Macht wint terrein ten opzichte van recht in een wereldorde in transitie

Donald Trump veroverde de Amerikaanse presidentsverkiezingen. Hij lanceerde een handelsoorlog en schafte het tariefsysteem af en verving het door een systeem dat de Verenigde Staten meer ten goede kwam. Op het gebied van immigratie, trouw aan zijn campagnebelofte, propageerde hij een agressief beleid om illegale immigratie te bestrijden, waaronder de uitzetting van meer dan 200 Venezolanen naar een megagevangenis in El Salvador, van wie velen zonder eerlijk proces. Hij propageerde de Laken Riley Act om buitenlanders vast te houden die beschuldigd werden van bepaalde misdrijven, de opschorting van de toelating van vluchtelingen en de afkondiging van een nationale noodtoestand aan de zuidelijke grens, naast vele andere maatregelen om zijn land te beschermen tegen externe bedreigingen.

De inzet van maatregelen op alle fronten deed analisten zich afvragen of er een strategie achter zat of dat het eerder te wijten was aan Trumps dominante persoonlijkheid. "Wanneer is het gepast dat mensen denken dat je gek bent?", vraagt politicoloog Andrés Malamud zich af. "Wanneer er een conflict wordt uitgevochten, stelt de geloofwaardigheid van een gek hem in staat te zeggen: ik ga met 200 kilometer per uur, ik ga vooruit. Als je niet beweegt, rijd ik je omver. Een gek zegt dit, en als hij hem gelooft, beweegt hij."

Andere deskundigen die door deze krant zijn geraadpleegd, stellen voor om Trumps stortvloed aan maatregelen te interpreteren in de context van een veranderende wereld waarin de wereldwijde hegemonie op het spel staat. Ook Argentinië zal hier waarschijnlijk geen effectieve rol in spelen, maar is daar niet immuun voor.

Voor Juan Gabriel Tokatlian , socioloog en doctor in de internationale betrekkingen, is de wereld al lang een nieuwe fase ingegaan: het postwesterse. "Waar westerse waarden, instellingen, belangen en regels vanaf het einde van de 18e eeuw tot ver in de 20e eeuw de boventoon voerden, beginnen deze enerzijds te eroderen en anderzijds te worden uitgedaagd door actoren niet in het Westen, maar in het Oosten, met name in Azië, en niet alleen in China."

De wereld bereikt dit punt niet alleen vanwege de economische en technologische opkomst van Azië, maar ook vanwege westerse fouten, benadrukt de expert. Hij noemt de Kosovo-oorlog in de jaren negentig, toen de NAVO, zoals gebruikelijk, ingreep in plaats van de Verenigde Naties. "Het is de eerste keer dat het Westen tegen de wereld zei: 'We willen de orde na de Koude Oorlog vormgeven, en we zullen sommige regels respecteren en andere niet.'" Hij wijst ook op de financiële crisis van 2008, die in de Verenigde Staten ontstond en een aanzienlijke wereldwijde impact had. Volgens Tokatlian draagt de recente oorlog tussen Israël en Iran ook bij aan de verzwakking van de op regels gebaseerde liberale orde. "Tel Aviv en Washington hebben de normen, verdragen en instellingen geschonden die die orde jarenlang hadden bekrachtigd. Noch Netanyahu, noch Trump hebben hun toevlucht genomen tot nationaal recht, internationaal recht of zelfverdediging om hun militaire acties te rechtvaardigen. Evenmin gebruikten ze het argument van de verdediging van de democratie."

Zo ontstaat een scenario dat gekenmerkt wordt door de overleving van de sterkste, zegt hij. "Het is een wereld vol agressieve actoren in een nulsomspel: een internationaal darwinisme waarin de wet een fictie wordt."

Ricardo Lagorio, een carrièreambassadeur , constateert de overhand van brute en strategische kracht boven diplomatie in recente gebeurtenissen. Ten eerste met Israëls besluit om de proxy- terroristische bewegingen van Iran uit te schakelen na het bloedbad van 7 oktober, gepleegd door Hamas. Ten tweede met de luchtaanvallen om het Iraanse luchtruim te controleren en, samen met de Verenigde Staten, het Iraanse nucleaire programma te neutraliseren. Hij trekt de effectiviteit van militaire actie in twijfel, aangezien de beoordelingen van de impact van de aanval op de nucleaire capaciteit van Iran variëren afhankelijk van de uitgever. Als voormalig Argentijns ambassadeur in Rusland vraagt Lagorio zich af of de militaire optie de beste manier is om diplomatieke conflicten op te lossen: "Ik betwijfel het nog steeds. Los van het feit dat Iran een terroristische staat is en de vernietiging van Israël wil, is de grote vraag of het niet beter was geweest om door te gaan met het programma voor controle op de ontwikkeling van kernenergie dat in 2015 werd ingevoerd en dat een limiet van 3,7% uraniumverrijking had vastgesteld. Totdat Trump zich in 2018 terugtrok uit die overeenkomst met Iran, wezen beoordelingen erop dat deze succesvol was."

Tokatlian wijst erop dat de Verenigde Staten een culturele, financiële en militaire macht blijven, maar dat ze het wereldwijde systeem niet langer naar eigen goeddunken kunnen beheersen. "Wat overblijft, is het verzwakken van de macht en invloed van China. Trump gelooft dat hij dit zal bereiken door de herindustrialisatie van zijn land, door terug te keren naar vervlogen tijden waarin de productie gelokaliseerd was." Daarom voert hij nieuwe tariefmaatregelen in en vermindert hij zijn militaire uitgaven in Europa. Tokatlian interpreteert Trumps wens om de Verenigde Staten nieuw leven in te blazen en vervolgens China in toom te houden, niet als een isolationistische tendens.

Als de Verenigde Staten hun dominantie op het wereldtoneel verliezen, wie zal dan hun plaats innemen? China?

Dit beleid wekt echter wantrouwen bij de natuurlijke Europese partners, benadrukt Malamud. "Europa begrijpt dat het autonomer moet zijn en zich misschien door China moet laten verleiden", legt hij uit.

Fernando Petrella, voormalig minister van Buitenlandse Zaken , wijst erop dat Trump een beleid van onmiddellijkheid voert: hij probeert voordelen te behalen door middel van woedeaanvallen of verstorende acties. "Maar het is onrealistisch om aan te nemen dat hij door een ontmoeting met Poetin een acceptabel staakt-het-vuren voor Oekraïne zal bereiken of dat hij de steun van Europa zal behouden door zijn veiligheidsbelofte op te geven. Dit zijn beleidsmaatregelen die de huidige of toekomstige belangen van de Verenigde Staten niet beschermen en die de vormgeving van het internationale systeem beïnvloeden."

Als de Verenigde Staten hun dominantie op het wereldtoneel verliezen, wie zal hen dan vervangen? China? Volgens Tokatlian is er in de transitie naar een postwesterse wereld nog geen hegemonische figuur opgestaan. "We bevinden ons in een orde waarin noch de Verenigde Staten de volledige hegemonie hebben die ze ooit hadden, noch China de capaciteit of de wil heeft om die te creëren." Malamud is het daarmee eens: "Wanneer de leider aftreedt zonder dat iemand hem vervangt, meer dan een herschikking, ontstaat er een vacuüm." Tokatlian spreekt van gedeeltelijke, niet mondiale, hegemonieën. "De Verenigde Staten behouden een aanzienlijke mate van voorrang over Europa en Latijns-Amerika, ondanks de spanningen. China daarentegen bevindt zich in een regio waar het niet veel vrienden heeft, aangezien noch Japan, noch India, noch Zuid-Korea historisch gezien vrienden zijn geweest. Met Rusland, dat nooit een vriend is geweest, is er vandaag de dag een relatie – geen huwelijk, maar een hartstochtelijke verkering."

Nu de machtsbalans lijkt te verschuiven van de Verenigde Staten naar Azië, waar staat Argentinië dan? Welk buitenlands beleid zou het moeten voeren in een dergelijk veranderend en onzeker mondiaal landschap?

Tokatlian stelt dat Argentinië een oud verhaal herhaalt. Het dateert uit de jaren dertig, toen de macht verschoof van het Verenigd Koninkrijk naar de Verenigde Staten. "De Argentijnse elite klampte zich toen vast aan het Verenigd Koninkrijk en Europa, aan vertrouwdheid. Er was een praktische reden: er was een complementaire economische relatie met Europa en een concurrerende relatie met de Verenigde Staten. Historische migratierelaties met het oude continent speelden ook een rol."

Tokatlian is van mening dat de koppigheid van president Javier Milei ten aanzien van Trumps land te wijten is aan "een dogma van geloof, een diepgewortelde overtuiging, een gebrek aan strategische analyse."

Zijn punt is dat, net zoals de Argentijnse elite te laat besefte dat de Verenigde Staten in opkomst waren, de heersende klasse er vandaag de dag voor kiest om te negeren waar de macht verschuift. "Ze zien het niet", zegt Tokatlian, zich de officiële slogan toe-eigenend. "Terwijl 90% van de wereld denkt dat het machtscentrum zich naar Azië verplaatst, kiest Argentinië ervoor om zich sterker aan de Verenigde Staten vast te klampen, ook al zijn de handelsbetrekkingen daar niet. Acht van de tien dollar aan export die het land binnenkomt, komt uit niet-westerse landen."

Petrella wijst erop dat de wereld van het Zuiden, met zijn bevolkingen met andere religies en culturen dan de onze, niet alleen om commerciële redenen moet worden bekeken, maar ook vanuit politieke sympathie.

Tokatlian is van mening dat de koppigheid van president Javier Milei om Trumps land te omarmen te wijten is aan "een dogma van geloof, een diepgewortelde overtuiging, een gebrek aan strategische analyse". Hij voegt eraan toe: "Argentinië is het enige G20-land dat geen behoefte heeft getoond aan goede betrekkingen met China."

Malamud verduidelijkt: "Aangesloten zijn bij de Verenigde Staten is niet slecht, zolang het maar niet tot gevechten met China leidt. De strategie voor een perifeer en kwetsbaar land is meervoudige aansluiting. Een miljoen vrienden hebben." Lagorio is het daarmee eens: "Er is een kettingzaag in het buitenlands beleid geweest. Die heeft gebroken met een hele traditie van het Argentijnse buitenlands beleid, dat meer neigde naar multilateralisme. Buitenlands beleid is als wonen in een gebouw. En wat is het belangrijkste aan dat gebouw? Het schild en het consortium. Dit buitenlands beleid heeft geen vloeiende relaties met Uruguay, Chili, Bolivia of Brazilië. Dat is ons schild en consortium."

Tokatlian voegt eraan toe: "Argentinië heeft zich teruggetrokken uit Latijns-Amerika. Het heeft met vrijwel geen enkel land normale, natuurlijke diplomatieke betrekkingen."

Petrella benadrukt ook het belang van het onderhouden van goede relaties met de buren. Hij bekritiseert de regering niet, maar wijst op tekortkomingen: "Het is onbegrijpelijk dat het land niet de hoogst mogelijke autoriteit naar de verjaardag van het vredesakkoord met Chili heeft gestuurd, of dat we geen vertegenwoordiger naar de inauguratie hebben gestuurd toen president Yamandú Orsi, een vriend van Argentinië, in Uruguay aantrad."

Lagorio merkt op dat het verbinden van twee landen – de Verenigde Staten en Israël – ten koste van de rest, in strijd is met nationale belangen en waarden.

Tokatlian brengt de weigering van de regering om zich bij het BRIC-blok aan te sluiten ter sprake. "Er is een Angelsaksisch gezegde dat luidt: 'Je zit aan tafel of je staat op het menu.' Wij hebben besloten op het menu te staan." Petrella onderschrijft deze visie: "Je kunt de uitnodiging van de BRIC-landen niet weigeren. Je kunt zeggen dat je het moet bestuderen of dat het een onderwerp voor het Congres is. Maar je hoeft geen onnodige tegenstanders te creëren, gezien de huidige staat van de wereld."

Lagorio waarschuwt: "Als de staat niet genoeg aandacht krijgt en het internationale kader in diskrediet wordt gebracht, leidt dat tot marginalisering. En dat is precies wat er gebeurt."

Tokatlian is van mening dat het Argentijnse buitenlandse beleid meer de persoonlijke belangen van de president dient dan het nationale belang. "Maak een lijst van zijn reizen en vind één enkele commerciële doorbraak waar hij mee instemde. Het is paradoxaal hoe een president die zegt dat de markt en het bedrijfsleven het belangrijkst zijn, diplomatie voert waarbij de materiële component geen doorslaggevende rol speelt."

Lagorio merkt op dat het zich verbinden met twee landen – de Verenigde Staten en Israël – ten koste van de rest, in strijd is met nationale belangen en waarden. "Hoeveel staatshoofden zijn er naar Argentinië gekomen? Hoeveel officiële reizen heeft Milei gemaakt?", vraagt hij zich af.

Voor Tokatlian is het duidelijk dat Milei niet geïnteresseerd is in relaties tussen regeringen, maar eerder in relaties tussen mensen, vooral die hij aangaat met extreemrechtse leiders of techmagnaten. En hij wijst op een paradox: "Is Milei een van de meest zichtbare mannen internationaal in de media? Ja, daar bestaat geen twijfel over. Staat Argentinië in het middelpunt van wereldwijde belangstelling? Nee."

Om deze situatie te keren, benadrukt Lagorio dat we allianties en overeenkomsten moeten zoeken. "Zoals Hemingway zei: 'geen mens is een eiland.' Eilanden werken niet in de wereld."

Volgens