Klimaatrechtvaardigheid: het keerpunt in Den Haag zet onze tijd op het spel

In een baanbrekende uitspraak heeft het Internationaal Gerechtshof in Den Haag een oordeel geveld dat zijn weerklank zal vinden in rechtbanken, parlementen en openbare pleinen over de hele wereld. Het oordeel is niet afkomstig van een radicale milieuorganisatie of een niet-gouvernementele organisatie, maar komt voort uit de kern van het wereldwijde recht : een uitspraak die, hoewel niet bindend, de taal van verantwoordelijkheid wil herschrijven. De kern van de uitspraak is een principe: klimaatverandering is niet slechts een wetenschappelijke, ecologische of morele bedreiging. Het is een schending van fundamentele rechten . En het recht als zodanig moet ter verantwoording worden geroepen.

De uitspraak is een reactie op een oproep die in 2019 werd gedaan door een groep jongeren uit Vanuatu , een kleine eilandstaat die dreigt te verdwijnen onder de stijgende zeespiegel . Een kreet die de oceaan overstak en de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties bereikte, die het Hof om een advies vroeg dat nu een keerpunt is geworden en klimaatverandering tot een wettelijke verplichting heeft gemaakt.

Het gaat er niet langer alleen om regeringen tot actie aan te sporen . Het gaat erom te stellen dat hun nalatigheid een schending van het internationaal recht kan vormen. Dat staten de plicht, niet de macht, hebben om grootschalige milieuschade te voorkomen . Dat toekomstige generaties geen poëtische abstractie zijn, maar dragers van rechten. Dat het negeren van de klimaatcrisis, juridisch gezien, neerkomt op een vorm van medeplichtigheid.

De uitspraak van het Hof is een stille maar diepgaande aardbeving . Het legt de ontoereikendheid van het huidige milieubeleid en de tergende traagheid van de klimaatdiplomatie bloot. Maar bovenal geeft het recht die vaak vergeten functie terug: die van instrument van rechtvaardigheid , niet van geopolitiek evenwicht.

In dit nieuwe scenario is klimaatrechtvaardigheid niet langer een ethisch concept of een militant ideaal. Het wordt een juridische architectuur. Het is de transitie van een wereld die simpelweg schade registreert naar een wereld die de verantwoordelijken ter verantwoording begint te roepen. En in deze transitie zullen het niet alleen landen zijn die verantwoording moeten afleggen: bedrijven, banken, investeerders , iedereen die actief bijdraagt aan de opwarming van de aarde zal zich – vroeg of laat – niet alleen verantwoordelijk moeten stellen tegenover de maatschappij, maar ook tegenover de wet. Natuurlijk legt de uitspraak van het Hof geen sancties op . Het dwingt niemand. Maar het schept een precedent . En precedenten zijn de atomen waaruit het juridische universum is opgebouwd. Klimaatrechtvaardigheid is het huis van de wet binnengetreden. En het zal niet gemakkelijk verdwijnen.