Egypte: een regionaal draaipunt, geen crisishaard

Medio juni 2025 blokkeerde Egypte tientallen internationale activisten, waaronder burgers uit de Verenigde Staten, Europa en Afrika, die naar Caïro waren gekomen om deel te nemen aan de "Global March to Gaza" uit solidariteit met de Palestijnse bevolking. Volgens AP News werden verschillende deelnemers al op de internationale luchthaven van Caïro tegengehouden, gearresteerd of gedeporteerd .

Bronnen ter plaatse meldden incidenten van mishandeling, intimidatie en zelfs ontvoering (minstens drie) van organisatoren. Sommige activisten hekelden ook de distributie van met spijkers besmet voedsel als een vorm van fysieke sabotage, zoals gemeld door WSWS.org .

De Egyptische regering rechtvaardigde de maatregelen op veiligheidsgronden: het gebied tussen El-Arish en Rafah werd uitgeroepen tot een militair verboden gebied en alle politieke activiteit werd onderdrukt om “regionale destabilisatie te voorkomen” ( Reuters , Atlantic Council ).

Meer dan 40 Canadezen die deelnamen aan een wereldwijde mars naar Gaza zijn in Egypte vastgehouden en worden ervan weerhouden de grens van de door oorlog verscheurde enclave te bereiken. https://t.co/zOujtzg0ir

— CityNews Toronto (@CityNewsTO) 13 juni 2025

Een vermoeide en gedesillusioneerde samenleving

De ontevredenheid onder de bevolking in Egypte, die al wijdverbreid was om economische redenen, is toegenomen door de autoritaire aanpak van de Palestijnse kwestie. De Egyptische bevolking beschuldigt de regering van Abdel Fattah al-Sisi ervan de Palestijnse zaak te hebben verraden en zich te scharen achter Israëlische en Amerikaanse belangen.

Uit een analyse van de Wall Street Journal bleek hoe moeilijk het is geworden om openlijk kritiek te uiten op ‘een pro-Israëlische dictatuur’. Volgens de journalisten zijn de beperkingen die Egypte en Jordanië aan Gaza opleggen vrijwel identiek , wat de woede onder de bevolking aanwakkert.

Op sociale media hebben beelden van de arrestaties en deportaties zichtbare scheuren in de Egyptische sociale structuur veroorzaakt. De hashtag #RafahClosed is viraal gegaan en heeft bijgedragen aan een groeiend wantrouwen jegens de politieke elites in de... snoepjes.

De driehoek Caïro-Riyad-Teheran: een tactische convergentie

Tegelijkertijd is er sprake van een tactische toenadering tussen Egypte, Saoedi-Arabië en Iran . De Saoedische kroonprins Mohammed bin Salman heeft publiekelijk verklaard dat Riyad "aan de zijde van Iran staat" in het conflict met Israël, wat een opmerkelijke verandering in toon markeert ten opzichte van de traditionele soennitische en sjiitische vijandigheid.

Deze convergentie tussen Caïro, Riyad en Teheran vertegenwoordigt nog geen structurele alliantie, maar vormt een tactisch pact gebaseerd op gemeenschappelijk verzet tegen de Amerikaans-Israëlische lijn en op het beheer van de evenwichten in het Midden-Oosten.

Deze dubbelzinnigheid leidt echter tot wrijving met Washington , dat volgens IndiaTimes jaarlijks ongeveer 1,3 miljard dollar aan militaire hulp naar Caïro stuurt.

Maar hoe is deze ambivalentie van de Egyptische regering mogelijk?

Wat een tegenstrijdigheid lijkt – enerzijds de Egyptische onderdrukking van de pro-Gaza-solidariteit , anderzijds een tactische toenadering tussen Egypte, Saoedi-Arabië en Iran tegen de Amerikaans-Israëlische lijn – is in werkelijkheid de weerspiegeling van een ambivalente en defensieve strategie van het Egyptische regime, bepaald door de noodzaak om externe druk en interne stabiliteit in evenwicht te brengen.

Dit is hoe het coherent kan worden uitgelegd:

Een ambivalent buitenlands beleid om te overleven tussen de machten

De regering van Al-Sisi heeft geen volledige autonomie , maar beweegt zich tussen de geopolitieke beperkingen die de Verenigde Staten opleggen (militaire hulp, economische afhankelijkheid) en de noodzaak om de regionale consensus niet te vervreemden , met name in de Arabisch-islamitische wereld.

• De toenadering tot Teheran en Riyad is een tactische zet. Ze is nodig:

  • om het diplomatieke isolement tegen te gaan,

  • om aan haar partners in het mondiale Zuiden een ‘onafhankelijke’ houding te tonen,

  • om interne en regionale kritiek op haar passiviteit in het conflict in Gaza in te dammen .

Maar dit gebeurt op staats- en diplomatiek niveau , met koude berekening en gekalibreerde retoriek.

Interne repressie om afwijkende meningen onder controle te houden

Integendeel, de onderdrukking van protesten en de censuur van de "Global March to Gaza" zijn interne politieke maatregelen. De Egyptische regering vreest:

• dat solidariteit met Gaza een katalysator wordt voor een bredere opstand (altijd latent aanwezig in de kracht van de 'Moslimbroederschap' in de samenleving) ,

• dat de pro-Palestijnse beweging de krachten bundelt met de politieke oppositie (Moslimbroederschap, seculiere activisten, vakbonden),

• en dat er zich een onhandelbaar front opent langs de grens van Rafah , een gebied dat vanuit militair en smokkeloogpunt al gevoelig is.

Kortom: de regering onderdrukt de Palestijnse solidariteit op zich niet, maar vreest dat dit een voorwendsel voor interne instabiliteit zal worden .

Een dubbel gezicht voor twee doelgroepen

Deze dubbelzinnigheid is typerend voor autocratische regimes die onder druk staan:

• intern lijkt de macht rigide, onderdrukt de vierkanten, vermijdt iedere mobilisatie die zij niet controleert;

• Naar buiten toe gebruikt het pan-Arabische of islamitische retoriek om zichzelf te profileren als een soevereine actor die verbonden is met de ‘Palestijnse zaak’.

Het is een toneelstuk met twee gezichten , waarin al-Sisi niet gezien wil worden als een marionet van het Westen of als een openlijke vijand van Israël, maar als een onmisbare gesprekspartner voor beide partijen.

De tegenstelling tussen interne repressie en externe tactische convergentie is niet reëel, maar wel duidelijk. Ze weerspiegelt de structurele kwetsbaarheid van het Egyptische regime , dat gedwongen is meerdere rollen te spelen om te overleven.

Caïro kiest niet echt de kant van Gaza, noch van Israël, noch van Teheran. Het probeert eerder de ineenstorting te voorkomen , de interne controle te behouden en tijd te winnen in het veranderende Midden-Oosten.

⚖️ De prijs van ambiguïteit

Deze strategie is weliswaar begrijpelijk vanuit een realpolitik-perspectief, maar brengt wel kosten met zich mee:

• op binnenlands vlak nemen het wantrouwen en de perceptie van hypocrisie toe;

• op regionaal niveau maakt het Caïro minder geloofwaardig in de ogen van de Arabische bevolking;

• in de betrekkingen met Washington , creëert dit een dubbelzinnigheid die toekomstige hulp in gevaar kan brengen, vooral in het steeds meer gepolariseerde politieke klimaat in de VS.

Economische crisis en systeemrisico

Politieke instabiliteit is verweven met een diepe interne economische crisis :

• De toeristische sector, van vitaal belang voor de Egyptische economie, heeft een daling van 10% tot 30% op jaarbasis gezien.

• De inkomsten uit het Suezkanaal zijn met 40% gedaald, zowel vanwege het conflict in de Rode Zee als door de toenemende concurrentie van de Euraziatische corridors ( Wikipedia ).

Tegelijkertijd neemt de repressie steeds verder toe, waardoor een vicieuze cirkel ontstaat tussen autoritarisme en sociale woede . Analisten zijn van mening dat de balans tussen dwang en toestemming afbrokkelt , wat ruimte laat voor een mogelijk scenario van interne ineenstorting.

Angst voor een nieuw crisisfront

Als de ontevredenheid zou uitmonden in een massale opstand, zou Egypte een nieuw brandpunt in de regio kunnen worden .

Met zijn centrale rol:

• bij de controle van de grensovergang bij Rafah ,

• in het diplomatieke beheer van de belegering van Gaza ,

• en bij de bescherming van de commerciële en militaire doorvoer in het oostelijke Middellandse Zeegebied ,

Een systemische crisis in Egypte zou rampzalige gevolgen hebben voor de veiligheid en stabiliteit van de hele regio. Israël, de Verenigde Staten, de EU en de VN zouden er direct bij betrokken zijn en hun strategische belangen zouden in gevaar komen.

Conclusie: Egypte als zwaartepunt van de Middellandse Zee

De Egyptische regering begeeft zich op een gevaarlijk pad: enerzijds onderdrukt ze met geweld iedere vorm van afwijkende mening , anderzijds nadert ze opportunistische en instabiele wijze de machten in de regio (Iran, Saoedi-Arabië).

Deze situatie zou Egypte kunnen transformeren in de volgende grote geopolitieke crisis . De val ervan – zelfs gedeeltelijk – zou het fragiele evenwicht in de Middellandse Zee in gevaar brengen, handelsroutes blokkeren, de energie-instabiliteit vergroten en nieuwe golven van migratie en jihadisme veroorzaken.

Het is tijd dat de westerse diplomatie afstand neemt van de instrumentele visie van Egypte als een simpel bolwerk in de strijd tegen terrorisme of een passieve ontvanger van strategische hulp. Er is een nieuw regionaal beleid nodig dat het Egyptische volk erkent als een historisch subject en een centrale actor , en niet als een pion in de mondiale machtsdynamiek.

Deze hernieuwde aandacht kan echter niet gebaseerd zijn op abstracte maatstaven of vooraf vastgestelde modellen . De ervaring van de zogenaamde Arabische Lente – zowel in Egypte als in Syrië – heeft al de rampen laten zien die voortvloeien uit ideologische interventies en de illusie van het exporteren van democratie volgens westerse modellen.

Een aanpak zoals die welke kenmerkend was voor de behandeling van de Regeni-zaak, gebaseerd op selectief moralisme en eenzijdige druk, zou de verhoudingen alleen maar verstevigen en de nadruk leggen op defensieve afsluiting en achterdocht.

Integendeel, wat vandaag de dag nodig is, is een diepgaande en realistische dialoog tussen staten , gebaseerd op inzicht in de interne dynamiek, respect voor culturele specificiteiten en het loslaten van elke ambitie om te streven naar overheersing.

Een steeds diepgaander begrip en samenwerking tussen staten, zonder machtswellust en het opleggen van externe modellen, is de weg waarop iedereen kan samenwerken.