Overleven is niet leven: transgendervrouwen in juridisch niemandsland in Coahuila

Grecia werd in januari neergestoken in een huis in het centrum van Torreón. Het feit dat haar onderzoek niet verder gaat, dat haar aanvaller nog steeds op vrije voeten is en dat de autoriteiten haar klacht negeerden, toont aan dat de belemmeringen niet alleen juridisch van aard zijn, maar ook structureel van aard.

Een tintelend gevoel trok in zijn linkerarm, hij voelde warmte, maar ook een immense kou toen hij besefte dat zijn vriend een mes in zijn lichaam stak.

Hij liep zes steekwonden op: vijf in de arm en één in de buik.

"Waarom heb je dat gedaan, Edy?", wist hij zijn aanvaller te vragen voordat hij wegrende.

Grecia Zúñiga Velazco, een 32-jarige transgender vrouw, werd begin januari aangevallen in een huis in het centrum van Torreón. Haar verhaal haalde de sociale media niet en haalde ook niet de krantenkoppen. Ze heeft haar weg naar gerechtigheid vrijwel alleen afgelegd, waarbij ze te maken kreeg met instanties die geen genderperspectief en geen accurate protocollen hadden voor de behandeling van zaken zoals die van haar.

Vijfentwintig dagen na de aanval, toen ze eindelijk uit bed kon komen, ging Grecia naar het kantoor van de procureur-generaal van Coahuila om aangifte te doen van de mishandeling. Daar stelden ze voor dat ze naar het Centrum voor Rechtvaardigheid en Empowerment voor Vrouwen in Torreón zou gaan; ze ging erheen, maar daar werd haar verteld dat haar zaak daar niet behandeld zou worden en dat het beter was om terug te keren naar het kantoor van de procureur-generaal.

"Dus, wat ben ik? Een man, een vrouw of een Marsmannetje? Ga ik naar een andere planeet? Of: 'Wanneer gaan ze me nu eens als burger steunen?'", herinnert ze zich verontwaardigd te vragen.

Grecia benoemt wat haar is overkomen: het was een poging tot transfemicide. Een misdaad die, hoewel ze voorkomt, niet in het Wetboek van Strafrecht van Coahuila voorkomt.

Momenteel hebben alleen Nayarit en Mexico-Stad het als zelfstandig strafbaar feit aangemerkt. Hoewel het Hooggerechtshof en de Nationale Commissie voor de Rechten van de Mens (CNDH) hebben vastgesteld dat de moord op transgender vrouwen als femicide moet worden onderzocht, is deze specifieke classificatie in de overige 30 staten nog niet verplicht.

In november 2022 diende afgevaardigde Lizbeth Ogazón (Morena) een wetsvoorstel in bij het Congres van de staat Coahuila om artikel 188 bis toe te voegen, met straffen variërend van 35 tot 70 jaar, waardoor de moord op transgender vrouwen (of mensen binnen het vrouwelijke spectrum) als haatmisdrijf zou worden beschouwd. Dit wetsvoorstel is echter tot op heden nog niet goedgekeurd.

Dit is dringend, omdat volgens Grecia geweld tegen transgendervrouwen vaak voorkomt, ook al is het onzichtbaar.

DE AANVAL

Zúñiga Velazco vertelde deze krant dat haar "vriend" op 1 januari bij haar thuis arriveerde. Hoewel ze hem niet verwachtte, heette ze hem welkom en vroeg hem op haar te wachten terwijl zij zich klaarmaakte, zodat ze konden gaan feesten.

Nadat ze twee bars had bezocht, vertelde ze hem dat ze moest gaan werken om "de huur te betalen". Net als veel transgenders werkt Grecia in de seksindustrie, een veelvoorkomende realiteit vanwege de structurele uitsluiting waarmee ze te maken krijgen.

Maar die ochtend, 2 januari, ging Grecia niet de straat op. De man overtuigde haar ervan niet te werken. "Hij zei dat hij me het geld zou bezorgen, en we gingen naar zijn huis."

Enkele ogenblikken na thuiskomst vond de aanval plaats. "Godzijdank had ik de deur open." Om de een of andere reden deed zijn vriend de deur op slot en verstopte hij de sleutels wanneer ze thuiskwamen, maar dat was die dag niet het geval.

Ik deed de deur open en rende naar buiten. De pijn was ondraaglijk.

Toen ze eenmaal in de buurt was, liep ze zo goed als ze kon in de richting van het Sanatorio Español, maar ze bleef staan ​​toen ze erover nadacht hoe ze die particuliere medische zorg zou moeten betalen. Daarom ging ze, zo goed als ze kon, terug langs de weg en klopte aan bij de deur van een buurman van haar aanvaller.

"Ik weet nog dat ik zei: 'Help me, laat me niet sterven.'" De vrouw hield haar op haar schoot tot Grecia het bewustzijn verloor. Een paar uur later opende ze haar ogen bij het Rode Kruis in Torreón.

Ik werd geschokt wakker, want binnen vijf minuten stond ik op het randje van de dood. Ik was wanhopig omdat mijn moeder van niets wist, dus ik verwijderde de katheter en ging zomaar de straat op, in een badjas. Niemand wilde me oppakken, en ik dacht dat ik daar zou sterven en dat, aangezien niemand het wist, ze me uiteindelijk in een massagraf zouden gooien.

Uiteindelijk werd ze door een taxichauffeur naar huis gebracht.

Ze ging pas op 27 januari naar het Openbaar Ministerie. "Ze begonnen me te vertellen dat mijn zaak niet voor hen was, dat er een romantische relatie was met mijn aanvaller. Ik zei nee. Ze verwezen me door naar het Centrum voor Rechtvaardigheid en Empowerment voor Vrouwen, maar ook daar wilden ze me niet helpen. Ik liet ze mijn INE (Nationaal Instituut voor de Statistiek) zien, waaruit blijkt dat ik een vrouw ben, maar ze zeiden dat de zaak niet binnen hun jurisdictie viel."

Uiteindelijk werd haar klacht ingediend. Ze werd doorverwezen naar het Openbaar Ministerie en beoordeeld door een lijkschouwer. Bijna vijf maanden na het incident is er nog steeds geen vooruitgang in haar zaak geboekt.

Nog maar vorige week waarschuwde een vriendin haar dat ze had gehoord dat haar aanvaller iemand had betaald om ‘haar op te tillen en haar benen te breken’.

"Sindsdien heb ik niet meer gewerkt. Als sekswerker voel ik me erg kwetsbaar om in de hoek te worden gezet en aangevallen."

Op 10 juni keerde ze samen met haar vriendin terug naar het Openbaar Ministerie om te getuigen over het gesprek dat ze had opgevangen.

"De rechercheurs wisten niet eens van mijn zaak. Ze zeiden dat ik mijn klacht moest verlengen omdat ze er niet van op de hoogte waren."

Grecia had geen advocaat ingehuurd omdat ze erop vertrouwde dat zowel het Openbaar Ministerie als het empowermentcentrum haar zouden helpen. "Maar ik besefte dat ze niets deden en dat er sprake was van een omissie."

Hoewel ze een beschermingsmaatregel heeft, wat inhoudt dat ze een noodnummer heeft dat ze kan bellen als ze zich in gevaar voelt, en ze psychologische zorg ontvangt, wordt ze overmand door onzekerheid als ze geen gehoor krijgt.

"Wat verwachten ze? Dat mijn moeder met een kist voor de deur van het Openbaar Ministerie staat, zodat ze naar me luisteren," besloot Grecia.

Wat zeggen de autoriteiten?

Deze krant ging naar het Centrum voor Rechtvaardigheid en Empowerment voor Vrouwen om te vragen of er een protocol was voor de zorg voor transgender vrouwen in situaties van geweld, en om te achterhalen hoeveel vrouwen er in 2024 en tot nu toe in 2025 door het Openbaar Ministerie waren geholpen, maar de directeur van de instelling, María Cristina Gómez Rivas, gedroeg zich onwetend door te zeggen dat ze het druk had. Ze beperkte zich tot de opmerking dat de zorg die vrouwen zoals Grecia ontvingen, dezelfde was als de zorg die alle anderen ontvingen.

Carlos Rangel, hoofd van de Laguna I-delegatie van het Openbaar Ministerie van de staat Coahuila, rapporteerde voor dit rapport dat iedereen die zich als vrouw identificeert recht heeft op adequate zorg, zonder onderscheid. Hij gaf echter toe dat de verwijzing zal afhangen van het type mishandeling en de juridische analyse van de context.

"Als het misdrijf om een ​​bepaald geslacht wordt gepleegd, gaat het naar het Empowerment Center; als het om een ​​andere externe reden wordt gepleegd, kunnen we het op het politiebureau afhandelen", legde ze uit.

Desondanks benadrukte ze dat er geen barrière mag zijn tussen de twee instanties: "Het empowermentcentrum en het Openbaar Ministerie werken als een team. De zorg zal worden verleend. We moeten de mensenrechten van alle mensen garanderen en slachtoffers prioriteit geven, ongeacht hun genderidentiteit."

Gevraagd naar het aantal gevallen van mishandelde transgenders dat in 2024 en tot nu toe in 2025 naar het empowermentcentrum was verwezen, zei Rangel dat ze geen gegevens had en ook niet wist hoeveel onderzoeksdossiers er tot nu toe over deze kwestie zijn geopend. Ze vermeldde wel dat gevallen zoals die in Griekenland voorkomen, zij het zelden, maar ze komen wel voor.

In een reactie die deze krant via transparantie heeft gevonden, meldt de rechterlijke macht van de staat Coahuila dat er tussen 2021 en 2024 geen onderzoeksdossiers voor transfemicide bij de rechtbank zijn ingediend.

Wat betreft de strafmaat, stelt het dat er in 2021 en 2024 geen zaken zijn opgelost voor femicide/transfemicide op transvrouwen, vier in 2022 en één in 2023. Ten slotte stelt het dat er in die periode geen gevallen van moord, femicide of transfemicide op transvrouwen zijn geregistreerd.

Hoewel transfemicide niet wettelijk is gedefinieerd in Coahuila, stelde Carlos Rangel dat er misdaden zijn die, omdat ze gender-gemotiveerd zijn, worden onderzocht volgens gespecialiseerde protocollen en die zware straffen met zich meebrengen.

Het Openbaar Ministerie is opgericht om iedereen te beschermen. De zorg moet alomvattend, effectief en humaan zijn. Wij zijn er om hen te beschermen en zeer daadkrachtig te zijn in onderzoeken. De boodschap is overduidelijk: in Coahuila betaalt degene die het doet ervoor.

Volgens hem is een deel van die ondersteuning het garanderen van continue zorg: "Op dit moment hebben we 24/7 oproepbaar personeel, zowel op het districtskantoor als in het Empowerment Center. Hier is er geen sprake meer van 'kom pas maandag, want het is zondag' of 'we sluiten om 16.00 uur'. Hier hebben we 24-uurs zorg."

Rangel verklaarde dat de instructies van de procureur-generaal (Federico Fernández Montañez) duidelijk waren: geef prioriteit aan burgerhulpverlening en zoek naar manieren om het onderzoek vooruit te helpen. "Het is onze plicht om het vertrouwen van het publiek te winnen en hen te laten weten dat we er zijn om hen te dienen."

Wat betreft de mechanismen voor zorgverlening, verduidelijkte ze dat gendergevoelige protocollen worden toegepast, afhankelijk van het type misdrijf en de motivatie: "Het maakt niet uit wie het slachtoffer is; als de context van het misdrijf een van de redenen is die als gendergerelateerd worden beschouwd, dan komt het slachtoffer in het Empowerment Center terecht. Als die reden wettelijk niet bestaat, wordt het slachtoffer doorverwezen naar een andere instantie, maar beide instanties zijn het Openbaar Ministerie, en beiden moeten volledige aandacht krijgen."

Ondanks het institutionele discours dat onverdeelde aandacht garandeert, onthullen zaken zoals die van Griekenland echter een systeem dat nog steeds wankelt als het gaat om identiteiten die buiten de norm vallen. Het feit dat haar dossier niet verder is gegaan, dat haar aanvaller op vrije voeten blijft en dat de autoriteiten zelf de klacht die ze in januari indiende, negeerden, toont aan dat de barrières niet alleen juridisch van aard zijn, maar ook diep structureel.

En zo wacht Griekenland, in deze juridische en institutionele limbo, op gerechtigheid, ook al kan het wachten haar het leven kosten, zo waarschuwde het land zelf aan deze krant.

EEN NATIONALE STRIJD

Het ontbreken van duidelijke protocollen, onwetendheid bij het personeel en structurele transfobie zorgen ervoor dat transvrouwen in een staat van verwaarlozing en geweld overleven in plaats van leven.

Zo analyseerde Cassandra Manjarrez Villalobos, activist en mensenrechtenverdediger, het in een interview met Google Meet. Ze gaf aan dat dit soort hulpeloosheid niets nieuws is; ze heeft het zelf meegemaakt en wijdt zich al meer dan 40 jaar aan het aanklagen ervan.

Ik heb een diploma communicatiewetenschappen, drama- en filmregie gestudeerd, een master in genderstudies en een doctoraat in vredescultuur en mensenrechten met een genderperspectief. Maar bovenal ben ik een 56-jarige transvrouw die al zolang ik me kan herinneren strijdt voor de rechten van andere transvrouwen.

Vanuit Nayarit, waar ze woont, heeft ze historische juridische hervormingen bevorderd. Ze was een van de drijvende krachten achter de Paola Buenrostro-wet, een initiatief dat transvrouwenmoord erkent en classificeert als een haatmisdrijf.

De moord op Paola markeerde een keerpunt in Mexico. Ze werd vermoord voor de ogen van haar partner, Kenya Cuevas, die ook door dezelfde aanvaller werd bedreigd. Ze arresteerden hem... en lieten hem vervolgens weer vrij. Toen begon een hartverscheurende strijd: ze wilden haar lichaam niet eens vrijgeven, omdat ze geen bloedverwant was. Alsof zusterschap niet genoeg was om waardigheid voor onszelf te eisen.

Cassandra vertelde dat Kenya, nadat ze het lichaam van haar vriendin had geborgen, de kist meenam en ermee een hoofdstraat in Mexico-Stad blokkeerde.

In 2016 was Kenya Cuevas getuige van de transfemicide van Paola Buenrostro. Een cruciaal moment dat haar ertoe bracht in 2018 de burgervereniging Casa de las Muñecas Tiresias op te richten, vernoemd naar Tiresias, het enige personage in de Griekse mythologie dat in hetzelfde leven zowel man als vrouw was. Ze promootte in 2019 ook het eerste opvangcentrum voor transvrouwen in Mexico, Casa Hogar "Paola Buenrostro".

Over Kenia vertelt Cassandra een pijnlijk verhaal: “Ze werd als kind verbannen, leefde op straat, kreeg op haar dertiende de diagnose hiv, was een gevangene, een overlevende… en toch werd ze een expert op het gebied van mensenrechten in de gevangenis (waar ze elf jaar doorbracht, valselijk beschuldigd van drugshandel), zonder zelfs maar te kunnen lezen of schrijven.”

Het leven aan de rand van de maatschappij heeft zowel Kenia als Cassandra gemotiveerd om, door middel van activisme, overheidsbeleid te ontwikkelen en te eisen dat hun rechten als burgers beschermt. Ze hebben ook geëist dat transvrouwenmoord een urgent probleem wordt voor degenen die wetten in Mexico maken.

Het is zo'n onzichtbaar probleem dat er niet eens officiële of nationale gegevens over dit soort moorden bestaan.

Er zijn geen duidelijke cijfers over transfemicides, omdat zelfs forensisch experts niet zijn opgeleid om transidentiteiten te herkennen. Ze schrijven 'mannelijk' in het rapport, zelfs als ze iemand vinden die vrouwenkleding draagt ​​of een feminiseringsoperatie heeft ondergaan.

In die zin zijn officiële gegevens vrijwel onbestaande. De huidige gegevens zijn afkomstig van activisten en collectieven, wat wijst op een ernstig probleem van institutionele onzichtbaarheid.

Via hen kunnen we bijvoorbeeld te weten komen dat 2024 het dodelijkste jaar was in Mexico, met 57 transfemicides, dat transvrouwen meer dan 50 procent van de slachtoffers van LGBT+-haatmisdrijven vertegenwoordigen en dat Mexico het land is met het op één na hoogste aantal transfemicides ter wereld, met 701 gevallen tussen 2008 en 2023.

In die zin is het voor Cassandra niet genoeg om het zichtbaar te maken; we moeten het een naam geven. "Ze doden ons met nog meer wreedheid. Een femicide is niet hetzelfde als een transfemicide. Transfobie wordt toegevoegd aan vrouwenhaat, en dat verandert alles. Het is essentieel dat de misdaad genoemd wordt wat het is: de moord op een transvrouw."

Vanuit het Tiresias Poppenhuis, waar ze als nationaal onderzoekscoördinator samenwerkt met Kenya Cuevas, promootten ze in 2019 Aanbeveling 02 van de Mensenrechtencommissie van Mexico-Stad, het eerste officiële document waarin transfemicide als een afzonderlijk strafbaar feit wordt erkend.

Alleen Nayarit en Mexico-Stad hebben, zoals eerder vermeld, deze term in hun wetgeving opgenomen. In de rest van het land worden transgender vrouwen nog steeds behandeld als "mannen vermoord in een hartstochtelijke misdaad".

We zeggen: wat niet benoemd wordt, bestaat niet. Daarom is het zo belangrijk om duidelijk te maken: transfemicide weerspiegelt al het opgestapelde geweld dat we sinds onze kindertijd hebben meegemaakt. Verwerping door familie, van school gestuurd worden, uitsluiting van werk. Vaak is een mes niet nodig: de maatschappij zelf doodt ons.

Zonder protocollen, zonder perspectief en zonder echte statistieken blijven instellingen falen. "Er zijn lichamen die nooit worden opgeëist, identiteiten die nooit worden erkend."

De oplossing, zegt hij, is niet alleen wetgeving. Het vereist politieke wil, verplichte training, fatsoenlijke zorginstellingen, correct taalgebruik en respectvolle behandeling.

We zijn geen bevlieging. Het is geen cosmetische ijdelheid. Dit is ons leven. We willen borsten, ja, omdat we vrouwen zijn. We willen hormonen, ja, omdat ons lichaam ze nodig heeft. En we willen leven, net als iedereen.

In een land waar vrouw zijn al risico's met zich meebrengt, betekent transvrouw zijn dat je elke dag de dood trotseert. Daarom dringt Cassandra erop aan: we moeten het hebben over transfemicide. Benoem het, classificeer het en vergeet het vooral niet.

Misschien schamen we ons ooit als maatschappij. Net zoals we ons zouden moeten schamen voor het mishandelen van een hond, zouden we ons ook moeten schamen voor hoe we transgenders behandelen. Alsof we geen mensen zijn. Alsof we geen gerechtigheid, herinnering of rouw verdienen.

En aan die eis zou de kreet van Grecia Zúñiga Velazco kunnen worden toegevoegd, de trans vrouw uit Laguna die een transgendermoord overleefde en die nu, zonder enige garanties of wetten die haar beschermen, vanuit haar ongelijke en onzichtbare loop wacht tot haar zaak weerklank vindt en tot gerechtigheid aan haar deur klopt.