Laten we het hebben over ongewenste eenzaamheid

Eind vorig jaar ging de Netflix-serie A Man on the Inside in première, met in de hoofdrol de geweldige acteur Ted Danson (Cheers en CSI). In afleveringen van een halfuur vertelt de serie het verhaal van een onlangs weduwnaar geworden, gepensioneerde tech-manager.

Op zoek naar een nieuwe carrière en vooral wat gezelschap, reageert ze op een advertentie in de pers waarin een advocatenkantoor wordt gevraagd iemand te rekruteren om een ​​verpleeghuis te infiltreren en hen te helpen de identiteit van de gestolen waardevolle ketting te achterhalen. De serie is gebaseerd op de Chileense documentaire "The Mole Agent", die een waargebeurd verhaal vertelde. De waarheid is echter dat beide producties, meer dan detectiveverhalen of spionagethrillers, de realiteit van een snelgroeiende bevolkingsgroep wereldwijd weergeven: mensen ouder dan 60. Dit betekent dat de wereld vergrijst, en Colombia is zeker geen uitzondering.

Volgens de VN is ongeveer 14 procent van de wereldbevolking ouder dan 60 jaar. Naar verwachting zal dit cijfer in 2030 16,5 procent bedragen en in 2050 meer dan 21 procent. Alleen al tussen 2020 en 2025 zal deze bevolkingsgroep jaarlijks met 3 procent groeien, twee keer zo snel als de algemene bevolking.

Een van de grootste uitdagingen die gepaard gaat met ouder worden, is juist ongewenste eenzaamheid. Deze term, hoewel voor de hand liggend, heeft ernstige gevolgen voor de geestelijke en lichamelijke gezondheid. Tweeënzestig procent van de gevallen van depressie en 29 procent van de gevallen van angst bij volwassenen ouder dan 60 zijn te wijten aan ongewenste eenzaamheid.

Dit komt door twee verschijnselen die in tegengestelde richtingen bewegen: enerzijds de stijging van de levensverwachting en anderzijds de daling van het geboortecijfer. Dit creëert enorme uitdagingen op het gebied van overheidsbeleid, gezondheidszorg, pensioenen en zorg, maar het opent ook de deur naar nieuwe kansen voor de ontwikkeling van een veelbelovende economie, die experts de "zilveren economie" noemen.

Colombia vormt daarop geen uitzondering. Momenteel zijn er in Colombia 9 miljoen mensen ouder dan 60 jaar, wat neerkomt op ongeveer 14 procent van de bevolking. Naar verwachting zal dit aantal tegen 2050 aanzienlijk toenemen. Desondanks is het land er niet in geslaagd de achterstand in overheidsbeleid en -voorzieningen voor deze bevolkingsgroep in te halen. Binnen dit kader is het initiatief "Palabras Pendientes" ontstaan.

Te midden van de complexiteit van de 'zilveren economie' richt dit voorstel van het Institute of Conversation (Icon), in samenwerking met de Sesana Foundation, het bedrijf Fixit, met de steun van het winkelcentrum Parque La Colina, zich op wat zij poëtisch maar ook pijnlijk 'ongewenste eenzaamheid' noemen.

De oorsprong van dit project ligt in een dienst die het bedrijf Fixit aan deze bevolkingsgroep levert en hen helpt wanneer hun apparaten – tv, koelkast, computer, enz. – kapot gaan. Dit is geen klein probleem, want 20 of 30 jaar geleden hadden tv's slechts twee knoppen, één voor de zenders en één voor het volume, terwijl ze tegenwoordig honderden vervolgkeuzemenu's hebben die zelfs digital natives niet volledig begrijpen, laat staan ​​die van Generatie X en ouder. Het bleek dat de technici die verantwoordelijk waren voor deze missie begonnen te melden dat ze, wanneer ze bij de huizen of appartementen van ouderen arriveerden die de service hadden aangevraagd, er regelmatig achterkwamen dat alle apparaten perfect werkten. Sommigen schreven in hun verslag dat het bezoek in feite bestond uit een gesprek met de klanten onder het genot van een kopje koffie. Deze situatie alarmeerde het bedrijf en ze ontdekten dat de werkelijke behoefte, wat gerepareerd moest worden, iets anders was dan eenzaamheid.

Volgens Ángela Suárez, voorzitter van het Instituut, "is ongewenste eenzaamheid juist een van de grootste uitdagingen die gepaard gaat met ouder worden. Deze term lijkt misschien voor de hand liggend, maar heeft ernstige gevolgen voor de geestelijke en lichamelijke gezondheid. 62 procent van de gevallen van depressie en 29 procent van de gevallen van angst bij volwassenen ouder dan 60 zijn te wijten aan ongewenste eenzaamheid." Bovendien hebben mensen die eraan lijden 29 procent meer kans op een hartaanval en 40 procent meer kans op een hart- en vaatziekte, waardoor het een probleem voor de volksgezondheid is.

Het Conversation Institute (ICon) is een 13 jaar oude stichting die zich inzet voor het bevorderen van respectvolle gesprekken en het gebruik van innovatieve formats om maatschappelijke vraagstukken aan te pakken. Het instituut werkt aan een reeks gesprekken voor volwassenen ouder dan 80, opgenomen in een speciale ruimte, met als doel een nalatenschap te creëren en de stem van individuen te behouden.

Met deze ervaring bundelden Fixit, de Sesana Foundation (die zich inzet voor duurzaamheid) en Parque La Colina hun krachten met ICon om het project "Pending Words" te ontwikkelen. Dit project creëert een ruimte waar ouderen, niet alleen mensen van 80 jaar en ouder, gesprekken kunnen voeren met anderen, voornamelijk familie en vrienden. Aanvankelijk werd deze oefening uitgevoerd op het hoofdkantoor van het Instituut in Bosque Izquierdo, maar de logistiek dwong de makers om buiten de gebaande paden te treden, of beter gezegd, buiten de studio, en het elders te proberen.

Inmiddels is de stand een nomadische plek geworden, met als eerste halte het winkelcentrum La Colina. De stand biedt gesprekken aan die geleid worden door vragen over liefde, een doel in het leven, familie, nalatenschap en dromen. Aanvankelijk was het de bedoeling dat ouderen contact zouden hebben met hun dierbaren (grootouders met kleinkinderen, kinderen met ouders). Maar al snel breidde het idee zich uit naar andere bevolkingsgroepen, omdat het idee van onuitgesproken woorden iets is dat alle mensen ergens in hun ziel verborgen houden, zoals het liedje zegt.

In de stand worden deelnemers aangemoedigd om na te denken over de prevalentie van ongewenste eenzaamheid en zo het bewustzijn te vergroten. Aan het einde ontvangen ze een WhatsApp-link met hun gesprek en worden ze uitgenodigd om deze te delen op hun sociale media om mee te doen aan de campagne tegen ongewenste eenzaamheid.

Volgens de voorzitter van ICon heeft deze oefening tot verschillende interessante observaties geleid. Zo stellen tieners specifieke vragen aan hun senioren, zoals: "Wie is de belangrijkste persoon in je leven die ouder is dan zestig?" of, van ouderen aan jongeren, "Denk je dat je oma zich het afgelopen jaar eenzaam heeft gevoeld?"

Hoewel er uitdagingen waren, zoals de terughoudendheid van sommige mensen om de stand te betreden uit angst om iets verkocht te krijgen of uit angst om kwetsbaar te zijn, waren de reacties positief. De feedbackoefening aan het einde van de ervaring laat zien dat 80 procent van de deelnemers blij vertrekt, en een hoog percentage zelfs huilend, uit dankbaarheid voor het gesprek.

De interne ervaring werkt als een kaartspel. Er is altijd een facilitator in de cabine met blauwe en gele kaarten met de vragen die tot het gesprek leiden. Aan het einde ontvangen deelnemers een link naar de video van hun gesprek via e-mail of WhatsApp.

Uit deze gesprekken komen veel getuigenissen en reflecties naar voren die de waarde van ervaring van ouderen aantonen. Zo legde Elba León, een gepensioneerde vrouw, in een paar woorden uit wat zij geluk noemt: "Het is dankbaar zijn en gezond zijn." Met andere woorden, simpele dingen. Op de vraag of ze zich beter voorbereid voelt dan toen ze 30 was, antwoordt ze: "Ja, als je jong bent, lijk je de mogelijkheden te beperken, maar als je ouder bent, zie je meer invalshoeken om dingen op te lossen."

Een ander getuigenis is dat van Myrian Saenz Castro, 72, een vrouw die er comfortabel en energiek uitziet. Ze zegt bijvoorbeeld dat ze geniet van de voordelen van grijs of zilver haar: "Op de Transmilenio zien ze mijn haar en geven ze me voorrang." Op de vraag welk moment in haar leven ze graag opnieuw zou willen beleven, antwoordt ze zonder aarzelen: "Van mijn 8e tot mijn 23e, toen ik in Venezuela woonde, was alles in dat land welvarend en overvloedig, alles was toen gemakkelijk." En tussen haar mooie herinneringen aan haar jeugd herinnert ze zich een realiteit die veel kinderen in het land nog steeds ervaren: "In mijn eerste schooljaar moest ik een uur lopen om op school te komen. Ik woonde op het platteland in Boyacá."

Maar omdat gesprekken niet alleen tussen oudere mensen plaatsvinden, hebben ook jongeren veel te vertellen aan hun grootouders. Fernanda Vargas bijvoorbeeld, vertelt haar grootmoeder dat een van haar mooiste jeugdherinneringen is: "Toen mijn grootvader de bus had en we deden alsof ik busverkoper was, of toen het bergje er nog was en we vliegerden, mis ik die plannen enorm."

Deze generatieverschuiving laat veel taken "onduidelijk" voor Colombia en Bogota. In de jaren tachtig stelden economen dat een van de sterke punten van het land ten opzichte van welvarende landen zoals Japan de gemiddelde leeftijd was. Maar om verschillende redenen, variërend van overheidsbeleid tot culturele veranderingen, is het geboortecijfer gedaald. Tegenwoordig hebben Bogota en Tokio vergelijkbare cijfers: respectievelijk 0,89 en 0,99 kinderen per vrouw, beide ruim onder de vervangingsratio van 2,1. De ontwikkeling is echter anders. In Tokio is het lage geboortecijfer het resultaat van een geleidelijk proces over decennia. In Bogota daarentegen is de daling steil; het geboortecijfer, dat tussen 1993 en 2005 15,6 procent bedroeg, daalde tussen 2005 en 2018 tot 10,2 procent.

Voorlopig is "Palabras Pendientes" tot 15 juli te zien in Parque La Colina, met een mogelijke verlenging vanwege het succes. Er worden al nieuwe locaties onderzocht, zoals de luchthaven, de Santa Fe Foundation en Banco Popular, organisaties die hebben geïnvesteerd in kwesties in de zilvereconomie.

"Pending Words" laat zien dat, ondanks de groeiende afhankelijkheid van technologie en het verlies van het face-to-face gesprek, een eenvoudig en menselijk format een diepgaande impact kan hebben, mensen met elkaar kan verbinden en het collectieve verhaal kan verrijken.

Andrés Zambrano Díaz - Gedrukt redactioneel commentaar