'Ik ben opgegroeid met het lezen van mannenboeken, maar nu lees ik alleen nog maar vrouwenboeken'

Het is begin 1967 en een naamloos stadje in het noorden van Mexico krijgt het nieuws dat het land binnen minder dan een jaar weer met water zal worden gevuld en in een dam zal veranderen. Violeta verzet zich tegen het idee om de plek te verlaten waar haar doden begraven liggen en verzet zich tegen iedere financiële compensatie om haar huis te verlaten en ergens anders heen te gaan.

Onder druk accepteren de berustende mensen het geld en vertrekken met hun kleren, potten en andere bezittingen, op weg naar een nieuwe bestemming. Ze laten hun huizen achter, die lijken zijn geworden. Onder de blijvers bevinden zich degenen die verlangen naar een betere economische overeenkomst met de autoriteiten, degenen die nog onafgemaakte zaken uit het verleden hebben waardoor ze niet aan de toekomst kunnen denken, degenen die willen wachten tot het water tot aan hun enkels komt, en Lina, een nieuwkomer die met lege zakken in het stadje aankomt. Violeta steekt haar een helpende hand toe, die diep vanbinnen een moederhand is.

Tijdens de ontruimingsperiode is Violeta getuige van het geweld in een stadje waar niets gebeurt, en in een jaar tijd ervaart ze alles: willekeurige beslissingen van de staat, een vrouwenmoord, wraak voor de dood, veroordeling tot de natuur, onteigening, verstikking. Nosotras is een portret van de loze beloften die ontwikkeling met zich meebrengt naar een stoffige en vergeten plek.

Suzette Celaya Aguilar plaatst vrouwen centraal in dit verhaal, als verdedigers van het land en de natuur, in een maatschappij die geen andere vormen van geweld begrijpt. Met haar eigen stijl, die is ontstaan ​​door het lezen van andere auteurs, roept Nosotras ook, als je het zo wilt noemen, een magisch realisme op, wat meer realisme dan magie is.

EL TIEMPO sprak met de Mexicaanse schrijfster en journaliste, die op de Internationale Boekenbeurs van Bogotá aanwezig was om haar debuutroman te promoten. Deze komt naar Colombia dankzij uitgeverij Hachette.

Welke auteurs en stijlen lees je?

De laatste tijd lees ik, zonder enige intentie om anderen uit te sluiten, alleen nog maar over vrouwen. Het ene leidt tot het andere, tot je niet meer kunt stoppen. Ik lees heel graag verhalen die zich afspelen op het platteland. Eén van de auteurs waar ik aan denk is Selva Almada. Ze schrijft verhalen die er smerig uitzien of die zich afspelen in de periferie, ver van de grote stedelijke centra, waar we denken dat er niets gebeurt, maar waar heel ingrijpende dingen gebeuren, waar marginale en perifere personages leven. Ik houd ook van verhalen met een maatschappelijke lading, en ik wil niet dat alle literatuur zo moet zijn. Als ik haar met een hedendaagse schrijver associeer, denk ik aan Mariana Enríquez. In zijn horrorverhalen vinden we altijd een sociale last. Ik vind het geweldig hoe hij het een met het ander weet te combineren. En tenslotte lees ik veel over alles wat met moederschap te maken heeft. Ariana Harwix is ​​een schrijfster die mij fascineert omdat ze het extreme moederschap bespreekt, ver verwijderd van het archetype van de goede, zorgzame en liefhebbende moeder.

Ik stelde die vraag omdat ik in 'Nosotras' een vleugje magisch realisme zag. Ben je geïnspireerd door dat genre, door een bepaalde auteur? Hoewel de veroorzakers van de 'boom' grotendeels onzichtbaar waren...

Toen ik begon met schrijven, heb ik nooit gezegd: 'Ik wil dat het zo klinkt', 'Ik wil dat het hier hoort' of 'Ik wil dat dit over mijn verhaal gezegd wordt'. Ik ben 42 jaar oud en uiteraard heb ik mijn opvoeding genoten door vooral over mannen te lezen. En toen ik 15 jaar geleden, in 2009, Creatief Schrijven studeerde, las ik vooral mannen. Ja, ik kan je bijvoorbeeld vertellen dat schrijvers als Elena Garro en María Luisa Bombal belangrijke lectuur waren. In Nosotras is er misschien sprake van magisch realisme, maar in het verhaal zelf gebeurt er niets magisch. Ik speel graag met ambiguïteit en geef de lezer een zekere vrijheid of ruimte om te beslissen wat hij of zij gelooft. In leesclubs komt het personage Isidra vaak ter sprake, de vrouw die altijd in vuur en vlam staat. Maar dat kan ook een truc van de kinderen zijn geweest. De lezer mag ervan denken wat hij wil. En dat is het spel dat ik voorstel. Ik speel graag met de realiteit. Samanta Schweblin doet dit ook vaak, wat veel vraagtekens oproept. En spelen met ambiguïteit kan leiden tot stromingen als magisch realisme.

In 'Nosotras' is er misschien sprake van magisch realisme, maar in het verhaal gebeurt er niets magisch. Ik speel graag met ambiguïteit en geef de lezer een zekere vrijheid of ruimte om te beslissen wat hij of zij gelooft.

De Mexicaanse schrijver en scenarioschrijver Guillermo Arriaga zei dat jij zomaar de erfgenaam van Juan Rulfo zou kunnen zijn. Wat vind je ervan? Vind je dat het beter is om te horen dat ze de erfgenaam is van Elena Garro of van Rosario Castellanos?

Dat is niet waar. Het is iets wat ik met klem kan bevestigen. Ik voelde druk om aan deze grote naam te worden gekoppeld, omdat ik nog maar net begon. Ik weet niet of mijn volgende roman over dit gevoel, deze kleur en deze sfeer zal gaan. Twijfel is er altijd, net als het imposter-syndroom. Ik probeer niet te veel na te denken over die vergelijking en over wat Guillermo zei. Ik dank u voor de bemoedigende woorden die u mij hebt gestuurd. Zij geven mij persoonlijk het gevoel dat ik op de goede weg ben. Hij was jurylid bij de wedstrijd van Amazon, waar mijn verhaal won.

De titel van het boek suggereert meteen dat de hoofdpersonen vrouwen zijn. Ik wil het graag hebben over vrouwen als figuren van verzet, en dat is de positie waarin zij zich bevinden.

Dit verhaal is ontstaan ​​tussen 2013 en 2014. Daarvoor begon ik alleen maar vrouwen te lezen. Ik weet nog dat ik verschillende stemtesten deed en begon met het idee van een mannelijk personage, maar ik voelde me er erg ongemakkelijk bij. En daar veranderde ik in een vrouwelijk personage. En het verhaal verliep alsof je over een boterzachte weg reed. Dat veranderde radicaal hoe ik me voelde en het verhaal begon te stromen. Voor mij leek alles organischer. Vrouwen hebben een grote verantwoordelijkheid in het behoud van een gebied en een gemeenschap, maar ze zijn onzichtbaar gemaakt. Ik woon bijvoorbeeld in een grensgebied met de VS en het is daar normaal dat mannen eropuit trekken om geld te verdienen en dat vrouwen achterblijven om het huishouden te runnen. Als ik meer onderzoek doe naar gedwongen ontheemding in mijn regio, ontdek ik dat vrouwen de grootste verdedigers van water en land zijn geweest, en dat ze altijd op het oorlogspad zijn geweest. Hoewel het verhaal zich afspeelt in 1967, zou het zich in 2025 kunnen herhalen, omdat het geweld nog steeds hetzelfde is. Het enige dat veranderd is, is de sociale organisatie en de grotere zichtbaarheid van deze strijd. Wij hebben andere vormen van verzet ontwikkeld. En vrouwen blijven het land, het water en de hulpbronnen verdedigen, omdat zij het beste weten wat ze ermee moeten doen en hoe ze ermee moeten omgaan en zorgen.

Er wordt over geweld gesproken en in 'Nosotras' komen veel vormen van geweld voor. Het drugsgeweld is misschien het enige dat niet in de lijst voorkomt, maar ik weet niet of dat soort geweld al in 1967 in Mexico bestond...

Het thema geweld was, samen met vrouwen, water en dood, een van de hoofdthema's die ik graag wilde vertellen. Ik heb wel eens aan de drugshandel gedacht, maar omdat het stadje geen naam heeft, wilde ik het verhaal ook niet aan een bepaald gebied of aan de noordelijke literatuur of aan de drugsliteratuur koppelen. Ik wilde daar vanaf. Dus begon ik verschillende soorten geweld te ontwikkelen: tegen de personages, de mensen, de doden... Het verhaal speelt zich af in 1967, maar zoals ik al zei, het zou zich ook in 2025 kunnen afspelen, omdat staatsgeweld, geweld tussen mannen en vrouwen en geweld tussen vrouwen onderling, nog steeds bestaat. Wat dat laatste betreft, wilde ik geen verhaal waarin alleen mannen gewelddadig waren, omdat ik van mening ben dat vrouwen ook gewelddadig zijn. Ik wilde menselijke personages, met struikelpartijen, fouten, zelfbedrog en leugens.

Hij humaniseerde niet alleen zijn personages, maar ook de objecten. Hij schrijft over de lijkenhuizen. Waarom wordt er in een ontruimingsproces de connotatie van levende wezens aan hen gegeven?

Omdat water een centraal thema is, wilde ik het verhaal niet alleen op mensen richten. Als mensen zichzelf centraal stellen, heeft dat invloed op anderen, namelijk op de natuur. Daarom wilde ik andere existenties bewust een naam geven, zoals de boom, de aarde, de rivier, de begraafplaatsgrond...

Als mensen zichzelf in het middelpunt plaatsen, heeft dat invloed op andere aanwezigheden, dat wil zeggen de natuur.

Water zou een zorg voor de hele mensheid moeten zijn, maar was er in jouw geval iets specifieks dat je ertoe aanzette om het centraal te stellen?

Ik kom uit een omgeving waar zeer ernstig watertekort heerst. In Sonora hebben we een groot probleem met de beschikbaarheid van water en de manier waarop het wordt gedistribueerd en gebruikt. Dat zijn twee afzonderlijke kwesties. Ik denk dat dit de basis zou kunnen vormen voor deze reflectie op de centrale rol van water, want het is een probleem waarmee ik ben opgegroeid. Water blijft een onderwerp in de projecten die worden ontwikkeld, omdat het een groot probleem is en een probleem zal vormen voor bepaalde regio's.

(Zie: FILBo 2025: Een ontmoeting tussen literatuur en het lichaam )

Bevestigt het einde van het boek de identiteit van de hoofdpersoon en haar verbondenheid met haar stad, die ze niet wil verlaten?

Ik wist heel duidelijk hoe het verhaal zou beginnen en eindigen. Ik wist niet hoe het zou aflopen. Ik wilde dat Violet uiteindelijk geworteld zou raken, en dat gaf me de mogelijkheid om met de figuren van bomen en wortels te spelen gedurende het verhaal. Ook zodat het einde niet geforceerd zou aanvoelen, maar juist als het enige mogelijke einde voor haar.

Ook tegen het einde worden de redenen waarom de hoofdpersoon de stad niet wil verlaten beter duidelijk. En daarmee snijdt hij een onderwerp aan waar in tijden van huisuitzetting maar weinigen bij stil zouden staan. Wat gebeurt er met de doden bij gedwongen verplaatsing? Zijn ze veroordeeld tot een dubbele dood?

Als je ontheemd raakt, bijvoorbeeld door oorlog of een ontwikkelingsproject, moet je veel spullen achterlaten die je niet kunt meenemen, zoals je doden. Het lijkt mij moeilijk om te veronderstellen dat een uitzetting ertoe zou leiden dat je weg zou raken van de plek waar je dierbaren begraven liggen. En voor veel mensen zijn de plekken waar hun stoffelijk overschot bewaard wordt, belangrijk. En nog veel verder gaand: het zijn vrouwen die hun belangrijkheid opeisen. Ik denk bijvoorbeeld aan de moeders die in Mexico naar verdwenen kinderen zoeken, of aan de grootmoeders in Argentinië.

Ik wil het hebben over de relatie tussen Violeta en Lina, die op een gegeven moment vijandig leken, maar uiteindelijk toch zussen worden.

Vreemd genoeg is Lina een personage waar ik niet vaak naar gevraagd word en dat niet vaak ter sprake komt in gesprekken. Lina is in zekere zin een antagonist van Violeta, omdat ze alles doet wat tegenovergesteld is aan Violeta. Met beide wilde ik laten zien dat dezelfde gebeurtenis op verschillende manieren wordt ervaren. Beide manieren zijn even waardevol, zolang je maar tevreden en vol vertrouwen bent met de beslissingen die je neemt. Maar Lina laat Violeta ook een zekere mate van moederschap uitoefenen, nadat zij dat bij haar dochter niet kon. Dat is wat ik wilde.

In het verhaal is ook een journalist te zien die meer geïnteresseerd is in het verhaal van Isidra, de vrouw die altijd in vuur en vlam staat en nooit stopt met branden, dan in de evacuatie van een stad om deze onder water te zetten. Bekritiseert u met dit personage de huidige journalistiek, waarin kliks belangrijker zijn dan andere, belangrijkere zaken?

Nee tegen de journalistieke praktijk als zodanig. Maar de gedachte was dat het niet uitmaakte omdat de stad geen groot stedelijk centrum was. Ik ben een communicator en ik besef dat wij zelf verantwoordelijk zijn voor wat we communiceren en hoe we dat doen. Een gebeurtenis zoals die in het boek beschreven wordt, kan op meerdere manieren geïnterpreteerd worden. En het werk van een journalist is in een geval als dit essentieel om bewustzijn te creëren en objectieve informatie te verstrekken. De journalist was uiteindelijk ook getuige van het gebeurde en creëerde er een herinnering over.