Pinksteren 2025: Vredesduif, Heilige Geest, dronken discipelen – Wat vieren christenen?

Onze samenleving is diverser geworden op het gebied van geloof. Niet iedereen is meer bekend met alle religieuze feestdagen, ook al is onze cultuur geworteld in religieuze tradities. Daarom volgen hier enkele verklaringen voor Pinksteren – een kerkelijk feest dat even onhandelbaar als spiritueel is.

Vergeleken met Kerstmis (de geboorte van Jezus) en Pasen (de opstanding van Jezus) is Pinksteren een vrij abstract feest: het viert de ongrijpbare "uitzending van de Heilige Geest". Dat veel gelovigen hier weinig mee te maken hebben, is niets nieuws. De Bijbel vertelt hoe Paulus, een van de eerste christelijke leiders, geloofsgenoten uit de stad Efeze ontmoette. Hij vroeg hun of ook zij de Heilige Geest hadden ontvangen. Hun antwoord: "Wij hebben niet eens gehoord dat er een Heilige Geest is."

Joodse wortels: Het christelijke Pinksterfeest vindt zijn oorsprong in het Israëlische oogstfeest Shavuot.

Bron: epd / Wolfgang Noack

Het vindt zijn oorsprong, net als een groot deel van het christendom, in het jodendom. Vijftig dagen na het Joodse Pesach, waarop het Joodse volk de bevrijding uit de Egyptische slavernij herdenkt, werd een groot oogstfeest (Sjawoeot) gevierd. Joden uit vele landen kwamen hiervoor in Jeruzalem bijeen. Het christelijke verhaal van Pinksteren begint daar. Het vindt plaats nadat Jezus uit de dood is opgestaan ​​en ten hemel is gevaren. Zijn volgelingen, ogenschijnlijk verward en verbijsterd, hebben zich teruggetrokken in een huis in Jeruzalem.

De Handelingen van de Apostelen, een bijzonder amusante passage in de Bijbel, bericht dat er plotseling een geluid uit de hemel kwam, "alsof er een hevige wind voorbij waaide", en het huis vulde. Vurige tongen daalden neer op de discipelen en ze begonnen in vreemde talen te spreken, "zoals de Geest het hun gaf uit te spreken". Mensen uit zeer verschillende landen begrepen op wonderbaarlijke wijze in hun eigen moedertaal wat de discipelen hen over God vertelden. De reacties waren echter gemengd: sommigen waren geschokt, anderen verbijsterd, en weer anderen spotten met de discipelen en zeiden dat ze "vol zoete wijn" waren – een opmerking die de belangrijkste discipel, Petrus, onmiddellijk verwierp, erop wijzend dat het nog vroeg op de dag was.

Het woord is afgeleid van het Griekse "Pentekoste", wat ongeveer "vijftigste dag" betekent. Tot op de dag van vandaag valt Pinksteren altijd 50 dagen na Pasen, waardoor het een wisselend feest is dat niet eerder dan 10 mei en niet later dan 13 juni wordt gevierd.

Naast Pasen en Kerstmis is Pinksteren het derde belangrijke feest van de Kerk, ook al vieren velen het niet zo intens. Sommigen vieren Pinksteren als de "geboortedag van de Kerk", omdat de Heilige Geest eenheid schept onder gelovigen. Vanaf dat moment zien ze zichzelf als Gods volk, dat de grenzen van taal en land overstijgt. Een internationale gemeenschap. Veel gemeenten gebruiken Pinkstermaandag tegenwoordig vooral voor oecumenische vieringen – dat wil zeggen diensten waarin verschillende denominaties verenigd zijn.

Deze letterlijk opwindende ervaring wekt in de voorheen ontmoedigde discipelen een enthousiasme dat ze zichzelf niet hadden kunnen geven. Christus, pas gekroond in de hemel, zond de vlammen van de Geest naar hen neer als een soort eerste "regeringsmaatregel" om hen hoop te geven: het goede nieuws (Jezus is opgestaan, de dood heeft ook niet het laatste woord in ons leven) geldt voor mensen uit alle landen. Het verhaal van Pinksteren wordt vaak begrepen als een tegenhanger van de Toren van Babel, die ook in de Bijbel wordt genoemd. Daar willen megalomane mensen een gigantische toren bouwen. Hun vergetelheid jegens God leidt ertoe dat ze niet meer met elkaar kunnen communiceren; dit leidt tot de Babylonische spraakverwarring. Dit wordt met Pinksteren genezen: God brengt mensen samen.

Een symbool voor de Heilige Geest: de duif, hier afgebeeld in de Berlijnse Dom.

Bron: epd / Rolf Zoellner

Naast God de Vader en zijn Zoon, Christus, wordt hij in de christelijke leer van de Drie-eenheid beschouwd als de "derde persoon" van God. Hij is, kortom, een scheppende goddelijke kracht die in de wereld en in de mensheid werkt. Hij zorgt ervoor dat we voorspoedig zijn en goed doen. Volgens een oude kerktraditie brengt de Heilige Geest zeven gaven: wijsheid, inzicht, raad, kracht, kennis, vroomheid en de vreze Gods. Het zou eigenlijk preciezer zijn om te spreken van de "Heilige Geest". De Heilige Geest komt overeen met het Hebreeuwse "ruach", wat zoiets betekent als "adem van de wind" of "adem van God". "Ruach" is vrouwelijk. Dit is een van de redenen waarom feministisch geïnspireerde preken tegenwoordig vaak het mannelijke woord "geest" vervangen door "de geestelijke kracht".

Iconisch voorbeeld: de vredesduif, ontworpen door de Finse grafisch kunstenaar Mika Launis.

Bron: Jens Wolf

Er is geen duif in het Bijbelse verhaal van Pinksteren. In schilderijen van deze scène wordt hij echter vaak – net als vuurtongen – gezien als symbool van de Heilige Geest. Dit komt doordat een duif al voorkomt in het Bijbelse verhaal van de ark van Noach, in Gods vredeswerk met de mensheid na de zondvloed. Later, wanneer Jezus wordt gedoopt, daalt Gods Geest op hem neer "als een duif". Zo ontstond er een lange kunsthistorische traditie toen Pablo Picasso in 1949 hun iconische vredesduiven creëerde en de Finse graficus Mika Launis in 1974 – niet te verwarren met het Twitter-logo.

In 1054 vond er een groot schisma plaats binnen de Kerk; dit is de reden waarom er tot op de dag van vandaag orthodoxe kerken in het Oosten en katholieke en protestantse kerken in het Westen zijn. Een reden hiervoor was de "Filioque-kwestie". Kort gezegd, de orthodoxen hielden vast aan het principe dat God de Vader de Heilige Geest in de wereld zendt. De Westerse Kerk daarentegen benadrukte dat de Geest door God de Vader wordt gezonden "en door de Zoon" (Latijn: "filioque"). Men zou dit kunnen beschouwen als een twistpunt onder theologische kenners. Maar de controversiële kwestie is tot op de dag van vandaag nog niet volledig beslecht.