De mythe van de dominantie van alfa-mannetjes: een onderzoek ontkracht het idee dat ze altijd de overhand hebben in primatengemeenschappen.

Hier is een tegenstrijdig feit: machtsverhoudingen tussen mannetjes en vrouwtjes in de natuur zijn helemaal niet duidelijk. Lange tijd werd gedacht dat mannetjes vrouwtjes sociaal domineerden, wat over het algemeen geldt voor primaten . Omdat ze groter, sterker en noodzakelijker zijn voor het voortbestaan ​​van de groep. Maar deze visie wordt steeds vaker in twijfel getrokken door de wetenschappelijke gemeenschap. En terecht. Een nieuwe studie heeft aangetoond dat in de meeste populaties en soorten geen van beide seksen de ander duidelijk domineert. Daarmee is de mythe van mannelijke dominantie ontkracht.

De resultaten van het onderzoek werden maandag gepubliceerd in het tijdschrift Proceedings of the National Academy of Sciences . De auteurs, van het Max Planck Instituut voor Evolutionaire Antropologie (Duitsland) en de Universiteit van Montpellier (Frankrijk), verzamelden gegevens uit 253 studies met 121 primatensoorten, met de nadruk op agressieve interacties – vechten, bedreigingen, onderwerping – tussen volwassen mannetjes en vrouwtjes, die goed zijn voor de helft van alle confrontaties in sociale groepen van primaten. De conclusies van de onderzoekers helpen het idee te ontkrachten dat primaten van nature het dominante geslacht zijn. De valse consensus dat mannelijke dominantie de standaard is bij deze dieren, lijkt eerder een uitzondering.

"Machtsverhoudingen tussen mannetjes en vrouwtjes zijn veel flexibeler dan vaak wordt aangenomen", legt Dieter Lukas uit, een van de auteurs van de studie. Opvallend is dat slechts 17% van de geanalyseerde primatenpopulaties strikte mannelijke dominantie vertoonde, terwijl 13% strikte vrouwelijke dominantie vertoonde en 70% gedeelde of ambigue dominantie vertoonde. "Andere onderzoekers waren dit in de natuur al aan het benadrukken, maar onze studie toonde een grote variatie in deze relaties , waarbij zelfs machtsverschuivingen tussen verschillende populaties van dezelfde soort kunnen worden waargenomen", voegt hij eraan toe.

Het idee dat mannelijke dominantie vrijwel volledig is, is ontstaan ​​doordat onderzoekers in dit vakgebied zich vaak lieten leiden door hun percepties en verwachtingen van hoe relaties in de natuur werken . Élise Huchard, co-auteur van de studie, wijst erop dat dit menselijke vooroordelen weerspiegelt en de manier waarop deze op relaties met dieren worden geprojecteerd. "Het is moeilijk, zelfs voor wetenschappers, om zich te bevrijden van hun subjectiviteit, omdat we ook beïnvloed worden door de maatschappij waarin we leven", zegt ze. Maar dat is niet alles.

De eerste soorten die door primatologen werden bestudeerd – bavianen, makaken, chimpansees – werden gedomineerd door mannen. "Onderzoekers dachten een tijdlang dat deze soorten het 'archetype' vertegenwoordigden, totdat sommige studies een uitzonderlijke sociale diversiteit aan het licht brachten", zegt Huchard. Dit onderzoek toonde aan dat vrouwtjes alternatieve – soms subtielere en vreedzamere – manieren hebben om macht te verwerven. Terwijl mannetjes soevereiniteit verwerven door fysieke kracht en dwang, berust de vrouwelijke machtspositie op secundaire wegen, die decennialang verborgen bleven voor de wetenschap.

De redenen voor dominantie

Vrouwelijke dominantie wordt voornamelijk waargenomen bij soorten waarvan de vrouwtjes monogaam zijn of ongeveer even groot zijn als de mannetjes, zoals het geval is bij lemuren, galagiden of plompe lori's. Het wordt ook waargenomen wanneer vrouwtjes de controle hebben over de voortplanting – dat wil zeggen, zeggenschap over wanneer en met wie ze paren, zoals het geval is bij bonobo's. Of wanneer er geen kindermoord plaatsvindt , wat helpt om confrontaties te verminderen. Mannelijke dominantie daarentegen treedt op wanneer mannetjes aanzienlijk groter zijn, hun populaties het leven in bomen hebben verlaten, of wanneer er veel vrouwtjes in de groep zijn en ze met meerdere van hen paren. Enkele voorbeelden zijn beerbavianen, chimpansees en gorilla's.

"De belangrijkste mechanismen waarmee vrouwtjes macht verwerven, lijken verband te houden met hun vermogen om te kiezen met welke mannetjes ze omgaan en met welke ze paren", benadrukt Lukas. In sommige gevallen kunnen ze hun soevereiniteit echter ook vestigen door middel van agressieve mechanismen, zoals bij bonobo's , waarbij vrouwtjes zich verenigen om hun kracht te vergroten en één mannetje aanvallen.

Een deel hiervan had te maken met mensen: het onderzoek voegt een nieuw stukje toe aan de puzzel die probeert onderscheid te maken tussen de biologische en culturele componenten die de genderongelijkheid bij Homo sapiens onderbouwden. Voorlopig stellen de auteurs dat onze primatenvoorouders geen machtsstructuur hadden die zo scheef was als eerder werd gedacht, met een flexibele dominantie tussen man en vrouw. "Mensen maken geen deel uit van een soortgroep waar de macht bij één geslacht ligt", merkt Lukas op. Huchard voegt eraan toe: "Onze soort bevindt zich op een spectrum."

Mensen vertonen veel van de kenmerken die we ook zien bij soorten waar relaties en machtsspelletjes zeer genuanceerd zijn. "Ik denk niet dat er één systeem van genderongelijkheid bestaat binnen onze soort. Er zijn enorme culturele verschillen rond macht," zegt Lukas. Wat wel zeker lijkt, is dat de historische genderongelijkheid niet bepaald wordt door een evolutionaire erfenis.