Portugal en het vistekort

Met betrekking tot mijn reis naar de Azoren deze week, dacht ik eraan de visserijsector te analyseren, ook al is het een “bijzaak” van deze Rural Chronicles .

Portugal is een van de grootste visconsumenten ter wereld per hoofd van de bevolking , met zo'n 60 kg per persoon per jaar. Vis maakt deel uit van ons voedsel- en cultureel erfgoed – van kabeljauw tot sardines, er ontbreekt niets op onze tafel. Het probleem is dat deze vis steeds vaker niet van ons is.

De handelsbalans van de visserijsector vertoonde in 2023 een tekort van ruim 1,1 miljard euro, wat overeenkomt met ongeveer 20% van het Portugese tekort op het gebied van landbouwproducten (in 2023 bedroeg het tekort op het gebied van landbouwproducten 5,7 miljard euro; een “brutaliteit”!).

Wat vis betreft, produceren we weinig, importeren we veel en zijn we daardoor structureel afhankelijk van buitenlandse bronnen om onze honger naar de zee te stillen. Het is waar dat kabeljauw in 2023 een aanzienlijk deel van dit tekort vertegenwoordigde, ter waarde van 396 miljoen euro, wat een aanzienlijk gewicht in de handelsbalans van de sector vertegenwoordigt.

Dit tekort is niet uniek in onze agrovoedingsbalans. Ook in de graansector (in 2023 was deze sector goed voor 22% van het Portugese agrovoedingstekort) is de externe afhankelijkheid hoog en historisch – grotendeels omdat ons grondgebied, met arme grond en een droog klimaat gedurende een groot deel van het jaar, geen ideale omstandigheden biedt voor grootschalige graanproductie tegen concurrerende kosten. Met andere woorden, in het geval van granen is de afhankelijkheid tot op zekere hoogte structureel en onvermijdelijk.

Maar met vis is het verhaal anders. Portugal heeft een Exclusieve Economische Zone (EEZ) van ongeveer 1,7 miljoen km², bijna 20 keer zo groot als het nationale landoppervlak. Het is een van de grootste EEZ's van Europa en de wereld. In theorie zijn we een maritieme grootmacht. In de praktijk zijn we een "slapende" visserijeconomie. Het land met een van de grootste "zeeën" van de EU heeft een van de grootste tekorten in zijn visbalans. Ik denk daarom dat het redelijk is om te concluderen dat dit niet te wijten is aan een gebrek aan zee, maar eerder aan een gebrek aan strategie.

Er zijn meerdere redenen voor dit onevenwicht. Ten eerste veroudert onze vissersvloot en is er weinig generatievernieuwing. Daarnaast is er de kwestie van de door de Europese Unie opgelegde visquota, die onze vangstmogelijkheden aanzienlijk beperken. We hebben hier in ieder geval geen gebruik van kunnen maken. Volgens de visserijstatistieken van het INE gebruikten we in 2023 slechts 29% van het nationale visquotum en in 2024 26%.

Aan de andere kant gaapt er een kloof tussen wat we consumeren en wat we kunnen produceren. De soorten die de Portugezen prefereren – zoals de Noord-Atlantische kabeljauw en de Noorse zalm – komen niet voor in onze wateren of worden niet op grote schaal gevangen. De nationale verwerkingsindustrie, hoewel met uitstekende voorbeelden (zoals conserven), blijft een groot deel van de reeds verwerkte grondstof importeren, waardoor waarde in de keten verloren gaat. En aquacultuur, die deel zou kunnen uitmaken van de oplossing, heeft zich langzaam ontwikkeld, belemmerd door bureaucratie, vergunningsproblemen en een gebrek aan schaal.

De vraag is dus niet alleen ‘waarom importeren we zoveel’, maar eerder: wat kunnen we doen om deze cyclus te doorbreken?

Het antwoord vereist allereerst een duidelijke en gearticuleerde strategie. Er is behoefte aan daadkrachtige investeringen in de nationale aquacultuur, met administratieve vereenvoudiging, investeringsstimulansen en de promotie van lokale soorten. Er is een dringende behoefte aan vernieuwing en modernisering van de visserijvloot, met duurzaamheidscriteria, en aan het aantrekken van nieuwe generaties voor deze activiteit. De verwerkende industrie moet worden ondersteund bij het creëren van waarde – fileren, invriezen, kant-en-klare producten – en bij het creëren van clusters die productie, verwerking en distributie met elkaar verbinden.

Het is bovendien noodzakelijk om consumenten voor te lichten, minder gewaardeerde nationale soorten te promoten en geleidelijk een deel van de import te vervangen door lokaal geproduceerde alternatieven.

De Portugese zee heeft omvang, hulpbronnen en potentieel. Net als de kennis en tradities. Maar zonder coherent overheidsbeleid, langetermijnplanning en investeringen in innovatie zal de vis uit het buitenland blijven komen.

Portugal beschikt over de voorwaarden om zijn vistekort terug te dringen, net zoals het dat in andere agrovoedingssectoren heeft gedaan. Het bevorderen van de consumptie van nationale vis is een essentiële stap in de richting van het versterken van de voedselsoevereiniteit, het stimuleren van de blauwe economie en het benutten van de hulpbronnen die de Portugese zee te bieden heeft.

Er is zoveel te doen dat de uitdaging is om van intenties naar acties over te gaan.

Landbouwkundig ingenieur en algemeen directeur van Consulai