Het lawaai en de toga: Marchena heeft de toestemming

Iedereen die Justice Threatened benadert in de hoop een aanklacht tegen de regering of een verhulde kroniek van de rechterlijke macht in turbulente tijden te vinden, zal een lichte teleurstelling ondervinden. Dit is geen boek vol uitbarstingen of onthullingen. Marchena, een voorzichtige ambtenaar, zelfs nu hij met pensioen gaat, is niet bereid bruggen te verbranden. Hij schrijft niet om onrust te stoken, maar om te reflecteren. En dat gebaar – in zijn geval ironisch, maar sereen – is in deze tijd al een ongebruikelijke daad van verzet. Hoewel Marchena natuurlijk geen Trotski is, en dat pretendeert hij ook niet te zijn.

Het komt niet vaak voor dat een rechter – laat staan een van zijn statuur – de uitgeverswereld betreedt met een opiniestuk. Nog niet zo lang geleden schreven zittende magistraten zoals Perfecto Andrés Ibáñez regelmatig voor de pers. Tegenwoordig is dat soort publieke interventie zeldzaam. Wat dit boek dus, afgezien van de inhoud, uniek maakt, is simpelweg het bestaan ervan. De auteur laat zich niet misleiden: hij weet dat de belangrijkste aantrekkingskracht niet zozeer ligt in wat erin staat, maar in het feit dat hij het zegt. Men gaat ervan uit dat elke uitspraak, vanuit Marchena, een torpedo is voor de senaat. Dat is niet zo.

⁄ Men neemt aan dat het, komend van Marchena, een torpedo zal zijn voor de waterlijn van de Executive. Dat is niet het geval.

De stijl is een ander sterk punt: gepolijst, Cervantijns proza, vol Verlichtingsecho's. Er zijn echo's van Feijoo, Jovellanos, Silvela en Maura, die de tekst een serene ernst geven, meer ethisch dan juridisch. Het is een boek dat prettig leest, zelfs in zijn meest sombere diagnoses. Het lijkt in niets op de typische geschriften van een rechter, die retorische middelen die rieken naar oppositieleer en negentiende-eeuwse mottenballen.

Marchena bespreekt de klassieke kwalen van onze rechtspraak: de politisering van de Raad, structurele overbelasting, milieudruk en wantrouwen onder de burgers. Maar hij doet dat zonder zijn stem te verheffen, zonder met de vinger te wijzen en – ondanks de titel van het eerste hoofdstuk, "Van wie is de officier van justitie afhankelijk? Nou, dat is het..." – zonder zich te mengen in partijpolitieke discussies. Er is hier geen verdere verwijzing naar de huidige politiek dan die ongelukkige uitspraak van Pedro Sánchez. Wie verwacht dat de rol van de procureur-generaal ter discussie wordt gesteld, komt bedrogen uit.

Marchena begrijpt zelfs dat de officier van justitie afhankelijk zou moeten zijn van de regering: anders, waarschuwt hij, zou er een nieuwe autonome en onverantwoordelijke tak ontstaan. Hij suggereert slechts verstandige, mogelijke nuances. Het is weer eens zo dat gezond verstand en haalbaarheid tegenwoordig utopieën lijken die alleen voor titanen zijn weggelegd.

Naast de diagnose valt vooral de opzettelijke afwezigheid van structurele voorstellen op. Marchena pleit niet voor wetshervormingen of organisatorische revoluties. Zijn voorstel is ogenschijnlijk bescheidener, maar ook ambitieuzer: dat we allemaal – burgers, politici, rechters – beter worden. Dat we gematigdheid, matigheid en een evenwichtig oordeel betrachten. Als praktisch jurist weet hij dat een goede wet niet genoeg is: het is slechts het begin. Zonder een context van wederzijds respect en evenwicht is de wet van weinig nut. Om een van zijn beroemdste slogans te gebruiken: "We zijn slecht begonnen..."

In een land waar zelfkritiek als een zwakte wordt beschouwd, aarzelt Marchena niet zich af te vragen of deze deugden nog steeds leven in zijn eigen huis – de rechtbanken. Er is een fundamentele kritiek, nauwelijks beschreven: rechtvaardigheid is de gewoonte van introspectie kwijtgeraakt. Men kan oordelen zonder iets te leren, verzonken in een zelfgenoegzame en onbeweeglijke eenzaamheid. De wet kan zonder wijsheid worden toegepast. Men kan slecht kiezen, zelfs met de hoogste normen.

Toch klinkt het boek niet als een klaagzang, maar eerder als een kalme waarschuwing. Marchena wil ons niet choqueren: hij wil ons eraan herinneren dat er nog steeds een waardige manier is om een openbaar ambt uit te oefenen. Dat alles nog niet verloren is als het nog steeds mogelijk is om sereen te schrijven, hoe snel de wereld ook vooruitgaat – en niet altijd ten goede.

Manuel Marchena Justitie bedreigd Espasa 352 pagina's

21,75 euro