Hoe het oudste, middelste of jongste kind zijn je persoonlijkheid vormgeeft

Als oudste kind identificeer ik me vaak met de stereotiepe kenmerken die horen bij de oudste broer of zus: verantwoordelijk, zorgzaam, perfectionistisch. Mijn moeder is ook de oudste en deelt deze eigenschappen.

Mijn jongere zusje is daarentegen wat relaxter. Hoewel we in hetzelfde huis zijn opgegroeid, dezelfde ouders hebben en een hechte band hebben, zijn onze persoonlijkheden behoorlijk verschillend.

Ik vroeg me af of dit verschil te wijten zou kunnen zijn aan onze geboortevolgorde. Is er een wetenschappelijke verklaring voor het idee dat het oudste kind, het jongste kind of enig kind zijn, ons vormt en de manier waarop we met de wereld omgaan?

Een eeuwenoud mysterie

Hoewel de wetenschappelijke gemeenschap en families al meer dan een eeuw gefascineerd zijn, is de vraag of de geboortevolgorde van broers en zussen onze persoonlijkheid beïnvloedt, nog steeds onderwerp van discussie.

Historisch gezien hebben enquêtes inconsistente resultaten opgeleverd. Daar zijn verschillende redenen voor, maar om het simpel te zeggen: het is moeilijk te meten.

Rodica Damian, hoogleraar psychologie aan de Universiteit van Houston, legt uit dat eerdere studies doorgaans kleine steekproeven omvatten. Bovendien kunnen persoonlijkheidstests, omdat ze vaak zelf worden afgenomen, onderhevig zijn aan bias.

Uit recente onderzoeken blijkt dat een aantal verstorende variabelen het lastig kunnen maken om te onderzoeken of de geboortevolgorde systematisch is, dat wil zeggen of deze alle mensen op dezelfde manier beïnvloedt.

Het totale aantal broers en zussen zou bijvoorbeeld een factor kunnen zijn: je zou verwachten dat de algehele dynamiek anders is in een gezin met twee broers en zussen dan in een gezin met zeven broers en zussen.

De oudste of jongste zijn in een gezin met verschillende groottes kan een heel verschillende ervaring zijn, en niet direct met elkaar te vergelijken.

De gezinsgrootte en de ervaring van een kind in een bepaald gezin kunnen op hun beurt weer verband houden met veel andere factoren, zoals de sociaaleconomische status van het gezin. Rijkere gezinnen met een hogere sociaaleconomische status hebben bijvoorbeeld vaak minder kinderen.

Daarnaast zijn er de leeftijd en het geslacht van de persoon, die van invloed kunnen zijn op zijn of haar ervaringen binnen en buiten het gezin.

In deze context hebben onderzoekers niet kunnen concluderen dat geboortevolgorde een consistente, universele impact heeft op onze persoonlijkheid. Maar dat betekent niet dat geboortevolgorde irrelevant is. Het kan een rol spelen in bepaalde families of culturen.

"Ik denk dat mensen veel overtuigingen hebben die ouderwets zijn of nooit echt hebben bestaan", zegt Julia Rohrer, persoonlijkheidsonderzoeker aan de Universiteit van Leipzig in Duitsland.

"Het 'oudste-dochtersyndroom' is bijvoorbeeld een veelvoorkomend probleem: het is duidelijk dat vrouwen vaak nog steeds verschillende rollen hebben en dat er van hen verwacht wordt dat ze meer zorg verlenen. En van eerstgeborenen wordt nog steeds verwacht dat ze voor hun jongere broertjes en zusjes zorgen," voegt ze eraan toe.

Voor sommige vrouwen komt dit misschien perfect overeen met hun ervaring, maar voor anderen niet, omdat elk gezin anders is.

Met andere woorden, niet elke oudste dochter zal verantwoordelijk en zorgzaam zijn. Maar voor sommigen klinkt het idee van het 'oudste-dochtersyndroom' misschien wel waar, omdat ze als kind daadwerkelijk voor jongere broertjes en zusjes moesten zorgen en ze het gevoel hebben dat die ervaring hen gevormd heeft.

Rohrer en zijn collega's ontdekten dat de volgorde van geboorte "geen blijvende invloed heeft op algemene persoonlijkheidskenmerken". Ze deden dit nadat ze drie grote enquêtedatabases in het Verenigd Koninkrijk, de VS en Duitsland hadden geanalyseerd, elk met gegevens van duizenden mensen.

Het onderzoek bevestigde echter eerdere bevindingen over de invloed van de geboortevolgorde op één specifiek kenmerk: intelligentie.

Intelligentie is een complex fenomeen en in het onderzoek wordt het alleen gemeten in de vorm van prestaties op intelligentietests en zelfgerapporteerde intelligentie.

"We hebben bevestigd dat eerstgeborenen hoger scoren op objectief gemeten intelligentieniveau, en bovendien vonden we een soortgelijk effect op zelfgerapporteerd intellect", schreven Rohrer en collega's in de studie.

Uit eerder onderzoek is gebleken dat de prestaties bij intelligentietests "lichtjes afnemen van eerstgeborenen tot later geborenen."

Wat betreft geboortevolgorde en andere persoonlijkheidskenmerken, zegt Rohrer dat het nog steeds zinvol kan zijn om te reflecteren op je eigen ervaringen, zelfs als er geen universeel patroon is:

"Het biedt een label waaraan je andere mensen kunt herkennen die in een vergelijkbare situatie zijn opgegroeid, en je kunt ervaringen uitwisselen en dergelijke," zegt ze over termen als "oudste-dochtersyndroom".

Er is niets mis mee om je ervaring op deze manier te kaderen, "zolang je er maar niet van uitgaat dat die ervaring universeel is", zegt ze.

Damian is het daarmee eens: "Hoewel we geen systematische verschillen in persoonlijkheid vinden, betekent dit niet dat er geen sociale processen binnen elk gezin of binnen elke cultuur zijn die kunnen leiden tot verschillende uitkomsten op basis van geboortevolgorde."

In het Verenigd Koninkrijk is er bijvoorbeeld van oudsher sprake van een eerstgeboorterecht (waarbij mannen voorrang krijgen). Dit betekent dat de oudste zoon als eerste in aanmerking komt om het vermogen, de eigendommen en de titels van de familie te erven.

Pas in 2013 kwam er met de goedkeuring van de Wet op de Kroonopvolging een einde aan het eerstgeboorterecht binnen de monarchie. Daarmee kwam een ​​einde aan de macht van een mannelijke erfgenaam om haar oudste dochter haar recht op de Kroon te ontnemen.

Het idee van eerstgeboorterecht is verrassend wijdverbreid en hardnekkig: in de succesvolle HBO-serie Succession , over de strijd van een familie om de controle over een media-imperium, roept een personage aan het einde "Ik ben de oudste!".

Hij gelooft dat zijn geboortepositie hem het recht geeft om de rol van CEO van zijn vader over te nemen. (Eigenlijk is hij de op één na oudste zoon, maar daar gaan we het niet over hebben.)

"Als sociale praktijken gebaseerd zijn op geboortevolgorde, dan kan die geboortevolgorde inderdaad van invloed zijn op je resultaten", zegt Damian.

Is leeftijd slechts een getal?

Leeftijdsgerelateerde ervaringen kunnen gemakkelijk worden aangezien voor een persoonlijkheidskenmerk of gedrag dat wordt beïnvloed door de geboortevolgorde, leggen de onderzoekers uit. Neem bijvoorbeeld het geval van de 'verantwoordelijke' oudere broer of zus.

"Naarmate mensen ouder worden, worden ze verantwoordelijker en zelfbeheersender. De eerstgeborene zal dus altijd ouder zijn dan de laatstgeborene, en naarmate je je kinderen ziet opgroeien, zal de eerstgeborene altijd verantwoordelijker zijn", zegt Damian.

"Een ander aspect is dat mensen meer geremd raken naarmate ze ouder worden," voegt ze eraan toe. "Dus het tweede kind lijkt misschien socialer en minder neurotisch, omdat een 10-jarige veel gelukkiger en zelfverzekerder is... vergeleken met een 14-jarige die overal over in paniek raakt. Dat komt doordat ze andere uitdagingen hebben."

Factoren zoals de vriendenkring van kinderen zijn ook belangrijk. Verschillende studies suggereren bijvoorbeeld een verband tussen delinquente leeftijdsgenoten en delinquent gedrag, waardoor een ouder kind eerder geneigd is regels te overtreden, afhankelijk van de mensen met wie hij of zij tijd doorbrengt.

Slimme broers

Zoals eerder vermeld, komt uit onderzoek naar geboortevolgorde steeds vaker de relatie naar voren tussen geboortevolgorde en intelligentie. Eerstgeborenen hebben gemiddeld iets hogere intellectuele kenmerken dan jongere kinderen.

"[De link met intelligentie] is vooral te zien in de resultaten van verbale intelligentietests, en het heeft een heel klein effect", zegt Damian. "Bovendien hangt je score, als je een test twee keer hebt gedaan, waarschijnlijk af van de dag of je humeur, [of] wat je die ochtend hebt gegeten, [of] hoeveel slaap je hebt gehad."

Dit kan ook verklaard worden door cognitieve stimulatie in de eerste levensjaren. Damian wijst erop dat hoe meer volwassenen per kind er in een gezin zijn, hoe meer ze blootgesteld zullen worden aan volwassen taal en woordenschat.

Maar als er meer broers en zussen in een gezin zijn, kan het niveau van intellectuele stimulatie afnemen.

"Het is dus niet zozeer zo dat ze genetisch slimmer zijn of meer potentieel hebben - het is meer dat het zich vertaalt in een hogere verbale IQ-score op de test. Dat kan komen doordat ze meer woorden kennen omdat er meer volwassenen dan kinderen met ze hebben gesproken", zegt ze.

"Bij twee kinderen wordt een deel van de leestijd wellicht besteed aan de interactie tussen broers en zussen, omdat de verbale input hierbij wat lager ligt."

Er wordt ook gesteld dat oudere broers en zussen "meer cognitieve middelen" gebruiken als ze iets aan jongere broers en zussen leren of uitleggen.

Het is interessant om op te merken dat deze inlichtingenpatronen niet wereldwijd worden gerepliceerd. Gegevens uit ontwikkelingslanden verschillen bijvoorbeeld van gegevens uit ontwikkelde landen.

In Indonesië hebben later geboren broers en zussen doorgaans betere onderwijskansen dan hun oudere broers en zussen. Dit komt mogelijk door financiële beperkingen. Deze beperkingen verdwijnen pas wanneer oudere broers en zussen gaan bijdragen aan het gezinsinkomen.

Volgens Damian en zijn collega heeft de geboortevolgorde ook "verwaarloosbare effecten" op carrières. Vroeger heerste onder wetenschappers de gedachte dat de oudere broer of zus een meer academische of wetenschappelijke carrière zou nastreven, en de jongere een creatievere.

Damian ontdekte echter het tegenovergestelde: in zijn longitudinale onderzoek, waarbij hij een steekproef van Amerikaanse middelbare scholieren uit 1960 en dezelfde deelnemers 60 jaar later onderzocht, bleek dat eerstgeborenen uiteindelijk creatievere carrières nastreefden.

Zijn enig kinderen 'egoïstisch'?

Enig kinderen hebben vaak te maken met het stereotype dat ze egoïstischer zijn dan kinderen die wel broers of zussen hebben. Dit zou komen doordat ze niet hoeven te concurreren om de aandacht van hun ouders.

Recente studies hebben echter aangetoond dat dit niet het geval is en dat opgroeien zonder broers en zussen niet leidt tot meer egoïsme of narcisme. Ander onderzoek suggereert dat het sociale gedrag van enig kinderen, vergeleken met dat van kinderen met broers en zussen, minder wijdverspreid is en "met de leeftijd kan afnemen".

Onderzoek naar de geboortevolgorde omvat doorgaans niet alleen kinderen, omdat deze niet eerlijk vergeleken kunnen worden met kinderen die met broers en zussen zijn opgegroeid.

Het is echter wel mogelijk om de persoonlijkheidskenmerken van broers en zussen en enig kind te vergelijken, aldus een artikel uit 2025 van Michael Ashton, hoogleraar psychologie aan de Brock University in Canada, en Kibeom Lee, hoogleraar psychologie aan de University of Calgary in hetzelfde land.

Hun onderzoek leverde een aantal fascinerende nieuwe resultaten op. Ze keken naar het verband tussen persoonlijkheid, geboortevolgorde en het aantal broers en zussen bij 700.000 online volwassenen in één steekproef, en bij meer dan 70.000 in een aparte steekproef.

De middelste en jongste broers en zussen scoorden hoger op de schalen 'eerlijkheid-bescheidenheid' en 'vriendelijkheid' dan de eerstgeborenen.

De term 'eerlijkheid-nederigheid' meet de mate van eerlijkheid en nederigheid van een persoon. Dat wil zeggen dat iemand met een hoge score op dit gebied anderen niet zal manipuleren, regels niet zal overtreden of zich ergens recht op zal voelen.

Iemand met een lage score is mogelijk eerder geneigd regels te overtreden en heeft een sterk gevoel van eigenwaarde.

Op de schaal van 'aangenaamheid' is iemand met een hoge score geneigd om vergevingsgezind te zijn, mild in zijn oordeel over anderen, evenwichtig en bereid om compromissen te sluiten. Iemand met een lage score kan daarentegen wrok koesteren, koppig zijn, snel boos worden en kritisch zijn op anderen.

"Die verschillen waren behoorlijk klein, vooral als de vergelijking betrekking had op mensen uit gezinnen met hetzelfde aantal kinderen", schreven Ashton en Lee in een e-mail.

Daarentegen waren de verschillen op deze dimensies tussen mensen in gezinnen met slechts één kind [d.w.z. een enig kind] en mensen in gezinnen met zes of meer kinderen aanzienlijk groter, ergens tussen de dimensies die sociale wetenschappers 'klein' en 'middelgroot' zouden noemen.

Dus ik vraag me af: is de invloed van geboortevolgorde slechts een "zombietheorie" – een concept dat fout is maar niet wil uitsterven? Rohrer is het daar niet mee eens.

"Ik weet niet zeker of ik het een zombietheorie zou noemen," zegt ze. "Vanuit wetenschappelijk oogpunt denk ik dat de literatuur zich op een zeer productieve manier ontwikkelt."

Dus misschien krijgen we ooit een duidelijker antwoord op de vraag wat het betekent om het oudste kind te zijn. Tot die tijd blijf ik mijn jongere zusje maar laten geloven dat ik van nature slimmer ben dan zij.

Lees het volledige rapport (in het Engels) op de website van BBC Future .