Afscheid van Pier Cesare Ioly Zorattini, kenner van het Italiaanse jodendom

Hij was 80 jaar oud. Als historicus van de Inquisitie bracht hij eeuwenlange vervolging van Joden en judaïsten aan het licht en gaf hij een stem aan de onzichtbare figuren uit de geschiedenis.

Historicus Pier Cesare Ioly Zorattini, een internationaal gerenommeerd wetenschapper op het gebied van het moderne jodendom en de vervolgingen van de Joden door de Inquisitie, overleed op 80-jarige leeftijd in zijn huis in Udine. Hij wijdde een groot deel van zijn academische leven aan de rigoureuze en gepassioneerde reconstructie van menselijke gebeurtenissen die vaak uit het collectieve geheugen zijn gewist. Daarmee opende hij nieuwe wegen voor onderzoek en historische reflectie en wierp hij licht op minder bekende aspecten van het jodendom in Italië.

Ioly Zorattini publiceerde alle "Procedures van het Heilig Officie van Venetië tegen Joden en Judaïsten" van de 16e tot en met de 18e eeuw in de reeks "Geschiedenis van het Jodendom in Italië", waarvan hij redacteur was (14 delen, van 1980 tot en met 1999, Olschki). Dit onderzoek heeft een stem gegeven aan honderden gemarginaliseerde, vervolgde levens, vaak uitgewist uit de officiële geschiedenis. Hij heeft alle facetten van het Jodendom – Asjkenazisch, Sefardisch en Italiaans – in meer dan negentig publicaties behandeld. Tot zijn belangrijkste werken behoren "Leandro Tisanio. Een judaïseerder uit San Vito in de zeventiende eeuw" (1984), "Een verlossing die van verre komt. De Purim van de Joodse gemeenschap van Padua" (2000) en "'Dit is gerechtigheid voor jullie andere christenen. Joden, judaïseerders en neofieten in de verslagen van het Heilig Officie van Aquileia en Concordia" (2009), alle uitgegeven door Olschki.

Pier Cesare Ioly Zorattini, geboren op 2 september 1944 in Pavia di Udine, studeerde cum laude af in de filosofie aan de Universiteit van Padua. Hij begon zijn academische carrière aan de universiteiten van Bologna, Ferrara, Triëst en vooral Udine, waar hij in 1978 het centrum van zijn wetenschappelijke en onderwijsactiviteiten vestigde. Aan de Universiteit van Udine richtte hij de eerste faculteit geesteswetenschappen op, namelijk die van de Historische en Documentaire Wetenschappen, en vanaf 1986 bekleedde hij de eerste Italiaanse leerstoel Joodse Geschiedenis, een discipline die hij hielp vestigen en legitimeren in het nationale academische landschap. Van 1995 tot 2011 was hij hoogleraar godsdienstgeschiedenis in Udine. Daarmee bestendigde hij zijn profiel als wetenschapper die de complexe interactie tussen culturen en geloven in het vroegmoderne Europa diepgaand kan analyseren, met bijzondere aandacht voor de dynamiek van de contrareformatie, de relatie tussen het christendom en het jodendom, de Sefardische en Marrano-diaspora, gedwongen bekeringen en de censuur van heilige teksten.

Als nauwgezet academicus en onvermoeibare culturele organisator heeft Ioly Zorattini deelgenomen aan talloze conferenties in Italië en daarbuiten, waaronder seminars aan de Sorbonne en de École Pratique des Hautes Études in Parijs. In 1998 werd hij door kardinaal Joseph Ratzinger, destijds prefect van het voormalige Heilig Officie, uitgenodigd om deel te nemen aan de Internationale Conferentie over de Inquisitie, georganiseerd door de Heilige Stoel ter voorbereiding op het Jubileum van 2000. Sinds 1999 is hij lid van de Italiaans-Israëlische Commissie voor de Geschiedenis en Cultuur van de Joden in Italië.

Hij ontving talrijke prestigieuze academische en verenigingsprijzen: hij is volwaardig lid van de Deputatie voor nationale geschiedenis voor Friuli en Veneto, van de Academie van Wetenschappen, Letteren en Kunsten van Udine, van de Wereldunie voor Joodse Studies en van de Internationale Vereniging van Historici van het Middellandse Zeegebied; hij is medeoprichter van de Italiaanse Vereniging voor de studie van het Jodendom (waarvan hij van 2003 tot 2009 voorzitter was) en van het Instituut Pio Paschini voor de geschiedenis van de kerk in Friuli.

(door Paolo Martini)