Ondanks virale video's, zeggen experts dat methyleenblauw je humeur of cognitie niet zal verbeteren

Een chemische stof die voor het eerst in de 19e eeuw werd gesynthetiseerd als textielverf, doet op sociale media de ronde als een makkelijke manier om de stemming te verbeteren en de cognitie te verbeteren. Deskundigen zeggen echter dat het alleen echt nuttig is bij de behandeling van zeer specifieke medische aandoeningen, met name de zeldzame bloedziekte methemoglobinemie.

Methyleenblauw kreeg veel aandacht op sociale media nadat in februari een video circuleerde waarin te zien was hoe de Amerikaanse minister van Volksgezondheid Robert F. Kennedy Jr. met een druppelaar een blauwe vloeistof aan een glas water toevoegde.

"Voor iedereen die ook maar iets van scheikunde afweet, als je naar die video kijkt, is het overduidelijk dat hij methyleenblauw in het glas spuit", aldus Joe Schwarcz, directeur van het Office for Science and Society van McGill University, in gesprek met Dr. Brian Goldman, presentator vanThe Dose podcast.

Gezondheids- en welzijnsinfluencers, waaronder podcasters als Joe Rogan, begonnen al snel te suggereren dat methyleenblauw, oraal ingenomen, gebruikt kon worden om de cognitie te verbeteren, de tekenen van veroudering te verminderen en zelfs – in het geval van de controversiële filmmaker Mel Gibson – kanker te bestrijden.

Ondanks alle aandacht die het krijgt, zeggen deskundigen dat mensen methyleenblauw alleen onder toezicht van een arts mogen gebruiken.

Wat is methyleenblauw?

Methyleenblauw, voor het eerst gesynthetiseerd aan het einde van de 19e eeuw door de Duitse chemicus Heinrich Caro , begon zijn leven als textielverf. Maar al snel werd ontdekt dat het microben onder een microscoop kon kleuren, waardoor ze gemakkelijker te zien en te bestuderen waren.

Toen bleek dat methyleenblauw niet alleen de parasieten die malaria veroorzaken, maar ze ook daadwerkelijk doodde, kreeg de kleurstof een nieuw leven als behandeling voor de door muggen overgebrachte ziekte, aldus Schwarcz.

"Het concurreerde met kinine, maar was veel goedkoper om te produceren", aldus Schwarcz, die een doctoraat in de scheikunde heeft en ook lesgeeft aan McGill.

"Door te spelen met de moleculaire structuur, een soort moleculair roulette, konden [chemici] de structuur van het molecuul uiteindelijk veranderen in chloroquine, dat vandaag de dag nog steeds veel gebruikt wordt om malaria te behandelen."

Om deze reden staat methyleenblauw nog steeds op de lijst van essentiële geneesmiddelen van de Wereldgezondheidsorganisatie.

Waarvoor wordt methyleenblauw tegenwoordig nog meer gebruikt?

Moderne artsen kennen het tegenwoordig vooral als een behandeling voor methemoglobinemie, een zeldzame aandoening die optreedt wanneer het bloed niet in staat is om voldoende zuurstof door het lichaam te transporteren.

"Methyleenblauw is effectief in het helpen herstellen van de balans naar een normale hoeveelheid zuurstofrijk of zuurstofarm hemoglobine", aldus dr. Emily Austin, spoedeisende hulparts in Toronto en medisch directeur van het Ontario Poison Centre.

Medicijnen als dapson, dat wordt gebruikt om lepra en bepaalde vormen van dermatitis te behandelen, maar ook stoffen als amylnitrieten (die in partydrugs als poppers en in met meststoffen verontreinigde grond voorkomen) kunnen methemoglobinemie veroorzaken.

Volgens Austin kunnen plaatselijke verdovingen soms ook chemische veranderingen in het lichaam veroorzaken die tot methemoglobinemie leiden.

Symptomen van methemoglobinemie zijn onder andere blauwe lippen of blauwe vingertoppen, kortademigheid, verwardheid en flauwvallen. Patiënten kunnen zelfs een opvallende chocoladekleur in hun bloed hebben.

Volgens Austin is methemoglobinemie relatief zeldzaam en heeft ze het maar één keer gezien sinds ze in 2016 als spoedeisende hulparts begon te werken. Ze voegt er wel aan toe dat de aandoening vaker wordt gezien in het Ontario Poison Centre.

"Over het algemeen komt het nog steeds vrij zelden voor", aldus Austin.

"Dit is niet iets wat iemand per se in zijn of haar carrière als praktiserend spoedeisende hulp arts tegenkomt, hoewel het vaak genoeg voorkomt en ik denk dat het belangrijk is dat we er een aanpak voor hebben."

Klopt de bewering dat methyleenblauw Alzheimer kan voorkomen?

Sommige sociale media beweren dat methyleenblauw effectief kan zijn bij het voorkomen en behandelen van de ziekte van Alzheimer.

Schwarcz zegt echter dat het verband tussen methyleenblauw en Alzheimer ingewikkelder is dan Tiktok doet vermoeden.

Een van de kenmerkende neurologische symptomen van de ziekte van Alzheimer is de verstrengeling van tau-eiwitten in de hersenen.

"Het bleek dat methyleenblauw niet alleen de verstrengelde eiwitten die kenmerkend zijn voor de ziekte van Alzheimer zichtbaar kon maken en kleuren, maar, verbazingwekkend genoeg, onder de microscoop … kon het die eiwitten ook daadwerkelijk ontwarren", aldus Schwarcz.

Uit onderzoek is echter gebleken dat het oraal innemen van methyleenblauw de symptomen van Alzheimer nauwelijks verbetert.

Volgens Schwarcz is er in een vroeg stadium van dieronderzoek al veelbelovende informatie naar voren gekomen over een derivaat van methyleenblauw dat ontstaat door de moleculaire structuur ervan te veranderen.

"Er zijn een aantal pilotstudies op mensen uitgevoerd waaruit bleek dat de verslechtering van de ziekte van Alzheimer enigszins werd vertraagd", zei hij.

"Maar daar is nog veel werk aan de winkel."

Eenuitgebreid overzicht uit 2023 van gerandomiseerde, gecontroleerde onderzoeken naar de effecten van methyleenblauw en derivaten daarvan op de behandeling van Alzheimer benadrukte het "potentieel van de stof om de cognitieve functie te verbeteren, oxidatieve stress te verminderen en bescherming te bieden tegen neurodegeneratie."

Niettemin werden in hetzelfde artikel diverse zorgen geuit, waaronder veiligheidsproblemen en bijwerkingen – waaronder lichte tot matige maag-darm- en urinewegaandoeningen – terwijl tegelijkertijd de noodzaak werd benadrukt van onderzoeken met grotere steekproeven, langere behandelingsduren en een onderzoek naar de juiste dosering en toedieningsweg.

Schwarcz zegt dat het commercieel verkrijgbare methyleenblauw niet alleen weinig gelijkenis vertoont met het derivaat dat in dat onderzoek is gebruikt, maar dat het ook weinig zin heeft om het te gebruiken totdat beter, langetermijnonderzoek aantoont dat het daadwerkelijk de gezondheid van de hersenen kan verbeteren.

"Ik kan niet zeggen dat er geen risico op de lange termijn is, omdat niemand dit ooit op de lange termijn heeft onderzocht", aldus Schwarcz.

Methyleenblauw en SSRI's

Austin zegt echter dat mensen die selectieve serotonineheropnameremmers (SSRI's) gebruiken, een klasse medicijnen die normaal gesproken worden gebruikt voor de behandeling van depressie, het gebruik van methyleenblauw moeten vermijden.

Dat komt doordat het gelijktijdig innemen van dit medicijn met SSRI's de afbraak van serotonine remt, wat kan leiden tot een aandoening die serotoninetoxiciteit wordt genoemd, zegt Austin.

Serotonine is een neurotransmitter die onder andere een rol speelt bij het reguleren van stemming, cognitie en geheugen.

Als er te veel serotonine in het lichaam circuleert – soms ook wel serotoninesyndroom genoemd – kan dat leiden tot een hogere of lagere hartslag, hoge bloeddruk, een verhoogde lichaamstemperatuur en veranderingen in het gedrag van spieren en reflexen, zegt Austin.

Ze zegt dat zorgen over serotoninetoxiciteit een van de redenen is waarom ze haar patiënten misschien niet met methyleenblauw wil behandelen.

Gebrek aan wetenschappelijke kennis achter de verspreiding van gezondheidsdesinformatie

Schwarcz, die zich regelmatig inzet om desinformatie over gezondheid en andere wetenschappelijke onderwerpen te bestrijden, zegt dat het gebrek aan wetenschappelijke geletterdheid een van de redenen is waarom gebruikers van sociale media zo gemakkelijk twijfelachtige informatie over methyleenblauw en andere onderwerpen verspreiden.

"Ze begrijpen de onderliggende wetenschap niet en maken van een mug een olifant", aldus Schwarcz.

Helaas is dit nu eenmaal de manier waarop het tegenwoordig gaat. Sociale media hebben de verspreiding van informatie overgenomen.

Tegelijkertijd geeft Schwarcz publieke figuren als Robert F. Kennedy Jr. de schuld van hun bijdrage aan de verspreiding van desinformatie.

"Hij weet gewoon niet hoe de wetenschappelijke wereld werkt, en toch heeft hij het vermogen om informatie te verspreiden", aldus Schwarcz.