Land koploper in woeker en ongelijkheid

Sinds vorig jaar, onder de regering van Roberto Campos Neto, en in 2025, onder de regering van Gabriel Galípolo, heeft de Centrale Bank de basisrente, de Selic, aanzienlijk verhoogd . De ex ante reële rente, de nominale rente gedisconteerd van de verwachte inflatie, is gestegen tot recordhoogten, waardoor Brazilië opnieuw wereldkampioen of tweede is geworden op het gebied van woeker. Tijdens de laatste vergadering van het Monetair Beleidscomité (Copom) gaf de leiding van de Centrale Bank aan dat de rente nog lange tijd hoog zal blijven.

Enkele fundamentele vragen. Kunnen hoge rentes de inflatie werkelijk beheersen en verminderen, zoals hun voorstanders vaak beweren? En zo ja, tegen welke prijs in termen van negatieve effecten op het bbp, de werkgelegenheid, de overheidsfinanciën en de verdeling van het nationale inkomen? Is dit een effectief beleid? En zelfs als het effectief is, is het dan ook een efficiënt beleid?

Er bestaat weinig twijfel over dat hoge rentetarieven over het algemeen aanzienlijk bijdragen aan het verlagen van de inflatie. Dit gebeurt via ten minste drie kanalen. Ten eerste omdat ze de totale vraag naar consumptie en investeringen in de economie drukken, wat neerwaartse druk uitoefent op de prijzen van niet-verhandelbare goederen en diensten, waaronder de beloning van werknemers. Ten tweede omdat ze doorgaans leiden tot een stijging van de wisselkoers, wat de prijzen in real van internationaal verhandelbare producten (zowel exporteerbaar als importeerbaar) drukt. Ten derde omdat een stijging van de basisrente, mits duurzaam beschouwd, doorgaans de inflatieverwachtingen verlaagt en op die manier de huidige inflatie en de langetermijnrente verlaagt.

Hogerentebeleid is daarom doorgaans effectief in het verminderen van inflatie. Het is echter niet efficiënt omdat verschillende factoren hun anti-inflatoire effect beperken. Met andere woorden: het is effectief omdat het inflatie vermindert, maar het is niet efficiënt omdat het dit resultaat bereikt door grote schade en bijwerkingen te veroorzaken.

Degenen die de hoge rente ontvangen, zijn de schuldeisers van de overheid, voornamelijk de superrijken.

Ik zal proberen enkele aspecten van deze complexe kwestie te bespreken. Ten eerste is in een continentale economie zoals Brazilië de mate van openheid van de buitenlandse handel, gemeten aan de hand van de verhouding tussen buitenlandse handelsstromen en het bbp, lager dan in kleine, open landen. In kleine landen, zoals Zwitserland, België en Nederland, en vele andere, is de mate van openheid zeer hoog en bijna altijd ruim boven de 100%. In deze gevallen heeft de externe appreciatie van de nationale munteenheid, veroorzaakt door hoge rentetarieven of andere factoren, een doorslaggevende invloed op de inflatie. In het geval van Brazilië, met een openheidsgraad van ongeveer 40%, is de anti-inflatoire impact van een externe appreciatie van de real, hoewel niet te verwaarlozen, zelden doorslaggevend. Overigens is in de Verenigde Staten, een andere continentale economie, de mate van openheid nog lager, namelijk minder dan 20%. Met andere woorden, de wisselkoersappreciatie die nodig is om een ​​zekere inflatieverlaging te bereiken, is groter in landen zoals Brazilië, wat de internationale concurrentiekracht van de economie vaak ondermijnt.

Een tweede aspect van de kwestie: er is altijd enige rigiditeit in prijzen en lonen wanneer ze dalen. In economieën zoals Brazilië, die een lange traditie van indexering hebben, is er ook sprake van enige inflatie-inertie, dat wil zeggen de neiging om eerdere inflatie naar het heden te halen. Het anti-inflatoire effect van een bepaalde krimp van de totale vraag is dus kleiner dan wanneer prijzen en lonen flexibeler zouden zijn en de inertiecomponent van de inflatie kleiner zou zijn.

Kortom, om deze en andere redenen is een aanzienlijke krimp van de vraag en een aanzienlijke waardestijging nodig om de inflatie terug te dringen en binnen de doelstelling te brengen. Dit geldt vooral als deze doelstelling buitensporig ambitieus is, een erfenis van het incompetente economische beleid van de Temer-regering.

Erger nog, hoge rentes hebben andere destructieve bijwerkingen. Naast het vertragen van de economie destabiliseren ze de overheidsfinanciën op twee manieren: direct, door de belastingkosten te verhogen, en indirect, door de effecten van de daling van de economische activiteit op de inkomsten en conjuncturele uitgaven zoals de werkloosheidsverzekering. De publieke sector als geheel heeft momenteel netto rentelasten van ongeveer 8% van het bbp! Deze component, en niet het veelgeroemde primaire begrotingsresultaat, verklaart het overheidstekort en de groei van de staatsschuld. Het primaire tekort bedraagt ​​ongeveer 0,6% van het bbp.

Maar het probleem stopt daar niet. Wanneer de overheid woekerrentes betaalt, wie ontvangt die dan? Wie zijn de schuldeisers van de overheid? In principe de superrijken, de rijken en, in mindere mate, de hogere middenklasse, naast buitenlandse schuldeisers. Hoge rentes zijn in feite een krachtig instrument om inkomen te concentreren in een land dat al lange tijd een van de wereldkampioenen is op het gebied van sociale ongelijkheid. Het is ook vermeldenswaard dat dit monetaire beleid de real juist in de handen legt van degenen die zeer vatbaar zijn voor kapitaalvlucht in tijden van onzekerheid, zoals eind 2024 – gefaciliteerd, vergeet dat niet, door de voortijdige liberalisering van de kapitaalrekening, een betreurenswaardige erfenis van de regering van Fernando Henrique Cardoso. Zo wordt het monster van destabiliserende valutaspeculatie gevoed met genereuze rentes. Het land lijdt en de rijke massa viert feest.

Niemand vraagt ​​de nieuwe leiding van de Centrale Bank om het monetaire beleid te veranderen. Maar, eerlijk gezegd, de status quo? Alles laten zoals het was tijdens de vorige regeringen van de instelling? •

Gepubliceerd in uitgave nr. 1369 van CartaCapital , op 9 juli 2025.

Deze tekst verschijnt in de gedrukte editie van CartaCapital onder de titel 'Leidend land in woeker en ongelijkheid'