Ik krijg meer aandacht als ik niet kom opdagen. Waartegen komen studenten die nee zeggen tegen het eindexamen in opstand?

"Het beste is de vijand van het goede." Deze oude volkswijsheid, zelfs geliefd bij Voltaire, vat misschien wel het hele verhaal samen van de jongens en meisjes – acht in totaal, drie in 2024, vijf dit jaar – die besloten te weigeren deel te nemen aan het mondeling staatsexamen . Een langverwachte, langverwachte, bijna behaalde, nipt voldoende. Nu is het op de een of andere manier uitgesteld. Minister van Onderwijs Valditara heeft besloten resoluut te reageren: toekomstige middelbare scholieren dreigen met falen en de oorspronkelijke waarschuwing opnieuw invoeren.

Volwassenheid, de test is deze: volwassen worden. Maar het is moeilijk om te groeien als de omstandigheden ontbreken. Een boom met verdorde wortels draagt geen vrucht. En, niet verrassend, Voltaires Candide studeert eerst, leeft dan en onderhoudt uiteindelijk zijn tuin. Zo ontdekt hij dat wat zijn leraar Pangloss – een onverbeterlijke optimist – hem wil leren, de toets der werkelijkheid niet doorstaat: perfectie is een ideaal, en als zodanig onbereikbaar. Nog wat Voltaire, een snufje gezonde desillusie. Het zou nuttig zijn om, althans figuurlijk, de beste en de slechtste cijfers te elimineren. Bevrijd kinderen uit de kooi van de prestatie. Misschien zijn ze bij nader inzien al gedesillusioneerd: zij die niet uitblinken, zij die niet uitblinken, distantiëren zich van het paleis van verdienste.

Een protest dat het automatisme onderbreekt

Deducties die lineaire logica en optimistische rationaliteit tarten. Maar ze resoneren perfect met onze tijd: versneld, prestatiegericht, instabiel . Natuurlijk, wat de jongens en meisjes, sommigen met duidelijkere ideeën dan anderen, beweren te willen bevragen, is een heel onderwijsmodel. "Wij zijn nummers," zeggen ze. Niet verschijnen voor het mondeling examen is dan meer dan een ontsnapping, een manier van bestaan. Om een automatisch proces te onderbreken. Alsof je een steentje in een rad stopt. Een puur pedagogisch probleem dus? De noodzaak van schoolhervorming? De kortste weg is niet altijd de beste. Nee, ook de maatschappij en cultuur spelen hierbij een rol.

‘Gezien worden’ in afwezigheid

Rosapia Lauro Grotto, hoogleraar Dynamische Psychologie aan de Universiteit van Florence en psychotherapeut, interpreteert het gebaar precies zo: niet als een gestructureerd, gepolitiseerd protest, maar als "een spontane, geweldloze, binnen de regels gaande operatie die een diep onbehagen signaleert". Een poging tot subjectivering binnen een systeem dat geen ruimte laat: "Ze worden veel meer zo gezien, in hun afwezigheid dan in hun aanwezigheid . Daar gebeurt iets. Een barst waaruit een krachtige vraag sijpelt, een vraag die we ons niet kunnen veroorloven te negeren." Een vraag die echter volwassenen – ouders, leerkrachten, instellingen – al vóór de kinderen zelf bevraagt. De ontwikkelingstaak van de adolescentie is om "vaag te begrijpen wie je bent" om volwassen te kunnen worden. Maar hoe kan dit als een relationele spiegel ontbreekt? "De hedendaagse maatschappij staat meerdere manieren van zijn toe, maar biedt geen ruimte voor feedback : er is geen tijd, geen aanwezigheid, geen aandacht. En die reflectie," benadrukt Lauro Grotto, "ontstaat niet in een geest die geïsoleerd is in een vacuüm, maar in interactie met een ander. Onder deskundige begeleiding, met een oprecht geïnteresseerde volwassene."

Empathie is niet genoeg: we hebben een nieuwe pedagogie nodig.

Jongeren zoeken niet alleen academische bevestiging, maar ook identiteitsopbouw . En hier komt een diepgaand psychosociaal probleem naar voren: de kwetsbaarheid van het narcistische evenwicht, kenmerkend voor onze tijd . "Jongeren in therapie", legt Lauro Grotto uit, "praten vaak met me over die oncontroleerbare drang om uit te blinken, om anderen koste wat kost te overtreffen. Alsof het een instinctieve, oncontroleerbare impuls is. Een constante behoefte aan bevestiging, verweven met een context vol angst , schuldgevoel en de angst om niet goed genoeg te zijn. De desinteresse van volwassenen, de stilte van educatieve contexten, geven een duidelijke boodschap af: je bent het niet waard." Naast de puur psychologische dimensie is er de pedagogische. Het veranderen van de evaluatiemethoden is niet genoeg. Het is de methode die ter discussie moet worden gesteld: het pedagogische model. De obsessieve nadruk op prestaties heeft een systeem gecreëerd dat, vergetend op te voeden, zich beperkt tot selectie. Er is geen begeleiding, alleen meting. "Excellentie tot het enige doel van onderwijs maken is een perverse aanpak", zegt Lauro Grotto, "omdat het de inspanningen van degenen die, vanuit moeilijke omstandigheden, een voldoende halen, volledig overschaduwt. Deze prestatie is soms belangrijker dan die van degenen die uitblinken vanuit een bevoorrechte achtergrond."

Kennis die verdeelt, leren dat verenigt

De "pedagogie van excellentie" — zoals ze het noemt — heeft concrete en serieuze gevolgen: "Het ontwricht de samenwerking binnen de klaslokalen", verbrijzelt de dimensie van solidariteit en wist het groepsgevoel als hulpbron uit. "Tegenwoordig voelen degenen die goed zijn zich niet langer goed voor de groep, maar tegen anderen. Kennis wordt persoonlijke buit, die beschermd moet worden, niet gedeeld. Maar authentiek leren is altijd collectief." Volgens Lauro Grotto, en een groot aantal studies over dit onderwerp, zelfs: "De beste creativiteit komt voort uit verbonden geesten, niet uit performatieve eenzaamheid. Innovatief denken ontstaat waar uitwisseling, vertrouwen en gedeelde tijd is." Daarom, zo benadrukt Lauro Grotto, is het antwoord niet simpelweg meer empathie. We hebben een radicale heroverweging van de leervoorwaarden nodig. We moeten de betekenis van de ervaring herstellen. "Zelfs de beste leerstof wordt overschaduwd door een slechte leerervaring. Als er geen goed klimaat, geen relationele ruimte, is, gaat de leerstof verloren." En tot slot de vraag naar beoordeling. Wat nooit neutraal is, maar juist de kern van identiteit raakt: "De eerste basis van pedagogiek zou moeten zijn dat we mensen niet beoordelen, maar hun bewijs . Een gouden regel: simpel en revolutionair. Iemand beoordelen – je bent ontoereikend, je bent niet genoeg – kwetst diep. Met respect uitleggen waar bewijs ontbreekt, verandert alles. Bovenal herstelt het het bewustzijn en neemt het vernedering weg."

Een beweging die volwassenen op de proef stelt

De studenten stelden zich voor, wachtten hun beurt af en zeiden: "Nee, dank u." Een extreme vorm van verdediging, en tegelijkertijd een bevestiging. Gezichtloos, de enige manier om gezien te worden is zich terugtrekken. Om een barst te worden, een leegte, witte ruis. Een gebaar dat de regels niet overtreedt, het speelveld niet schendt, het pact niet verbreekt. Het past perfect binnen het normatieve kader. Het is binnen het spel. Sterker nog, het legt het van binnenuit bloot. Misschien is dit precies de reflectie die de "afwezigheden-aanwezigen" van de kinderen ons nalaten. Als ze "spelen" volgens de regels die door volwassenen zijn opgesteld, en diezelfde volwassenen ze vandaag de dag als fout of onacceptabel beoordelen, dan zetten ze met hun gebaar de enige echt slimme zet: ze laten zien – met het spel zelf – dat dat spel niet meer werkt. Daarbij schuwen ze de volwassenheid niet. Ze lanceren die opnieuw. En, misschien meer dan het lijkt, stellen ze volwassenen op de proef met hun eigen spel.