40 jaar later

Het was in de minimetro van mijn ouders, tijdens een reis naar Sintra, dat ik het nieuws hoorde van de ondertekening van het Toetredingsverdrag tot de EEG, in Jerónimos. 12 juni 1985. Achter het stuur legde mijn vader me uit dat de ondertekening die dag had plaatsgevonden, maar dat we pas op 1 januari 1986, zijn verjaardag, zouden toetreden. In zijn boek over de jaren 80 vermeldt Pedro Boucherie Mendes kort de gebeurtenis, maar niet wat het betekende om toe te treden tot de club van de rijkste Europeanen. In de jaren die volgden, veranderde Portugal ten goede en de nostalgie die we voelen, de tijdschriften, de auto's, de televisieprogramma's, de strips zijn niets meer dan herinneringen aan onze jeugd en niet aan een land dat verdwenen is. In de jaren 80 duurde een reis naar Mangualde, waar mijn grootouders van april tot oktober woonden, maar liefst 6 uur, met hevige misselijkheid tussendoor in de bochten van Penacova die langs de Mondego liepen. In een paar jaar tijd werd de route gehalveerd. In de tussentijd waren mijn grootvader en oudooms overleden en bracht mijn grootmoeder meer tijd door in Picoas en op de snelweg, totdat de afslag naar de IP3 voor ons niet meer relevant was.

Jongere mensen weten het niet, maar destijds geloofde men echt dat we de sprong zouden maken. Niet alleen beter zouden gaan leven. Men geloofde dat Portugal een rijk, ontwikkeld land zou worden, met goede banen en goede salarissen. Onderwijs werd voor iedereen beschikbaar en er werden zoveel huizen gebouwd dat degenen die al een goed leven hadden, klaagden over een onherstelbare verandering in het landschap. Wat er misging, is talloze keren besproken en geschreven. In wezen begonnen we beter te leven, maar we werden niet rijker. We raakten in de schulden. En nu betalen we de rekening. Er is een punt dat vergeten is, maar waar Luciano Amaral naar verwijst in het essay 'The search for democracy 1960-2000', gepubliceerd in ' Contemporary Economic History – Portugal 1808-2000 ', samengesteld door António Costa Pinto en Nuno Gonçalo Monteiro. Het was de vermindering van de wisselkoersdevaluatie van de escudo, die tot doel had het concurrentievermogen van de export te garanderen. Dit was mogelijk omdat de olieprijs destijds aanzienlijk daalde. De waarheid is dat een overgewaardeerde escudo de inflatie liet dalen, terwijl tegelijkertijd de rente werd verlaagd. Het resultaat was op de lange termijn een minder concurrerende economie die meer gericht was op de bouw dan op de productie van exportgoederen. Deze trend zette zich voort en vandaag de dag produceren we niet-verhandelbare goederen met weinig toegevoegde waarde, terwijl Portugal, om rijker en meer ontwikkeld te worden, een andere koers had moeten varen, vooral nadat de inflatie onder controle was, zodat toetreding tot de eurozone niet ten koste zou zijn gegaan van het concurrentievermogen.

Veertig jaar na de toetreding tot de EEG is het tijd voor het land om zijn rol en bestemming in Europa te heroverwegen. Het einde van het Keizerrijk dicteerde deze nieuwe Europese identiteit die we als vanzelfsprekend beschouwen en voor iedereen zichtbaar is. Maar nu Europa de weg kwijt is en niet weet wat het wil worden, nu de machtsblokken in de internationale betrekkingen van vorm en gewicht zijn veranderd, is het tijd voor Portugal om na te denken over zijn bijdrage aan Europa. Als een van de weinige Europese landen met sterke banden op alle continenten, is onze rol wellicht doorslaggevender dan we denken. Uiteraard verwachten we niet dat Portugese leiders tijdens Europese bijeenkomsten gaan preken over de noodzaak om een ​​nieuwe bestemming te smeden en dat Europa een politieke richting moet hebben. Veranderingen worden niet op die manier bewerkstelligd, maar door simpele actie. Op diplomatiek en politiek vlak.

Veertig jaar geleden werd de ontwikkelde wereld gereduceerd tot de VS, Canada, een deel van West-Europa (Portugal werd beschouwd als een ontwikkelingsland), Australië, Nieuw-Zeeland en Japan. De rest leefde in absolute armoede. Vandaag de dag is dat helemaal niet meer het geval. En dat is maar goed ook. China is de op één na grootste economie ter wereld, Azië is dynamischer dan Europa, honderden miljoenen mensen zijn uit de armoede getild en de machtsverhoudingen zijn radicaal veranderd. De huidige Europese crisis weerspiegelt de aanpassing (of het gebrek daaraan) van Europa aan deze verandering. Veertig jaar geleden sloot Portugal zich aan bij Europa. Nu zal de verandering op een hoger niveau moeten plaatsvinden.