Kaart met hotspots: waar de meeste haaienaanvallen plaatsvinden

Een diepe snijwond aan de kuit van een 85-jarige toerist leidde tot een haaienalarm in Ballermann. De media speculeren al dat een blauwe haai verantwoordelijk zou zijn geweest voor de aanval, aangezien dergelijke vissen al zijn gezien in de wateren voor Mallorca. Deskundigen twijfelen aan de haaientheorie, en de bijtwond lijkt deze theorie te weerspreken.

Wat de oorzaak van de wond ook is, de Middellandse Zee is bepaald geen hotspot voor haaienaanvallen. Het International Shark Attack File (ISAF), een onderzoeksproject van het Florida Museum of Natural History, heeft daar in de afgelopen tien jaar slechts vier aanvallen geregistreerd. De slachtoffers overleefden alle vier de aanvallen. Het is nooit vastgesteld welke haai het slachtoffer heeft gebeten. In andere delen van de wereld komen aanvallen echter aanzienlijk vaker voor.

De Verenigde Staten en Australië lopen al jaren voorop in onuitgelokte haaienaanvallen. Hun kusten zijn jachtgebieden voor witte haaien en tijgerhaaien, de twee meest voorkomende soorten bij dodelijke aanvallen op mensen. Aanvallen komen ook af en toe voor in de Rode Zee, op de populaire zwem- en duikplekken voor de Egyptische kust. Vooral beten van tijgerhaaien zijn daar vaak dodelijk.

Over het algemeen komen haaienaanvallen echter uiterst zelden voor. Volgens ISAF ligt het gemiddelde op iets meer dan 60 ongeprovoceerde aanvallen per jaar, waarvan er slechts enkele dodelijk zijn. Gezien de miljoenen badgasten, surfers, zwemmers en duikers per jaar, is de kans om door een haai gebeten te worden extreem laag.

Witte haaien, tijgerhaaien en stierhaaien vormen de "Grote Drie": aanvallen van deze soorten worden niet alleen vaak geregistreerd, ze leiden ook vaak tot dodelijke slachtoffers. Dit is niet verwonderlijk, aangezien het zeer grote dieren zijn. Stierhaaien zijn gemiddeld ongeveer tweeënhalve meter lang, terwijl tijgerhaaien en witte haaien zo'n vier tot vijf meter lang worden, en in sommige gevallen wel zeven meter. Zelfs een snelle beet zonder de intentie om te eten kan ernstig letsel veroorzaken. Bovendien komen deze drie haaiensoorten regelmatig voor in wateren waar mensen aanwezig zijn.

Bij de overgrote meerderheid van de aanvallen blijft de haaiensoort echter onbekend. Dit komt deels doordat veel soorten moeilijk te identificeren zijn. Witte haaien, tijgerhaaien en stierhaaien komen zo vaak in de statistieken voor omdat ze zo gemakkelijk te identificeren zijn.

De situatie is lastiger bij de diverse soorten requiemhaaien, waaronder ook de blauwe haai. Volgens het International Shark Attack File waren requiemhaaien tussen 2014 en 2024 verantwoordelijk voor 90 ongeprovoceerde aanvallen op mensen, waarvan geen enkele fataal was.

De meeste aanvallen vinden plaats in kustwateren, waar haaien jagen. Dit zijn meestal zandbanken of steile riffen. Zwemmers en surfers behoren tot de meest voorkomende slachtoffers.

Volgens ISAF-onderzoekers zijn er drie hoofdtypen niet-uitgelokte aanvallen:

1. "Bijten en verdwijnen": In deze meest voorkomende vorm zijn zwemmers of surfers meestal het doelwit. Ze zien de haai meestal niet aankomen, die bliksemsnel van onderaf aanvalt en meestal maar één keer bijt voordat hij weer verdwijnt. In dergelijke gevallen verwart het roofdier mensen waarschijnlijk met zijn gebruikelijke prooi, verergerd door slecht zicht in het water – of door sterke golven, waar surfers de voorkeur aan geven.
2. "Porren en bijten": Deze zeldzamere vorm treft vaak zwemmers of duikers in dieper water. De haai draait eerst om zijn slachtoffer heen en begint hem vervolgens met zijn snuit te prikken. Wanneer hij vervolgens aanvalt, bijt hij vaak meerdere keren. Ernstige verwondingen zijn het gevolg en de slachtoffers sterven vaak.
3. ‘Sluip-aanvallen’: Deze zijn vergelijkbaar met de prik- en bijt-aanval, maar vinden plaats zonder waarschuwing, d.w.z. zonder rondjes te draaien en te porren.

Onderzoekers vermoeden dat de tweede en derde vorm geen prooimisvattingen van de haai zijn, maar eerder opzettelijke aanvallen, om zich te voeden of om rivalen te bestrijden. Ze komen waarschijnlijk vaak voor bij scheeps- of vliegtuigongelukken, wanneer overlevenden op volle zee ronddobberen.

Onderzoekers van het International Shark Attack File geven verschillende tips om het risico op een haaienaanval te verkleinen – en hoe je moet reageren in het ergste geval.

• Zwem niet alleen: haaien zijn voorzichtige jagers en vallen minder snel grote groepen aan dan individuen. Blijf daarom het beste dicht bij de kust, waar meer mensen in het water zijn en waar hulp sneller bereikbaar is indien nodig.
• Zwem niet in de schemering of in het donker: haaien jagen het liefst vroeg in de ochtend of 's avonds en zijn dan bijzonder actief. Bovendien hebben ze in het donker een nog groter waarnemingsvoordeel dan mensen.
• Vermijd gebieden met veel vis: Haaien jagen graag waar veel vis is. Een goede indicator voor dergelijke gebieden zijn duikende zeevogels of gebieden waar mensen ook vaak aan commerciële visserij doen.
• Draag geen sieraden: de iriserende reflecties van sieraden in het water kunnen voor haaien lijken op visschubben. Dit kan tot ernstige verwarring leiden.
• Stoten en schoppen: In het zeer onwaarschijnlijke geval dat een haai aanvalt, verstijf dan niet van angst. Stoten op de neus, idealiter met een hard voorwerp, kunnen ervoor zorgen dat de roofdier zijn greep tijdelijk loslaat, wat hem hooguit de kans geeft om uit het water te ontsnappen. Mocht de haai toch bijten, dan raden wetenschappers aan om de gevoelige ogen of kieuwen vast te pakken.