De door de EU gefinancierde integratiecentra voor buitenlanders in Polen hebben tot controverse en desinformatie geleid

Door Małgorzata Tomczak

Petities, referenda, protesten en luidruchtige tegenstand van lokale en nationale politici hebben ervoor gezorgd dat de ‘centra voor integratie van buitenlanders’ (Centra Integracji Cudzoziemców – CIC’s) de afgelopen maanden centraal zijn komen te staan ​​in de polariserende politieke debatten in Polen.

De centra, die als doel hebben legaal verblijvende buitenlanders te ondersteunen met diensten zoals Poolse taalcursussen, juridische en psychologische hulp, beroepsopleidingen en culturele workshops, worden gebruikt om de publieke angst voor migratie aan te wakkeren en de huidige regering aan te vallen, vooral in de context van de recente presidentsverkiezingen.

De controverse rond de centra wordt versterkt door rechtse retoriek en een golf van verkeerde informatie en misverstanden over het doel en de werkwijze ervan. Er zijn onder meer valse beweringen dat de centra gebruikt zullen worden om illegale immigranten te huisvesten.

Małgorzata Tomczak, journalist en promovendus op het gebied van migratie, beschrijft de mate van verzet tegen CIC's en legt uit hoe ze zijn bedacht en wat hun doel is.

De terugslag tegen de centra

De discussie over CIC's barstte los in oktober 2024, nadat de regeringscoalitie haar migratiestrategie voor de periode 2025-2030 presenteerde. Een onderdeel hiervan is de oprichting van 49 CIC's , waarvan de oprichting wordt gefinancierd door de Europese Unie.

De aankondiging lokte onmiddellijk een storm van kritiek uit, aangewakkerd door campagnes op sociale media en opmerkingen van politici, met name van de twee belangrijkste oppositiepartijen, de nationaal-conservatieve Recht en Rechtvaardigheid (PiS) en de extreemrechtse Confederatie. Critici associeerden de CIC's ten onrechte met het migratiepact van de EU en beweerden dat hun doel is de hervestiging van irreguliere migranten naar Polen te vergemakkelijken.

PiS-woordvoerder Rafał Bochenek schreef bijvoorbeeld dat “ze de centra voor integratie van buitenlanders in Polen willen lanceren in verband – de facto – met de implementatie van het migratiepact en de hervestiging van migranten naar Polen.”

In de maanden daarna vonden er talrijke demonstraties plaats in de gemeenten waar centra geopend zouden worden.

In december 2024 werd een spandoek met de tekst “Nee tegen buitenlanderscentra in Płock” ontvouwd op een loopbrug in de stad Płock, waarop Marek Tucholski, medevoorzitter van de lokale afdeling van de Confederatie, zijn instemming met de boodschap deelde op sociale media.

In april 2025 organiseerde PiS een demonstratie tegen de centra in Płock, waaraan partijparlementsleden Wioletta Kulpa en Janusz Kowalski deelnamen, evenals extreemrechtse activist en voormalig PiS-verkiezingskandidaat Robert Bąkiewicz.

In Siedlce reed een groep onder leiding van Bąkiewicz, "Roty Marchszu Niepodległości", met een aanhanger met anti-CIC-slogans door de stad. Confederatie-parlementslid Krzysztof Mulawa promootte een petitie onder de slogan "Stop immigranten in Siedlce", waarin de centra werden afgeschilderd als een bedreiging voor de nationale veiligheid en identiteit.

In maart 2025 werden de vergaderingen van de gemeenteraad van Radom verstoord door inwoners, gesteund door rechtse activisten, die de onmiddellijke stopzetting van de CIC-plannen eisten. Ondertussen verklaarde de voorzitter van de lokale vergadering in de provincie Klein-Polen, PiS-lid Łukasz Smółka, in april 2025 dat de regio zich zou verzetten tegen aansluiting bij het netwerk van centra.

Soortgelijke campagnes vonden plaats in de steden Suwałki, Żyrardów en Częstochowa, waar inwoners petities ondertekenden tegen CIC's. Zij noemden zorgen over de veiligheid en het gebrek aan transparantie bij het informeren van de lokale bevolking over de voorzieningen.

In Legnica werd voor het stadhuis een protest gehouden, waarbij demonstranten, samen met Bąkiewicz, scandeerden “Nee tegen illegale migranten” en waarschuwden voor de komst van “cultureel vreemde” mensen.

In Piotrków Trybunalski verstoorden demonstranten – waaronder lokale bewoners, PiS-raadsleden en Bąkiewicz met de nieuw opgerichte “Grensverdedigingsbeweging” – twee raadsvergaderingen en presenteerden een petitie tegen de oprichting van een centrum in de stad.

De bovengenoemde protesten en campagnes varieerden in omvang: zo'n 500 mensen demonstreerden in Płock en Piotrków Trybunalski, en ongeveer 200 in Włocławek. Ongeveer 2300 mensen ondertekenden de petitie in Legnica, meer dan 7100 in Siedlce en meer dan 4600 in Radom.

De meeste protesten en campagnes hadden een aantal overeenkomsten.

Ten eerste werden ze meestal georganiseerd door PiS, de Confederatie of extreemrechtse groeperingen, die de CIC's afschilderden als onderdeel van een EU-complot om illegale migratie naar Polen te forceren. Profiterend van anti-EU-sentimenten en bredere angst rond migratie , presenteerden conservatieve en radicaalrechtse politici en activisten de centra als bewijs van het vermeende oncontroleerbare, pro-migratiebeleid van de regering.

Ten tweede werden de protesten en petities vaak georganiseerd en geleid door figuren van politieke partijen en groeperingen, maar de initiatiefnemers beweerden vaak dat ze namens de lokale bevolking handelden. Dit suggereert dat er vanuit de basis steun was voor acties tegen CIC's.

Tenslotte richtten de protesten zich op angsten rondom veiligheid en culturele verstoringen, en op het gebrek aan overleg met de lokale bevolking. Ook werd er verkeerde informatie verspreid over de daadwerkelijke doelstellingen, omvang en oorsprong van CIC's.

Wat zijn de centra?

In feite, en zoals leden van de huidige regeringscoalitie regelmatig benadrukken, werden CIC's voor het eerst bedacht onder de toenmalige PiS-regering in 2017 als onderdeel van het pilotproject "Building Structures for Immigrant Integration", gefinancierd door het Fonds voor asiel, migratie en integratie (AMIF) van de EU.

Het initiatief werd gelanceerd in 2021 – toen PiS nog aan de macht was – met de opening van twee centra in de provincies Opole en Wielkopolska, en breidde zich uit na het uitbreken van de grootschalige oorlog in Oekraïne. Eind 2023 waren er zes centra operationeel (vijf in de provincie Wielkopolska en één in Opole).

Momenteel zijn er 20 CIC's operationeel: vier in de provincie Lublin, vier in Małopolska, vier in Wielkopolska en twee in Neder-Silezië, plus vier in de stad Łódź, één in Zielona Góra en één in Rzeszów.

De overheid streeft ernaar om tegen eind 2025 in totaal 49 CIC's te exploiteren, waarvan er minstens één in elke grotere stad in Polen moet zijn.

Het doel van de centra is om de sociale, juridische, culturele en economische integratie te ondersteunen van buitenlanders die legaal in Polen verblijven. Ze functioneren als 'one-stop-shops' en bieden verschillende soorten ondersteuning op één locatie om de bureaucratische complexiteit te minimaliseren.

Alle diensten die CIC's aanbieden zijn kosteloos en omvatten doorgaans activiteiten zoals juridische en administratieve bijstand (hulp bij het aanvragen van verblijfs- of werkvergunningen, hulp bij zaken rondom sociale zekerheid of belastingen en bij het contacteren van scholen, ziekenhuizen etc.), taalcursussen, ondersteuning bij het zoeken naar werk, psychologische ondersteuning, hulp bij het vertalen van documenten en deelname aan culturele en sociale activiteiten.

Zo biedt een van de CIC's in Łódź vertaaldiensten aan in zes talen, een gespecialiseerde cursus Pools die is afgestemd op academische en professionele behoeften, en workshops over consumentenrechten, belastingregels en het opzetten van een bedrijf in Polen.

Dat centrum organiseert ook educatieve en netwerkbijeenkomsten over actuele trends op de arbeidsmarkt in Łódź en organiseert daarnaast recreatieve en integratieactiviteiten, zoals picknicks in de buitenlucht en een workshop met de naam 'Poolse plattelandstradities', waarin deelnemers kennismaken met de plattelandsgewoonten van Polen.

Belangrijk is dat CIC's alleen diensten aanbieden die de integratie ondersteunen. Ze bieden geen financiële hulp of huisvesting.

In tegenstelling tot de beweringen die nationalisten – zoals de verkozen president Karol Nawrocki, die tijdens een verkiezingsdebat op 23 mei de appartementen “appartementen voor illegale migranten” noemde – en extreemrechts voortdurend herhalen, kunnen hun diensten alleen worden gebruikt door buitenlanders die al legaal in Polen verblijven, en niet door illegale migranten of asielzoekers.

In de praktijk bestaat de overgrote meerderheid van de CIC-cliënten uit Oekraïners en Wit-Russen (de twee grootste groepen buitenlanders in Polen, die samen tussen de 1,7 en 1,9 miljoen mensen tellen). In mindere mate zijn het migranten uit andere landen, zoals Georgië , Kazachstan en Tadzjikistan.

Hoe worden de centra gefinancierd en gerund?

CIC's worden voornamelijk gefinancierd via het AMIF van de EU en het Europees Sociaal Fonds Plus (ESF+), met een kleinere bijdrage van Poolse nationale en lokale fondsen.

De totale kosten voor de periode 2025-2030 worden geschat op ongeveer 374,8 miljoen zloty (€ 87,8 miljoen), waarvan ongeveer 90% afkomstig is van het AMIF. De regionale kosten variëren: de provincies Mazovië, Neder-Silezië en Silezië verwachten respectievelijk ongeveer 105 miljoen, 43,3 miljoen en meer dan 40 miljoen zloty te besteden. Gemiddeld kost één enkele CIC ongeveer 2,17 miljoen zloty over een periode van vijf jaar.

Hoewel de CIC's onder het beheer van het Poolse ministerie van Binnenlandse Zaken vallen, worden ze gerund door provinciale overheden (maarschalkenbureaus) in samenwerking met lokale autoriteiten en gespecialiseerde NGO's.

In overeenstemming met de AMIF-aanbevelingen en de eigen migratiestrategie van Polen moet elk centrum samenwerken met ten minste één NGO die ervaring heeft met de dienstverlening aan diverse migrantengroepen, zodat op maat gemaakte ondersteuning kan worden gegarandeerd.

Soms zijn dat lokale organisaties, zoals Fundacja “Koper Pomaga”, die een van de vier CIC’s in Łódź exploiteert. In andere gevallen hebben landelijke NGO's, zoals Fundacja ADRA Polska en Fundacja Ukraina, centra geleid.

De centra werden oorspronkelijk ontwikkeld onder PiS

De paniekzaaierij van rechts in Polen, waarbij de CIC's worden afgeschilderd als onderdeel van een samenzwering tegen het Poolse nationale belang, is bijzonder opvallend aangezien de eerste centra en het kader voor hun werkwijze werden opgericht onder PiS, dat in december 2023 werd vervangen door de huidige regeringscoalitie.

Ondanks de anti-immigratieretoriek heeft PiS tijdens haar acht jaar aan de macht immigratie op een ongekende schaal in de Poolse geschiedenis en een van de hoogste in Europa gecontroleerd. Gedurende die tijd was Polen de lidstaat die de meeste eerste verblijfsvergunningen aan immigranten van buiten de EU verstrekte .

Het concept voor CIC's in Polen is ontwikkeld naar aanleiding van studiebezoeken aan andere landen waar soortgelijke centra actief zijn. Deze bezoeken werden uitgevoerd tussen 2017 en 2020 op verzoek van het ministerie voor Gezins- en Sociaal Beleid. Het pilotprogramma ging in 2021 van start.

Deze centra breidden zich aanzienlijk uit na de grootschalige invasie van Oekraïne door Rusland in februari 2022 en werden herhaaldelijk geprezen door PiS-politici voor de uitgebreide steun die ze aan buitenlanders bieden.

Na de opening van een van de pilotcentra in Kalisz in maart 2022 noemde de toenmalige minister van Gezins- en Sociaal Beleid, Marlena Maląg, de CIC's "een actueel en belangrijk project". Ze stelde dat "hun oprichting niet alleen systematische ondersteuning biedt die is afgestemd op de huidige realiteit en behoeften, maar ook de integratie van buitenlanders met ons land op veel gebieden mogelijk zal maken".

Tot nu toe zijn er weinig aanwijzingen dat de protesten rond de centra enige impact zullen hebben op het initiatief zelf. Nieuwe faciliteiten openen volgens schema en de reeds operationele faciliteiten zetten hun activiteiten gewoon voort.

Het is waarschijnlijk dat de anti-CIC-paniek zal afnemen in de maanden na de presidentsverkiezingen en herinnerd zal worden als een nieuwe golf van anti-migrantenretoriek, ingezet voor politieke campagnes.

Krediet hoofdafbeelding: Adam Stępień / Agencja Wyborcza.pl