Alfa-mannetjes zijn zeldzaam onder primaten, zo blijkt uit onderzoek
Een maandag gepubliceerd onderzoek (7) weerlegt het idee van een wijdverbreide mannelijke dominantie onder primaten, en biedt een veel gerelativeer beeld van de relaties tussen de tegenovergestelde geslachten bij apen en lemuren.
"Lange tijd hadden we een volledig binaire kijk op deze kwestie: we dachten dat een soort gedomineerd werd door mannetjes of vrouwtjes, en dat dit een vaststaand kenmerk was. Recentelijk is dit idee in twijfel getrokken door studies die aantonen dat het veel ingewikkelder is", legde primatoloog Elise Huchard, eerste auteur van de studie gepubliceerd in de Proceedings of the National Academy of Sciences (PNAS), uit aan AFP.
"We staan nog maar aan het begin van onze vraagstelling over de factoren die deze flexibiliteit beïnvloeden", zoals de demografie van de groep of de man/vrouw-verhouding, zegt de CNRS-onderzoeker die werkt aan de Universiteit van Montpellier (Zuid-Frankrijk).
Samen met Franse en Duitse collega's onderzocht de expert op het gebied van beerbavianen de wetenschappelijke literatuur op zoek naar interacties die een hiërarchische relatie tussen primaten zouden kunnen onthullen: agressie, bedreigingen of geritualiseerd dominantie-onderdanigheidsgedrag, zoals wanneer één individu spontaan uit de weg gaat voor een ander.
Na vijf jaar ‘vele jaren hard werken’ konden gegevens worden verzameld van 253 populaties, die 121 soorten vertegenwoordigen (lemuren, apen, spookdiertjes, lori’s, enz.).
Deskundigen hebben ontdekt dat confrontaties tussen individuen van het tegenovergestelde geslacht veel vaker voorkomen dan voorheen werd gedacht: gemiddeld genomen betreft meer dan de helft van dit soort interacties binnen een groep een vrouw en een man.
De macht van mannetjes over vrouwtjes, waardoor ze meer dan 90% van de confrontaties winnen, een veelvoorkomend kenmerk bij bavianen en chimpansees, werd slechts in 17% van de geanalyseerde gevallen waargenomen.
Bij 13% van de gevallen werd vrouwelijke dominantie waargenomen, waaronder bij lemuren en bonobo's.
Bij de overgrote meerderheid van de soorten konden confrontaties door zowel mannetjes als vrouwtjes gewonnen worden.
In gevallen waarbij mannelijke dominantie van groot belang is, is dit vermogen vooral te zien bij soorten waarbij de mannetjes een duidelijke fysieke superioriteit hebben, hetzij omdat ze groter zijn, hetzij omdat ze sterker ontwikkelde hoektanden hebben.
Of zelfs bij terrestrische soorten, waarbij de vrouwtjes minder gemakkelijk kunnen ontsnappen of zich kunnen verstoppen vergeleken met de soorten die in bomen leven.
Daarentegen domineren vrouwen vaak in samenlevingen waar ze een sterke controle over de voortplanting uitoefenen.
Vrouwelijke bavianen hebben bijvoorbeeld een zwelling die toeneemt tijdens de ovulatie. Gedurende deze periode van enkele dagen 'bewaakt' het mannetje het vrouwtje en volgt haar constant om ervoor te zorgen dat er geen andere concurrent met haar paart.
Bij bonobo’s is deze weefselverandering “niet duidelijk”, legt Huchard uit.
"Mannen weten nooit wanneer (vrouwtjes) ovuleren. Daarom kunnen ze veel gemakkelijker paren met wie ze maar willen, wanneer ze maar willen," vervolgt hij. Dit geeft hen veel meer macht over de mannen.
Vrouwelijke dominantie komt ook vaker voor wanneer er sterke concurrentie is tussen vrouwtjes, vooral wanneer “het mannetje voor de jongen zorgt”.
“Het monopoliseren ervan wordt dan een enorme uitdaging”, legt de onderzoeker uit.
In deze samenlevingen zijn vrouwtjes vaak solitair of accepteren ze alleen de aanwezigheid van een mannetje aan hun zijde.
Dit leidt tot een monogamie die nauw verbonden is met vrouwelijke dominantie.
Kunnen we deze resultaten extrapoleren naar mensen? Onze evolutionaire oorsprong (fysieke verschillen tussen de seksen, flexibiliteit in paarsystemen...) "is niet per se erg deterministisch" als het gaat om relaties tussen mannen en vrouwen, zegt Huchard.
Daarmee zouden we eerder in de categorie primaten vallen, zonder strikte dominantie van één geslacht.
"Deze resultaten bevestigen heel goed wat we weten over de relaties tussen mannen en vrouwen onder jagers-verzamelaars, die egalitairder zijn dan in de agrarische samenlevingen die later ontstonden", zegt hij, waarbij hij het belang benadrukt van een interdisciplinair perspectief op het onderwerp.
ber/pcl/jz/mb/lm/mvv
IstoÉ
