedt ook het weer en de luchttemperatuur. Zo worden het moessonseizoen in Zuid-Amerika en Azië en het relatief milde weer in Europa aanzienlijk beïnvloed door wereldwijde zeestromingen.

De Golfstroom bijvoorbeeld, als onderdeel van de Atlantische Omkeercirculatie, brengt warm water uit de tropen naar de Noord-Atlantische Oceaan. Dit beïnvloedt ook de over het algemeen milde luchttemperaturen en daarmee de hoge landbouwopbrengsten in Europa.

Volgens onderzoekers kunnen stijgende temperaturen het zeestromingssysteem veranderen. Er zijn tekenen dat de Golfstroom al aan het vertragen is. Zonder de Golfstroom zou het in Noord-Europa vijf tot vijftien graden kouder zijn, aldus het Federaal Milieuagentschap.

Oceanen: bondgenoten in de strijd tegen klimaatverandering

In 2023 en 2024 bereikten de temperaturen van het zeeoppervlak nieuwe records , volgens het laatste Copernicus-rapport. En hoe warmer het water wordt, hoe meer het uitzet. Dit is de belangrijkste reden waarom de zeespiegel blijft stijgen.

De oceaan warmt op doordat hij koolstofdioxide (CO2) en andere broeikasgassen absorbeert – bijna een derde van de door de mens veroorzaakte uitstoot. Dit stabiliseert het klimaat. "Zonder deze opslagfunctie zou de temperatuur in de atmosfeer al ondraaglijk zijn", legt Carlos Duarte, marien onderzoeker aan de King Abdullah Universiteit in Saoedi-Arabië, uit.

"De oceaan is onze bondgenoot in de strijd tegen klimaatverandering ", zegt Katja Matthes, "maar alleen zolang we zijn functie behouden." Want naarmate de watertemperatuur stijgt, kan de oceaan steeds minder CO2 opslaan.

En naarmate de koolstofconcentratie stijgt, wordt de oceaan steeds zuurder, legt Matthes uit, "wat leidt tot de dood van mosselen en koralen ." Veel organismen vinden het moeilijk zich aan te passen aan de steeds zuurdere omstandigheden. Dit betekent dat ze elders geen energie meer hebben, bijvoorbeeld voor groei en voortplanting.

Hoe worden de oceanen momenteel beschermd?

Om deze bedreigingen tegen te gaan, stellen staten zogenaamde beschermde zeegebieden in. Het grootste daarvan ligt aan de kust van de Amerikaanse staat Hawaï.

De exacte vorm van deze bescherming verschilt van land tot land. Vaak zijn de bouw van windmolenparken en de visserij verboden. Momenteel zijn er beschermde gebieden in minder dan negen procent van de oceanen ter wereld, maar in slechts drie procent daarvan is de visserij verboden.

Eén doel: minder plastic in de oceanen

"We kunnen niet alle problemen oplossen met beschermde zeegebieden. Deze zones hebben geen invloed op klimaatverandering of het plastic dat in de oceaan drijft", merkt Duarte op.

Om plasticvervuiling tegen te gaan, streven de VN al jaren naar een internationale overeenkomst . De onderhandelingen, die onlangs mislukten door tegenstand van grote olieproducerende landen zoals Saoedi-Arabië en Rusland, worden in augustus 2025 in Zwitserland voortgezet.

Bovendien wordt er al lang onderzoek gedaan naar alternatieven voor conventioneel plastic. Japanse onderzoekers hebben een stof ontwikkeld die binnen enkele uren zou moeten oplossen in zeewater. Maar dergelijke benaderingen bieden geen oplossing voor de toch al enorme hoeveelheid plastic afval.

Wie mag de hulpbronnen van de oceanen exploiteren?

Bijna 40 procent van de oceanen valt onder nationaal recht. Dit zijn de gebieden binnen een straal van ongeveer 370 kilometer rond een staat. Daarbuiten begint de volle zee. Deze is van iedereen en wordt daarom vaak het "gemeenschappelijk erfgoed van de mensheid" genoemd.

Lange tijd was dit gebied ongereguleerd . "Als gevolg hiervan werden veel van de hulpbronnen van de oceaan geplunderd zonder dat iemand ter verantwoording werd geroepen", zegt Duarte. Zo is slechts één procent van de volle zee beschermd, omdat staten het niet eens konden worden over een andere regio dan Antarctica. Het Internationaal Verdrag inzake de volle zee beoogt deze kloof te dichten.

Na 15 jaar onderhandelen werd het in 2023 door de meeste landen ter wereld ondertekend. Dit bindt hen echter nog niet aan het verdrag. Daarvoor moeten ten minste 60 landen het ratificeren – momenteel hebben slechts 31 landen dat gedaan, waaronder veel kleine landen, maar ook Bangladesh en Frankrijk. Duitsland en de Verenigde Staten ontbreken.

De internationale gemeenschap is het erover eens dat ook de biodiversiteit beschermd moet worden.

Tegen 2030, over slechts vijf jaar, moet 30 procent van de oceanen beschermd zijn. Een ambitieuze doelstelling, zegt Duarte. "Het zal nog wel even duren voordat onze huidige maatregelen in de toekomst merkbaar effect hebben."

Toch blijft hij optimistisch. "Als we het nu over deze bescherming eens worden, kunnen we onze kinderen en kleinkinderen in 2050 een oceaan nalaten die er ongeveer zo uitziet als die van onze grootouders."