Italiaanse supervulkaan onder druk: Is er een explosieve vulkaanuitbarsting nabij Napels op handen?

Giuseppe Mastrolorenzo beweegt op en neer in zijn stoel. "Het is als een verticale schok," zegt de vulkanoloog, "als een reeks explosies." Zo beschrijft hij de aardbevingen die de afgelopen maanden hebben plaatsgevonden rond de Flegreïsche Velden, de Italiaanse supervulkaan. Hij woont in de buurt van Monte Nuovo, een vulkaankegel ten westen van Napels die deel uitmaakt van de supervulkaan.

Meneer Mastrolorenzo, wat is er momenteel aan de hand in de Flegreïsche Velden?

Wat we daar zien, is een nieuwe bradyseïsmecrisis. Bradyseïsme is een langzame grondbeweging: een deel van het aardoppervlak stijgt en daalt geleidelijk, wat kenmerkend is voor de Flegreïsche Velden. In 1538 veroorzaakte dit fenomeen, met de bijbehorende aardbevingen, de uitbarsting van de vulkaan Monte Nuovo. Daarna volgde een relatief rustige periode zonder enige activiteit. Sinds 2005 hebben we te maken met een nieuwe bradyseïsmecrisis met enige grondvervorming, steeds in het midden van de caldera. En sinds 2011 neemt de aardbevingsactiviteit ook toe.

Hoe hevig is de aardbevingsactiviteit?

De afgelopen jaren hebben zich vele duizenden aardbevingen voorgedaan – sommige krachtiger, andere zwakker. Een van de zwaarste was de aardbeving die het centrum van Pozzuoli in mei vorig jaar trof. Met een magnitude van 4,4 was het de zwaarste aardbeving van de afgelopen 40 jaar.

Dit record werd vervolgens verbroken op 13 maart 2025. Deze aardbeving had een magnitude van 4,6. Het epicentrum bevond zich hier (wijzend naar een kaart van de Flegreïsche Velden die erachter hing), tussen Pozzuoli en Napels. Onlangs vond een andere aardbeving met een magnitude van 4,6 plaats, zeer dicht bij het centrum van de caldera. Vergeleken met aardbevingen die voorkomen in tektonische gebieden – gebieden waar tektonische platen op elkaar inwerken – zijn de lokale versnelling en de lokale effecten zeer sterk.

Wat veroorzaakt deze aardbevingen?

De aardbevingen zijn het gevolg van deze grondbewegingen en de spanningen in de bovenkorst, veroorzaakt door gasdruk. De Flegreïsche Velden stoten al jaren steeds meer gassen uit, zoals koolstofdioxide – recent zelfs 5000 ton per dag. Ook andere gassen, zoals waterstofsulfide, nemen toe. Dit wijst erop dat er diep onder de grond een grote magmamassa is, waaruit deze gassen ontspringen en doordringen in hogere gesteentelagen. Dit veroorzaakt een grondvervorming met een snelheid van momenteel ongeveer 1,5 centimeter per maand, soms zelfs 3 centimeter per maand, en gaat gepaard met het wegvallen van de spanning in de vorm van aardbevingen.

In tegenstelling tot voorgaande jaren vinden er nu overal in de caldera aardbevingen plaats. Het is waarschijnlijk dat de gehele bovenste korst van de caldera uitzet en onder druk staat door de gasstroom. De intensiteit van het fenomeen neemt toe en we weten niet wat de maximale magnitude zal zijn of wanneer de volgende aardbeving zal plaatsvinden.

Zijn dit soort aardbevingen nog steeds normaal?

Niets is normaal in dit gebied. Voor mij is er geen einde aan de risicobeoordeling – zowel voor vulkanisch risico als voor bradyseïsme en seismisch risico. Want niets is voorspelbaar. We weten niet hoe de zaken zich zullen ontwikkelen. Gebeurtenissen van de afgelopen jaren hebben aangetoond dat de energie en omvang van aardbevingen kunnen toenemen, en we weten niet waar de grenzen liggen. Als er grondbewegingen plaatsvinden langs de breuklijnen van de caldera, zouden er theoretisch aardbevingen met een magnitude van meer dan vijf kunnen zijn. Gebouwen zouden kunnen instorten en zelfs slachtoffers kunnen maken. Maar we weten niet of deze bewegingen daadwerkelijk zullen plaatsvinden.

Giuseppe Mastrolorenzo is senior onderzoeker bij het Istituto Nazionale di Geofisica e Vulcanologia (INGV), het grootste onderzoeksinstituut van Italië op het gebied van geofysica en vulkanologie.

Bron: Privé

Zijn de aardbevingen en grondvervormingen een teken van een nieuwe vulkaanuitbarsting?

Eigenlijk kennen we deze verschijnselen – bradyseismos, grondvervorming, gasemissies en aardbevingen – doorgaans als mogelijke voorlopers van een vulkaanuitbarsting. Dit geldt echter meestal voor een ander type vulkaan, zoals de Etna of de Stromboli. In het geval van de Flegreïsche Velden weten we niet of een uitbarsting tijdens zo'n bradyseismische fase of misschien zelfs tijdens een relatief rustige periode zal plaatsvinden.

Naar mijn inschatting kan er elk moment een uitbarsting plaatsvinden. Het magma kan binnen een paar uur rechtstreeks vanuit de magmakamer van ongeveer acht kilometer diep naar de oppervlakte stijgen. We hebben dus niet veel tijd. Maar het is onmogelijk om precieze voorspellingen te doen. We hebben ook geen ervaring met monitoring vóór een uitbarsting, omdat de enige uitbarsting plaatsvond in 1538, ongeveer 500 jaar geleden. We hebben dus geen ervaring, en het systeem is van nature chaotisch. En chaotische systemen zijn onvoorspelbaar. Een uitbarsting kan dus over 1000 jaar, over een eeuw, over 10 jaar of zelfs morgen plaatsvinden.

Hoe goed zijn de lokale bewoners volgens u voorbereid op een vulkaanuitbarsting?

We zijn er totaal niet op voorbereid. Het risico is al lange tijd zwaar onderschat. Het huidige noodplan gaat er bijvoorbeeld van uit dat we een uitbarsting 72 uur van tevoren kunnen voorspellen, simpelweg omdat de civiele bescherming die 72 uur nodig heeft om honderdduizenden mensen te evacueren uit het centrum van de caldera, uit de rode zone. Maar dat klopt niet. We weten simpelweg niet hoe snel en hoe ernstig een uitbarsting kan escaleren.

Vulkanen behoren tot de krachtigste natuurkrachten. Hun uitbarstingen kunnen complete landschappen en zelfs het wereldwijde klimaat veranderen. Wat je moet weten over deze vuurspuwende wezens.

Mijn advies aan de autoriteiten is dat we, gezien eerdere ervaringen en de beperkingen van onderzoek, te allen tijde voorbereid moeten zijn op zo'n kritiek en onvoorspelbaar systeem. We hebben evacuatieroutes nodig naar het centrum van de caldera. Wegen, spoorlijnen, enzovoort. (Beweegt zijn handen heen en weer over de kaart.) Een van de weinige voordelen van de caldera is dat een deel ervan aan de kust ligt. We hebben dus havens zoals Pozzuoli en andere kleine toeristenhavens, zodat we het gebied indien nodig per schip of boot kunnen verlaten. We moeten er echter rekening mee houden dat een uitbarsting de grond zal verhogen, waardoor de zeespiegel in de haven zal dalen, en dat het binnen korte tijd onmogelijk zal zijn voor schepen om er aan te meren.

Hoe zou een vulkaanuitbarsting eruit kunnen zien?

In het verleden heeft de regio vooral te maken gehad met explosieve uitbarstingen – vergelijkbaar met de uitbarsting in Pompeii. Dat wil zeggen, met enorme rookpluimen die gassen en deeltjes zoals vulkanische as bevatten. Met pyroclastische stromen, dat wil zeggen, Lawines van heet gas en gesteente stromen met hoge snelheid de helling af. Bij temperaturen van enkele honderden graden Celsius. In Napels vinden we nog steeds afzettingen honderden meters onder de grond die dateren van uitbarstingen van de Flegreïsche Velden duizenden jaren geleden.

Dit worstcasescenario zou zich ook kunnen voordoen bij een nieuwe uitbarsting. Zelfs een gematigde uitbarsting zou niet alleen de Flegreïsche Velden treffen, maar het hele Napolitaanse gebied zou getroffen kunnen worden door hete, verwoestende pyroclastische stromen. In het optimistische scenario zou alleen het centrum van de caldera door de uitbarsting getroffen worden. Maar op dit moment schat ik dat minstens drie miljoen mensen, de inwoners van de agglomeratie Napels, gevaar lopen. Daarom moeten we de rode zone uitbreiden.

Kan een vulkaanuitbarsting ook gevolgen hebben voor buurlanden, of zelfs wereldwijd?

Alleen in het geval van een superuitbarsting zouden andere landen getroffen kunnen worden. Zo verspreidde een superuitbarsting van de Flegreïsche Velden zo'n 40.000 jaar geleden as over de Middellandse Zee. Als zo'n uitbarsting zou plaatsvinden, denk ik dat dit langdurige klimaatveranderingen zou kunnen veroorzaken door de injectie van as en gas in de stratosfeer. Dit staat ook bekend als een vulkanische winter. Er zou een wereldwijde temperatuurdaling kunnen optreden die enkele jaren aanhoudt.

Sinds 2012 geldt het gele waarschuwingsniveau. Moet dit binnenkort worden verhoogd naar oranje?

Dat hangt ervan af hoe de situatie zich ontwikkelt. Het probleem is echter dat we al jaren geen drempel hebben voor het uitroepen van het oranje niveau. Het is dus niet zo dat bijvoorbeeld het oranje niveau wordt uitgeroepen zodra een aardbeving een magnitude van 5 bereikt, of wanneer er in een bepaalde periode meer dan 2000 aardbevingen plaatsvinden, of iets dergelijks. In principe zou het oranje niveau nu al kunnen worden uitgeroepen.

U moet er rekening mee houden dat het oranje niveau veel overheidssteun vereist. Zodra dit waarschuwingsniveau is bereikt, kunnen alle inwoners de regio verlaten en overheidssteun ontvangen om een huis te huren of een hotel te betalen. Het uitroepen van het oranje niveau is daarom van cruciaal belang voor de overheid.