Hydroloog: rivierrenaturatie is een noodzakelijke actie, niet alleen voor het milieu maar ook voor de economie

Er is geen enkele rationele reden waarom we in Polen geen rivieren zouden renatureren. Het is niet alleen een kwestie van milieubescherming, maar ook iets dat economisch en sociaal rendabel is - hydroloog Dr. Hab. vertelde PAP. Mateusz Grygoruk, hoogleraar bij SGGW.

Nog maar enkele decennia geleden leek het reguleren van rivieren het toppunt van succes op het gebied van waterbouwkunde, en in zekere zin was dat ook zo. De meeste activiteiten die in de 20e eeuw op Poolse rivieren werden ondernomen, waren ondergeschikt aan één principe: het faciliteren van water- en landschapsbeheer. Tegenwoordig wordt het steeds duidelijker dat dit soort acties een hoge prijs hebben.

"Tegenwoordig staan ​​alle rivieren in Polen onder enige invloed van de mens. In de naoorlogse periode, voornamelijk om landbouw- en transportredenen, werden pogingen gedaan om ze te reguleren en de aangrenzende valleien te draineren. Stuwen en waterpeilen werden gebouwd om de waterstroom te vertragen waar dat nodig was, en op andere plaatsen werd de waterstroom versneld om het overtollige water sneller af te voeren. De rivier werd beschouwd als een obstakel dat getemd moest worden", aldus Dr. Hab. in een interview met PAP. Mateusz Grygoruk, prof. SGGW van het Klimaatonderzoekscentrum van de universiteit.

De gevolgen van deze acties werden al snel duidelijk. Gereguleerde rivieren begonnen sneller te eroderen, wat leidde tot een verlaging van de bodem- en grondwaterstanden. Tegelijkertijd verdwenen de natuurlijke elementen van rivieren: meanders, hoefijzermeren, zandbanken, wetlands en daarmee ook andere plant- en diersoorten. Voor trekkende vissen waren de zijdelingse obstakels onbegaanbaar. De rivier was een homogene bedding geworden, zonder biodiversiteit en zonder weerstand tegen de gevolgen van milieu- en klimaatverandering.

De aantasting van het milieu was destijds een minder zichtbaar probleem dan tegenwoordig. "Destijds maakte niemand zich echt zorgen over het verlies van zalm of forel. Het belangrijkste was dat de rivier functioneerde zoals de mensen dat wilden", herinnert prof. Grygoruk zich.

In de loop van de tijd bleek dat rivierregulering een negatieve invloed had op het milieu en ook economische problemen veroorzaakte. Door de snellere afvoer van water werden de watervoorraden in het landschap beperkt en daalde het grondwaterpeil. Door de onstabiele omstandigheden van stijgende luchttemperaturen en onregelmatige regenval werden de gereguleerde rivieren duur in onderhoud. Bovendien waren er na opeenvolgende overstromingen vaak dure reparaties aan de infrastructuur nodig.

"Het onderhoud van sterk veranderde rivieren is, in tegenstelling tot wat het lijkt, niet goedkoper. De oevers moeten worden herbouwd, de waterkwaliteit moet voortdurend worden verbeterd en de effecten van erosie moeten worden weggewerkt. Dit zijn enorme kosten", benadrukte de expert.

Daarom werd in 2020 het Nationaal Programma voor de Herstel van Oppervlaktewateren opgezet. Daarin werd de toestand van alle rivieren, meren en kustwateren in Polen geanalyseerd en werden maatregelen aangegeven die moesten worden genomen om hun natuurlijke functies geleidelijk te herstellen.

"Vandaag hebben we een volledige diagnose. We weten wat de problemen zijn met individuele rivieren en wat er gedaan kan worden om ze op te lossen. Nu hoeven we alleen nog maar beslissingen te nemen en actie te ondernemen", aldus de wetenschapper.

Hij merkte echter op dat dergelijke acties goed gepland moeten worden en zo snel mogelijk moeten worden uitgevoerd. "Als ze nu beginnen, zullen de eerste effecten misschien over 10 tot 20 jaar zichtbaar zijn. Hoe langer we wachten, hoe langer het zal duren om de negatieve gevolgen van de versnelde uitstroom uit het Poolse landschap te herstellen", merkte hij op.

De professor benadrukte dat renaturalisatie niet verward moet worden met het herstellen van rivieren naar hun oorspronkelijke staat van honderden jaren geleden. "Dat laatste is niet mogelijk. Bij renaturalisatieactiviteiten gaat het om het bewust heropbouwen van een aantal van hun natuurlijke functies en het op gang brengen van belangrijke ecologische processen. Het gaat om het heropbouwen van de diverse morfologie van de rivierbedding, het mogelijk maken van de migratie van organismen en het vergroten van de natuurlijke waterretentie," legde hij uit.

Hij benadrukte dat renaturalisatie niet betekent dat de rivier aan zichzelf wordt overgelaten: "Het moet een reeks geplande acties zijn. De problemen van een specifieke rivier moeten worden onderkend en er moeten geschikte methoden worden gekozen."

Volgens de deskundige zijn sommige activiteiten uitvoerbaar met relatief weinig moeite en middelen, ook al is er uiteraard veel geld voor nodig. Het enige wat je nodig hebt is de wil en de juiste wet. Zelfs simpele dingen zoals het op de juiste plekken aanbrengen van stenen of grind om stroomversnellingen of paaigebieden te creëren, kunnen rivieren ten goede komen.

"Dit zijn heel eenvoudige en heel goedkope activiteiten. Helaas vereisen ze vaak zoveel procedures dat maar weinig mensen ze uitvoeren. Zelfs het planten van een boom aan een rivier kan een formeel probleem zijn, terwijl het kappen ervan, ironisch genoeg, gemakkelijk is", aldus prof. Grygoruk.

Volgens hem zijn de voordelen van renaturalisatie multidimensionaal. Door de natuurlijke functies van rivieren te herstellen, verbetert vooral de waterkwaliteit, wat zich vertaalt in lagere zuiveringskosten. Het verhoogt bovendien de weerstand tegen droogte en kan op de lange termijn helpen de gevolgen van overstromingen te beperken. Herstelde aquatische ecosystemen maken het mogelijk de biodiversiteit van dieren en planten te herstellen en waardevolle natuurlijke diensten, zoals zelfzuivering van water en opslag ervan in het landschap, weer in ere te herstellen.

"Renaturalisatie is een investering in de toekomst. Gezien de klimaatverandering, de steeds frequentere extreme weersomstandigheden en de stijgende kosten voor het onderhoud van de waterinfrastructuur, is het niet alleen een kwestie van milieubescherming, maar ook een economisch rationele beslissing. Hoewel noch volledige regulering van rivieren, noch 100% renaturalisatie ervan het probleem van droogtes en overstromingen zal oplossen, zullen de voordelen van het behoud van goed functionerende, morfologisch en natuurlijk diverse rivieren op de lange termijn het risico op droogtes en overstromingen verminderen en tegelijkertijd streven naar schone en voldoende watervoorziening", aldus prof. Grygoruk.

"Er is geen rationele reden waarom we niet zelfs minimale maatregelen zouden nemen om rivieren te herstellen. Herstel loont gewoon – voor het milieu, de maatschappij en de economie", concludeerde hij.

Wetenschap in Polen, Katarzyna Czechowicz (PAP)

cap/ zan/ bar/ mhr/