Japan, een Big Mac en Nakajima

Toen ik in 1998 naar Japan kwam en er een tijdje woonde, vielen mij meteen een aantal gedragingen op die de Japanse cultuur onderscheidden van de Portugese cultuur. De manier waarop mensen elkaar begroetten, was met een buiging en niet met een handdruk. En de manier waarop ze buigden, bijvoorbeeld bij een ontmoeting tussen mensen van hetzelfde bedrijf, maakte mij meteen duidelijk hoe hiërarchisch de positie van ieder van hen was. De afstand tot de macht was groot en het respect voor ouderen was algemeen bekend. Maar bogen vormen slechts een oppervlakkige laag van een cultuur met veel diepere en interessantere verschillen en kenmerken.

Bij intercultureel management leren we dat de Japanse cultuur een cultuur is met een hoge context. Dat wil zeggen dat boodschappen tussen de regels door worden gezegd en gelezen. Als ze krachtig zijn, zijn ze vaak impliciet. Dit in tegenstelling tot culturen met een lage context. Daarin is de communicatie precies, eenvoudig en duidelijk (wat soms als onbeleefd wordt gezien) om ervoor te zorgen dat de boodschap duidelijk wordt overgebracht. Bovendien houden Japanners niet van confrontaties. Omdat het een collectivistische samenleving is (en dat zijn ze), hechten ze waarde aan harmonie en beschouwen ze een open en directe confrontatie als ongepast.

Fans van FC Porto (belangstellingsverklaring: ik ben een fan van Vitória de Guimarães) zullen zich zeker het einde van een wedstrijd herinneren, waarin Sérgio Conceição Nakajima trekt, geïrriteerd tegen hem praat en Nakajima zwaait en zelfs lijkt te glimlachen. Folha, een voormalige speler van FC Porto die hem coachte bij Portimonense, vertelde in een interview dat Nakajima lachte toen hij tijdens de training luider tegen de spelers sprak. Het klopt dat er bepaalde karaktertrekken van Nakajima zijn waar rekening mee gehouden moet worden, maar het is normaal dat Japanners zich ongemakkelijk voelen in confrontaties of agressieve situaties. Omdat ze niet weten hoe ze moeten reageren, knikken en glimlachen ze alleen maar.

De Japanse cultuur wordt ook wel als monochroon beschouwd, wat wil zeggen dat er waarde wordt gehecht aan het voltooien van één taak tegelijk, waarbij de nadruk ligt op organisatie, planning en het strikt naleven van schema's. In een monochrone cultuur als Japan wordt tijd gezien als lineair en gesegmenteerd, en wordt er veel waarde aan gehecht. Bovendien plannen ze (in tegenstelling tot wat er gebeurt in een cultuur die ik ken, maar waarvan ik de naam niet zal noemen) en zijn ze erg procedureel. Ze houden er niet van als er op het laatste moment verrassingen optreden of als buitenlanders procedures in de war schoppen.

Ik zal je trouwens vertellen over een merkwaardige ervaring die ik destijds had. Drie weken na mijn aankomst in Tokio ging ik naar een McDonald's en bestelde een Big Mac (om mijn verlangen naar junkfood te stillen). Maar ik bestelde de Big Mac zonder komkommer, iets wat ik in andere landen zonder problemen had gedaan. De ober keek mij enigszins verbaasd aan en antwoordde dat er geen Big Mac zonder komkommer bestond. Ik bleef aandringen en legde uit dat het slechts ging om het verwijderen van een ingrediënt, maar de werknemer bleef bij zijn standpunt. Hij belde een collega, die rustig herhaalde: in de keuken doen ze komkommer in de Big Mac.

De situatie werd ongemakkelijk totdat de verantwoordelijke van het restaurant ook naar mij toe kwam om met mij te praten. De drie beleefde mannen wilden mij graag uitleggen hoe een Big Mac smaakt. Ik besloot een gewone Big Mac te bestellen en toen ik die kreeg, opende ik het brood, haalde de komkommer voor hun neus weg en zei, met een Sérgio Conceição-achtige blik: "Nu heb ik een Big Mac zonder komkommer." Ze glimlachten en knikten, net als Nakajima, een beetje verlegen, maar nog steeds met de waardigheid van degenen die de procedure tot het einde toe hadden gevolgd.

Ik kom uit een cultuur waarin flexibiliteit, improvisatie en zelfs ‘rondkomen’ vaak als deugden worden gezien. Tijdens mijn verblijf in Japan heb ik de waarde ingezien van een logica waarin consistentie en respect voor regels bijdragen aan vertrouwen en voorspelbaarheid in interacties, zowel in het dagelijks leven als in de zakenwereld. En ik begon verschillende manieren van zijn te accepteren en waarderen, en leerde werken met andere ritmes, prioriteiten en culturele codes.

Mededirecteur van de Executive Master in International Business aan de Porto Business School