Kabinet is onvermurwbaar: geen wapenembargo tegen Israël, wel aanschaf van Israëlische wapens

Import en export van wapens naar Israël – daar ging het woensdag over in Den Haag.

In het Paleis van Justitie diende woensdag het hoger beroep van een kort geding van tien Palestijnse en Nederlandse organisaties tegen de Nederlandse staat. Een van de eisen: een volledig en onmiddellijk wapenembargo tegen Israël. Luttele uren nadat de zitting gesloten was, begon nog geen vijfhonderd meter verderop, in het tijdelijke gebouw van de Tweede Kamer, een debat over het Nederlandse wapenexportbeleid. Daarbij ging het niet alleen om de export van wapens richting Tel Aviv, maar óók over de groeiende aankopen van het Nederlandse ministerie van Defensie in Israël.

Na de massale aanslagen van Hamas op 7 oktober 2023 en de nietsontziende vernietigingsoorlog van Israël in de Gaza-strook heeft Nederland stap voor stap de levering van wapens aan Israël teruggeschroefd – zij het aanvankelijk niet vrijwillig. Begin 2024 beval het gerechtshof in Den Haag dat Nederland de doorvoer van onderdelen voor Israëlische F-35-gevechtsvliegtuigen moest staken, vanwege het risico dat er met deze toestellen ernstige schendingen van het humanitair oorlogsrecht plaatsvonden. Het kabinet voerde deze beslissing uit, maar ging wel in cassatie – een uitspraak wordt komende maand verwacht.

Iron Dome

Sinds het vonnis van het gerechtshof heeft het (inmiddels demissionaire) kabinet het wapenexportbeleid voor Israël intussen zelf aanmerkelijk aangescherpt. Israël werd uitgesloten van de overkoepelende vergunningen die geen toetsing eisen vooraf: voortaan moet voor elke wapenverkoop een vergunning worden aangevraagd.

In de praktijk, zo zei advocaat Reimer Veldhuis in het Paleis van Justitie namens de Staat, gaan er inmiddels geen wapens, of onderdelen daarvan naar Israël – behalve (radar-onderdelen) die nodig zijn voor de Iron Dome, de bijnaam van de luchtverdedigingssystemen die Israëlische burgers beschermen tegen raketaanvallen. Wapensystemen die nog wél naar Israël gaan, zijn alleen bedoeld voor onderhoud of productie van systemen die daarna terug gaan naar Nederland, of andere landen. Aan de belangrijke eis van de ngo’s – een wapenembargo – wordt dus in feite al voldaan, zo stelde landsadvocaat Veldhuis.

Brekelmans bleek niet te vermurwen tot enige toezeggingen over het kópen van Israëlische wapens

Dat mag zo zijn, feit is dat VVD en BBB twee weken geleden niet konden instemmen met de eis van voormalig minister Caspar Veldkamp (NSC) om zo’n embargo – met uitzondering van onderdelen voor de Iron Dome – dan maar gewoon af te kondigen, in antwoord op de steeds verdere escalatie van de Gaza-oorlog door de regering-Netanyahu. VVD en BBB weigerden. De coalitiepartijen blokkeerden bovendien een nationale handelsboycot voor de illegale Israëlische nederzettingen – waarop Veldkamp opstapte, gevolgd door de rest van de NSC-bewindslieden.

‘Zwaar teleurstellend’

Tijdens een debat met de Kamer wilde VVD-minister van Defensie Ruben Brekelmans (nu noodgedwongen ook tijdelijk minister van Buitenlandse Handel) het woord ‘wapenembargo’ niet in de mond nemen, ook niet na lang aandringen van de Kamer. Volgens Brekelmans ging Nederland al verder dan andere landen zoals Duitsland (dat begin augstus een embargo afkondigde tegen wapens die kunnen worden ingezet in Gaza), maar zou het woord ‘embargo’ te veel vragen oproepen – aangezien het kabinet wil doorgaan met het leveren van radarsystemen voor de Iron Dome.

Brekelmans bleek evenmin te vermurwen tot enige toezeggingen als het ging om het kópen van Israëlische wapens. Nederland, zo bleek eerder uit onderzoek van NRC, is een groot-afnemer: in de afgelopen vijf jaar werd voor bijna twee miljard euro aan wapensystemen in Israël besteld. Dat is gebeurd, zo zei Brekelmans, omdat er geen alternatieven voorhanden zijn – zoals voor de zelfverdedigingssystemen voor Nederlandse vliegtuigen en helikopters, of omdat de kosten en levertijden van alternatieven te groot zijn.

Lees ook

Nederland koopt steeds meer wapens in Israël

Uiteindelijk bleef het bij de aankondiging van de oppositie dat er moties zullen worden ingediend tijdens een tweeminutendebat waarschijnlijk volgende week, die zullen oproepen om alsnog een officieel wapenembargo aan te kondigen. Gezien eerdere stemmingen in de Kamer lijken deze niet veel kans te maken.

Minister Brekelmans nam tijdens het debat afstand van het woord ‘genocide’ – een term die hij vorige week zelf in de mond had genomen. Het kabinet wil dit woord gebruiken, zei Brekelmans, niet voordat de staat Israël hiervoor door een rechter is veroordeeld. Buitenlandwoordvoerder Kati Piri (GroenLinks-PvdA) reageerde gefrustreerd: „Zwaar teleurstellend.”