Vicepresident Francia Márquez verbrak haar stilzwijgen met een krachtige boodschap aan de regering van Gustavo Petro: "Ik ging van heldin naar verrader."

Vicepresident Francia Márquez verzekerde de tientallen aanwezigen in het auditorium van de Universidad Libre del Sur in Cali dat ze te lang had gezwegen en dat het tijd was om te spreken.

En dat deed ze tijdens de opening van de bijeenkomst 'Samen voor het herstel van onze waardigheid', die werd gehouden op 25 juli, ter herdenking van de Internationale Dag van vrouwen en meisjes van Afrikaanse afkomst.

"Een paar jaar geleden was ik de stem die door het land galmde, het gezicht van hoop. De vrouw van Afro-afstammelingen die de echo bracht van de rivieren, van eenvoudige huizen, van populaire kennis, van eeltplekken op de handen, van vrouwen die andermans huizen schoonmaken terwijl ze dromen van een waardig leven. Maar ik veranderde al snel van een politiek fenomeen, een heldin, in een 'verrader'", bevestigde de vicepresident.

"Ze willen ons op de foto, maar niet in het besluitvormingsproces. Ze willen ons als symbool, maar niet als een volk met een stem. Ze willen dat we gehoorzaam zijn. En als we niet gehoorzamen, dan volgt de straf: politiek geweld, uitwissing en publieke ontmenselijking," stelde hij.

Op 25 juli herdenken we de eerste bijeenkomst van Afro-afstammelingen uit Latijns-Amerika en het Caribisch gebied, die plaatsvond op 25 juli 1992 in de Dominicaanse Republiek. Deze bijeenkomst markeerde het startpunt van de strijd voor de verdediging en zichtbaarheid van vrouwen van Afrikaanse afkomst en al hun culturele en sociale bijdragen aan de vorming van staten. Deze bijeenkomst markeerde het begin van een verandering en de structurele transformatie van rassendiscriminatie en de gewelddadigheden, seksisme, uitsluiting, armoede en migratie die tegen hen gericht zijn.

Het publiek werd langzaam maar zeker stil nadat ze met applaus was ontvangen toen ze het podium betrad.

"Vandaag ben ik hier niet om alleen over mezelf te praten. Ik ben hier om te spreken vanuit het lichaam van een Afro-afstammeling, een lichaam van een zwarte vrouw dat gevierd, uitgebuit, versleten en afgedankt is. Want ja, dit verhaal begon met een viering. De dag dat we de tweede ronde wonnen, was een dag waarop we erbij mochten zijn, maar we werden niet erkend," verklaarde ze.

"Een paar jaar geleden was ik de stem die door het land trok, het gezicht van hoop. De Afro-afstammeling die de echo bracht van de rivieren, van eenvoudige huizen, van volkskennis, van eeltplekken op de handen, van vrouwen die andermans huizen schoonmaken terwijl ze dromen van een waardig leven," merkte ze op.

"Maar ik veranderde al snel van politiek fenomeen, heldin, in verrader", zei ze in het auditorium van de Universidad Libre, campus Valle del Lili, in het zuiden van Cali.

Ze merkte ook op: "Want in dit land, wanneer een zwarte vrouw opstaat, wordt ze achtervolgd door argwaan. Het systeem stelt haar capaciteiten niet ter discussie, maar of ze wel op de plek zit die ze verdient. Als ze buiten de gestelde marges treedt, is ze 'arrogant', 'ontrouw', 'onhandig', 'onbekwaam' en 'gevaarlijk'."

Hij stelde ook: "We zien dat leiders van Afrikaanse afkomst deelnemen aan de machtsdynamiek, in regeringen die zichzelf progressief noemen, maar die nog steeds de kenmerken van een raciale staat dragen.

Zoals James Baldwin zei: niet alles wat je onder ogen ziet, kan veranderd worden, maar niets kan veranderen zolang je het niet onder ogen ziet. En dat is wat we vandaag doen: het onder ogen zien.

Ik wil duidelijk zijn: ik ben hier niet om te zwijgen. Ik ga niet doen alsof het niet pijn doet, dat het niet vermoeiend is, dat het me niet uitput. Ik wil schreeuwen, ik wil je vertellen hoe dit land ons meesleurt in zijn verhalen van uitsluiting, ons verstikt met wantrouwen en ons vervolgens de schuld geeft dat we niet ademen. Hoe verwijder je een zwarte vrouw uit de macht in een hedendaagse democratie? Met verhalen die dienen als voorbode van explosieven of kogels. Verhalen die herhalen: onhandig, onbekwaam, onbetrouwbaar, ontrouw, verraderlijk, scheppen de perfecte voedingsbodem voor iemand om te geloven dat ons elimineren een teken is van nationaal welzijn.

Ze sprak over de gevolgen van het aanwakkeren van rassenhaat tegen degenen die, volgens een hoge staatsfunctionaris, het aandurven om deze ruimtes in te nemen.

"Ik wil twee gevallen noemen die in het hele land bekend waren, waarin sommige mensen uiteindelijk voor de rechter kwamen omdat ze zich hadden laten verblinden door haat. Een haat die werd aangewakkerd door anderen die, met kleingeestige belangen en vanuit politieke standpunten, racistische uitingen tegen mij en tegen alle zwarte mensen in dit land zaaiden," zei hij.

"Het land is nog steeds niet vergeten dat een oudere vrouw, die in Bogotá en vanaf de Plaza de Bolívar, aangemoedigd door de tirades van politici tijdens een mars tegen de regering, uiteindelijk de menselijke conditie van zwarte mensen ontkende en ons gelijkstelde aan dieren, terwijl ze riep dat het ondenkbaar was dat een zwarte vrouw deel zou kunnen uitmaken van de regering. Natuurlijk is dat racisme, en natuurlijk is racisme een misdaad, zozeer zelfs dat een rechter van de Republiek dit oordeelde en haar veroordeelde voor intimidatie en discriminatie," vervolgde ze haar toespraak.

Ze voegde eraan toe: "Dit was een symbolische maar krachtige zin vanwege de boodschap die het uitdroeg: Haat vanwege huidskleur is geen mening, het is een misdaad! We herinneren ons ook het geval van een jongeman, paradoxaal genoeg slachtoffer van geweld in dit land, die, bedwelmd door de haat die van sociale media uitging, uiteindelijk wenste dat er een bom zou worden geplaatst bij het kantoor van de vicepresident en zo een einde aan mijn leven zou maken. Die woede behoorde niet aan hem toe; het was de woede van degenen die een zwarte vrouw uit het politieke spectrum wilden wissen die het volgens hen niet verdiende om de middelen te gebruiken die de staat tot zijn beschikking heeft om haar ambtenaren te beschermen. Het is waardevol om deze zaak te herdenken, omdat de dreiging ons laat zien hoe racisme en discriminatie degenen die zich eraan schuldig maken, doen geloven dat wij geen waardigheid of leven verdienen."

Ze verklaarde ook: "Vanaf de campagne tot vandaag heb ik veel gevallen van delegitimering, sabotage en uitsluiting meegemaakt. Ik zal er een paar noemen: ik kreeg de opdracht een instituut op te richten zonder structuur, zonder middelen, zonder steun. Ze zeiden tegen me: 'Doe het zelf maar.' En toen ik beweerde dat drie onderministeries te veel waren, eisten ze er vijf. Ik deed het, ondanks de systematische blokkade. Ze beschuldigden me ervan niet te executeren, terwijl ze me nooit de middelen gaven om dat te doen. Het idee werd gepromoot dat ik, omdat ik zwart ben, zeker zou stelen. Zonder ook maar een peso te hebben aangeraakt, behandelden ze me als een crimineel, omdat mijn huidskleur me, helaas, voor velen schuldig maakt."

"Ze eisten dat ik onderdanig zou zijn . Toen ik respect eiste, noemden ze me arrogant. Beetje bij beetje wordt wat er privé tegen me gezegd is, openbaar. Nu ik voorzichtig ben, word ik beschuldigd van medeplichtigheid omdat ik mijn mond heb gehouden," voegde ze eraan toe. "Dit is niet alleen persoonlijk. Dit is structureel," vertelde ze aan de aanwezigen in het auditorium van Unilibre op het podium van de bijeenkomst "Together for the Restoration of Our Dignity", met vrouwelijke leiders uit steden in het hele land en landen over de hele wereld, waar de roep om vrijheid en herstel voor gemeenschappen en, bovenal, voor vrouwen en meisjes van Afro-afstammelingen klonk.

"Het verhaal dat slavernij rechtvaardigde, het verhaal dat stelde dat Afrikanen geen mensen waren maar lastdieren, is niet verdwenen. Het is alleen gemuteerd. Tegenwoordig manifesteert het zich in argumenten die aangeven wat een persoon van Afrikaanse afkomst wel of niet kan zeggen. Tegenwoordig is de last symbolisch: we zijn nuttig om verkiezingen te winnen, maar niet om te regeren. Net zoals onze voorouders tijdens de Republikeinse periode nuttig waren om deel te nemen, aan de frontlinie, aan de strijd voor onafhankelijkheid, maar niet om hun vrijheid te verkrijgen en deel te nemen aan de ontluikende republiek," stelde vicepresident Márquez.

"We worden gezocht op de foto, maar niet in het besluitvormingsproces. We worden gezocht als symbool, maar niet als een volk met een stem. We worden gezocht om gehoorzaam te zijn. En als we niet gehoorzamen, dan volgt de straf: politiek geweld, uitwissing en publieke ontmenselijking. Vandaag begrijp ik waarom zoveel mensen van Afrikaanse afkomst die aan de macht zijn gekomen, het zwijgen wordt opgelegd. Niet omdat ze geen ideeën of bestuursvermogen hebben, maar omdat de prijs voor het spreken hoog is. Ons wordt geen oneerbiedigheid toegestaan en onze fouten worden uitvergroot. Maar hier zijn we dan!", zei ze krachtig.

"Ik weet dat ik niet alleen ben. Wij zijn niet alleen. En ik dank jullie allemaal dat jullie hier vandaag zijn om ons af te vragen wat de rol van Afro-afstammelingen is in hedendaagse democratieën," zei ze, in een toespraak tot de leiders en het hele publiek tijdens de bijeenkomst "Samen voor het herstel van onze waardigheid". "En vandaag reageren we op de wereld dat we hier zijn om ons te verzetten, voorstellen te doen, te helen en nieuwe vormen van macht op te bouwen die de koloniale logica niet herhalen," zei ze in haar toespraak.

"Gedurende onze ambtsjaren hebben we een institutioneel kader voor gelijkheid gecreëerd: we hebben het Nationaal Systeem voor de Zorg, Preventie, Registratie en Monitoring van Gendergerelateerd Geweld (Salvia) gelanceerd. Een strategie om vrouwen te beschermen", aldus de vicepresident van de Republiek.

Márquez zei dat hij had bereikt wat 30 jaar lang niet mogelijk was geweest: het verbeteren van de regelgeving van Wet 70 uit 1993, die de rechten van "zwarte mensen in Colombia" erkent.

Bij elk woord viel het publiek stil. "We hebben al drie decreten uitgevaardigd over natuurlijke hulpbronnen, mijnbouw en de uitbreiding en sanering van gebieden die door zwarte gemeenschappen worden bewoond (decreten 1396 en 1384 van 2023 en 0129 van 2024). Vandaag de dag, nu levens op het spel staan, is een zorgcultuur noodzakelijk. Daarom zetten we door met het bouwen van een samenleving die zorg erkent als een essentiële pijler voor het in stand houden van het leven, via de Conpes van het Nationale Zorgbeleid," aldus vicepresident Márquez.

De plaatsvervangend vertegenwoordiger van de VN-Vrouwen in Colombia, María Inés Salamanca, erkende het werk en de impact van vicepresident Márquez. "Ik moet zeggen dat haar rol een inspiratiebron is geweest voor miljoenen vrouwen en meisjes (...) Een leider op sociaal en milieugebied. Een vicepresident van de Republiek die ook alle vrouwen weerspiegelt die barrières hebben doorbroken", aldus de hoge functionaris.

"Jullie hebben ons geleerd dat verzet ook vreugde is, dat politiek ook bedreven wordt met drums, slaapliedjes, poëzie en levende herinnering. Jullie hebben ons geleerd dat zorg en waardigheid politieke principes zijn, dat er geen compleet feminisme is zonder antiracisme, en dat er geen duurzame vrede is zonder rechtvaardigheid voor Afro-afstammelingen. Jullie leiderschap is een transformerende kracht in de verdediging van grondgebied, cultuur, vrede en leven. Jullie hebben stiltes doorbroken, de weg gebaand, gemeenschappen opgebouwd en strijd gevoerd die ons vandaag de dag in staat stelt met meer hoop en helderheid vooruit te gaan", aldus de plaatsvervangend vertegenwoordiger van de VN-Vrouwenvereniging in Colombia.

De vertegenwoordiger van het Bevolkingsfonds van de Verenigde Naties in Colombia, Paulo Javier Lara, benadrukte op zijn beurt "de noodzaak van specifieke maatregelen om raciale en genderdiscriminatie aan te pakken en ervoor te zorgen dat vrouwen en meisjes volledig kunnen deelnemen aan alle aspecten van de burgermaatschappij. In deze maatschappij worden zij nog steeds geconfronteerd met grote sociaaleconomische verschillen, discriminatie, hogere niveaus van armoede en gendergerelateerd geweld."

Maar Lara uitte haar bezorgdheid: "Een op de vier slachtoffers van seksueel geweld in het Colombiaanse conflict waren vrouwen, meisjes en adolescenten van Afro-afstammelingen. In dit verband willen we de datakloof benadrukken: hoewel er de afgelopen 25 jaar aanzienlijke vooruitgang is geboekt in statistische activiteiten, voornamelijk gedreven door organisaties en gemeenschappen van Afro-afstammelingen, blijft er een gebrek aan uitgesplitste en actuele informatie."

Donatella Montaldo, directeur van de Organisatie van Ibero-Amerikaanse Staten (OEI) in Colombia, merkte op: "Ze hebben betekenis gekregen als het gaat om het uitoefenen van rechten en wanneer er een effectieve stem is voor deze rechten, wat ook het menselijk mandaat is. Het zichtbaar maken van de verdediging van de mensenrechten van Afro-afstammelingen draagt ook bij aan het voortbestaan en de revitalisering van de cultuur en heeft daarom tot doel hen aan te trekken, hun identiteit te versterken en hun voorouderlijk grondgebied te beschermen."

"Nu lijden meisjes en vrouwen van Afro-afstammelingen, zoals ik al zei, onder meervoudige ongelijkheden, mogelijk meer dan andere vrouwen. Laat dit een kans zijn om, door middel van multilaterale samenwerking, bij te dragen aan het dichten van deze kloof en het verminderen van de belemmeringen voor gelijke behandeling, gelijke kansen, de daadwerkelijke uitoefening van rechten en vrijheden – in ieder geval voor wezenlijke gelijkheid", voegde de directeur van het OEI eraan toe. "Essentiële gelijkheid voor meisjes en vrouwen van Afro-afstammelingen is een streven naar sociale cohesie. Deze cohesie creëert betekenis, creëert verbondenheid, waardeert wortels en stimuleert cohesie tussen iedereen, bevordert bescherming en zorg voor elkaar en verhoogt het welzijn van iedereen", benadrukte ze.

"Er zullen altijd tegenslagen zijn, maar we moeten vooruit blijven gaan. En waarom is het niveau een beetje gedaald? Omdat er veel controverse is geweest, er zijn veel dingen tegen haar (vicepresident Francia Márquez) gezegd, en het gaat er dus niet om daar met eigen woorden op te reageren, maar om te verminderen en intelligenter te zijn, want waar onwetendheid spreekt, zwijgt de intelligentie," aldus Belsy Hurtado, leider van de Nationale Rondetafel van Afro-vrouwen in de gemeente Zarzal, in het noorden van Valle del Cauca.

De zangers van Bojayá , die zich verzetten door middel van kunst, waren aanwezig bij de bijeenkomst. Ze verklaarden dat de oorlogssituatie niet wezenlijk is veranderd na de dood van ongeveer 80 mensen toen de FARC op 2 mei 2002 een cilinderbom afvuurde in deze regio van Chocó tijdens gevechten met paramilitairen. De gemeenschappen blijven veerkracht tonen. "Het is zingen voor verzet, de boodschap verspreiden over wat er met ons in ons gebied gebeurt."

Een datum die als precedent dient voor de eerste bijeenkomst van zwarte Latijns-Amerikaanse en Caribische vrouwen in de Dominicaanse Republiek was 25 juli 1992. Die dag markeerde het startpunt van de strijd voor de rechtvaardiging en zichtbaarheid van Afro-afstammelingen en al hun culturele en sociale bijdragen aan de vorming van staten. Het markeerde het begin van een verandering en de structurele transformatie van rassendiscriminatie en de gewelddadige, seksistische, uitsluitings-, armoede- en migratiedaden tegen hen.

De door de VN goedgekeurde resolutie vormt daarom een historische mijlpaal in de erkenning van deze rechten en de bijdragen van Afro-afstammelingen aan het internationale mensenrechtensysteem. Het is een eerste stap in de ontwikkeling van een strategisch platform voor het consolideren van monitoring-, coördinatie- en belangenbehartigingsmechanismen die overheidsbeleid en multilaterale verbintenissen bevorderen vanuit een etnisch-raciaal en genderperspectief.

Drieëndertig jaar na die eerste bijeenkomst stond de bijeenkomst aan de Universidad Libre in Cali in het teken van muziek en theater, maar ook van de krachtige stem van een publiek van vrouwelijke leiders die herhaalden: "Cimarronas, vrij!"

Correspondent voor EL TIEMPO