Een drietal lezingen

Het is alweer een tijdje geleden dat we voor het laatst spraken – en sta me toe dat ik me deze artikelen voorstel als een gesprek met u – over boeken, dat wil zeggen, over bepaalde lectuur die ik bijzonder aanbevelenswaardig vind. Je blijft lezen en dat is in principe wat je doet, net als die T-shirts en schorten met daarop de tekst (er zijn verschillende versies): "Ik lees boeken en ik weet dingen." Ik weet niet veel, omdat onze onwetendheid altijd groter is dan onze kennis. Maar uit de tientallen boeken die ik vandaag heb gelezen, wil ik er drie aanbevelen. Hier is een korte lijst waaruit u kunt kiezen...

Allereerst heb ik enorm genoten van het lezen van In Search of Neverland. Politieke en intellectuele kronieken van een lange reis (uitgegeven door Anagrama), door Josep Maria Colomer, de politicoloog (wat een woord!), econoom en wijze professor aan Georgetown. Ik denk dat ik behoorlijk wat van zijn boeken heb gelezen; het moeten er zo'n twintig zijn, als ik zijn bijdragen aan koorbundels niet meetel, en ik heb hem altijd beschouwd als scherp en geestig. Hij beschikt over een mix van intuïtie en humor, waardoor zijn teksten altijd toegankelijk zijn, ook als hij naar mijn mening drogere onderwerpen aansnijdt. Ik neem aan dat de lezers van La Vanguardia hem goed kennen en in zekere mate zijn artikelen gelezen hebben. Maar, en ik kom tot de kern van de zaak: dit boek is iets heel anders. Het is zijn meest persoonlijke werk en, als ik het zo mag zeggen, zijn meest naakte. Hij verweeft op het eerste gezicht losse episodes en teksten uit zijn eigen leven, maar hij slaagt erin dit op zo'n manier te doen dat dit boek een zeer persoonlijke autobiografie wordt, die tegelijkertijd een beeld schetst van de intellectuele reis van zijn generatie. Met de anomalie – laten we het zo zeggen – van zijn eerste verblijf in de Verenigde Staten, het land van Nooitgedachtland, toen Catalaanse families nauwelijks ergens heen gingen. De reis van zijn ouders naar Amerika vormt zo de wortel waaruit deze bladrijke levensboom ontspringt. Professor Colomer, die nog steeds een pony heeft – ja, jaloezie spreekt – en een onberispelijk jeugdig uiterlijk, is wat leeftijd betreft al met emeritaat. En ik zal het niet zo onbeleefd zeggen, maar het is vanuit die bloei van zijn leven dat hij zijn rijke politieke en intellectuele biografie beschrijft, waarin hij verwikkeld is in universiteiten en besturen over de hele wereld. Uiteraard wordt er aandacht besteed aan Europa, met speciale aandacht voor de bijzondere Britten, maar ook aan het Oosten, Latijns-Amerika en natuurlijk de Verenigde Staten, die dit boek belichten en zelfs rechtvaardigen. Vijftien landen, vier continenten en tientallen jaren leven, aangevuld met tekeningen en foto's van deze verstokte globetrotter die, naar mijn mening, uiteindelijk een spoor van anti-nationalisme achterlaat - ondanks zijn Catalaanse militantie - waarvan ik niet weet of hij het zelf helemaal heeft begrepen. Hoe dan ook, als u het boek leest, zult u onvermijdelijk in de ban raken van deze belezen, veelgereisde en ervaren professor.

Ik heb Colomer altijd scherp en meedogenloos gevonden, iemand met een groot gevoel voor intuïtie en humor.

Laten we voor het tweede gaan: HomeNéts van Carme Fenoll (uitgegeven door La Campana) is een bijna journalistieke tekst, gemakkelijk en snel te lezen. Het idee van de voormalige bibliothecaris van Palafrugell (en bibliothecarissen zijn bibliothecarissen voor het leven) is briljant en leidde tot enkele bijeenkomsten in Calonge – je weet wel, het boekendorp – en zelfs tot een radioprogramma. Op basis van de Homenots van Josep Pla (er is een dubbele proloog door twee directeuren van de Josep Pla Foundation) roept Fenoll afstammelingen van enkele van deze homenots op en vermengt hij genetische erfenis met andere, die zijn spirituele of intellectuele erfgoed vertegenwoordigen. Het volume is onvermijdelijk ongelijkmatig en sommige personages en hun dubbelgangers zijn interessanter dan andere, maar de mix heeft een opmerkelijke alchemie en de selectie van de gekozen gastheren is ook krachtig: Francesc de Borja Moll, Pompeu Fabra, Jaume Vicens Vives, Joan Maragall, Salvador Espriu, Josep Trueta en Carles Riba. Onder anderen Teresa Cabré, Quim Nadal, Cristina Gatell, Jordi Amat (scherpzinnig als gewoonlijk) en Salvador Macip spelen hun rol als metafysische erfgenamen.

En tot slot, om de lijst compleet te maken: Síndrome 1933 van Siegmund Ginzberg, uitgegeven door Gatopardo. Weken, misschien wel maanden geleden, moest ik een boek aanbevelen dat, ondanks een paar kleine historische fouten (naar mijn mening), een vergelijking trekt tussen het einde van de Weimarrepubliek en de machtsovername door Adolf Hitler enerzijds en onze huidige geopolitieke situatie anderzijds. De auteur werd geboren in Istanbul in een Joodse familie, emigreerde als kind met zijn ouders naar Italië en is journalist. Hij werkte als correspondent in de Verenigde Staten, Japan, Parijs, Korea, China, India... Hij is zich er terdege van bewust dat hij een analogie met scherpe kantjes schrijft. En we weten allemaal dat de geschiedenis zich niet herhaalt, maar rijmt. En dit boek is zo makkelijk te lezen, heel Italiaans, en laat een heel naar gevoel van angst achter dat 1933 zich honderd jaar later zou kunnen herhalen, of zelfs heel erg op 1933 zou kunnen lijken. De proloog van de Spaanse editie dateert van september 2024, nog voordat Trump de Amerikaanse verkiezingen won. Ik wil u zeggen dat deze Italiaanse journalist, die duidelijk linkse sympathieën heeft, nu noodzakelijkerwijs veel pessimistischer moet zijn. Het lezen is prettig, de mogelijke conclusies en vergelijkingen huiveringwekkend. Ja, er is sprake van sensatiezucht en overdreven reductionisme, maar ondanks onze befaamde polarisatie is dit geen foutieve of manicheïstische visie. Het is een waarschuwing voor zeelieden. Ik zou graag willen dat Feijóo het leest en zich eigen maakt. (Als u het leest, zult u begrijpen waarom ik dit zeg.) Leuk weetje: Dit boek maakte indruk op paus Franciscus. Hij raadde het zelfs aan Pedro Sánchez aan toen de Spaanse premier hem in 2020 in het Vaticaan ontmoette (sorry! Ik vergat te vertellen dat het boek en de voorspellingen erin al een paar jaar oud zijn en dat de situatie er niet beter op is geworden). Nog een pareltje: wist u dat Léon Blum, de leider van de Franse socialisten, Hitler als minder gevaarlijk en begrijpelijker ging beschouwen dan de oude, traditionele Duitse rechterzijde?

Kortom, drie boeken om te lezen en te leren...