Wat overblijft is neurose

"Hoe kan iemand het trauma van een neuroot begrijpen of waarderen als hij of zij zelf nooit zoiets heeft meegemaakt?", vraagt psychiater George Matthews – hoofdpersoon en verteller van dit verhaal – zich retorisch af tijdens het eerste bezoek van Jacob Blunt, een atypische patiënt die hem, buiten elk therapeutisch kader, zal betrekken bij gebeurtenissen en ervaringen die donkerder zijn dan de alledaagse, universele, vulgaire neurose.

Matthews' odyssee na dat interview speelt zich niet af in de spreekkamer van de dokter, maar in een prototypisch New York uit de jaren 40, met zijn spreekwoordelijke steegjes en schaduwen, in een sfeer die Scorsese's After Hours zo had kunnen inspireren. Geheel in die sfeer zijn de vragen die tijdens de reis van de psychiater opkomen even waardig aan een gek als aan een normaal mens, en de hoofdpersoon ervaart ze aan den lijve: Wat is de werkelijkheid? Wat willen we dat ze is? Wat wil iemand ons laten geloven?

Het onderwerp, dat eeuwen van kunst, filosofie en spiritualiteit doorkruist (de Platonische grot; de illusoire sluier van het boeddhisme; het leven of de droom van Calderón), groeit in een onverwachte lysergia en maakt zich uiteindelijk, door middel van kleur, los van de misdaadroman, een genre waartoe de roman desondanks behoort, voor zover hij aan de voorwaarden van de categorie voldoet, ook al overstijgt hij die. Zoals jazz die overgaat in bebop, correspondeert het verhaal met zijn tijd, maar ontsnapt eraan: het verstoort de scène, voegt sprongen en schijnbare dissonanten toe.

Een dwergkobold die munten uitdeelt, een dodelijk pretpark, het Percheronpaard dat de titel geeft en bij elke moord verschijnt. Doden en nog meer doden: vrouwen, mannen, vooraanstaande mensen, onbelangrijke mensen. Metrostations, psychiatrische ziekenhuizen, bars en politiebureaus maken de spooktrein compleet die door Matthews trekt en aan zijn verstand twijfelt.

Tegen 1946, toen deze titel voor het eerst verscheen, is het logisch dat John Franklin Bardin – een tijdgenoot van Hammett en Chandler – niet in de top van het genre speelde: zijn schrijfstijl, die dichter bij noir stond dan bij de robuuste Amerikaanse noir, was ongemakkelijk, fatalistisch en moreel dubbelzinnig. Misschien juist daarom laat Bardin een nasmaak achter van John Fante, de ruwe diamant uit de jaren 30, aan wie Bukowski een eerbetoon bracht tot het punt van imitatie. "Men weet dat de tijd nooit zal eindigen, en men begint plannen te maken tegen dat feit. Om prachtige manieren te bedenken om te ontsnappen en terug te keren naar een leven dat waarschijnlijk nooit heeft bestaan," zegt de psychiater, slachtoffer van de ergste sociale terreur: als krankzinnig beschouwd en opgesloten worden, waardoor je realiteit noodzakelijkerwijs ophoudt die van de wereld te zijn. En bijgevolg keren de verontrustende vragen over wat echt is en wat niet terug. Bardin, onconventioneel in inhoud en vorm, hoorde erbij zonder erbij te horen. Hoewel hij werkte en van zijn werk als schrijver zijn brood verdiende, wat op zich al een behoorlijk beroep was, kreeg hij pas in de jaren zestig veel erkenning.

In 1986 werd het postuum herontdekt toen The End of Philip Banter, een van zijn paradigmatische romans, werd verfilmd. Deze roman, waarin, net als hier, samenzwering en waanzin strijden om een mogelijke uitkomst, werd verfilmd. Drie jaar later vertaalde César Aira deze pagina's voor het eerst. De Argentijn, een kenner van surrealistische sferen, bleek een groot liefhebber van zijn vertaling.

De Dodelijke Percheron maakt deel uit van de "Bardin-trilogie", die, zonder een saga te zijn, dezelfde psychische en identiteitsspanning verweeft als Duivel neemt de Blauwstaartvlieg (in het Spaans vertaald als Al salir del infierno ) en de eerder genoemde verfilming. Omdat het laat kwam, omdat het wel en niet paste, omdat het iets dromerigs en vervloekts in het subgenre smokkelde (een zwarte zwaan, een soort Zwarte Spiegel van zijn tijd), vestigt Bardin een zekerheid: er schuilt meer in het verleden in de toekomst dan we dachten.

De dodelijke Percheron , door John Franklin Bardin. Trans. Cesar Aira. Impedimenta, 224 pagina's.