Kort voor zijn dood sprak Sebastião Salgado over de toekomst van fotografie in het tijdperk van kunstmatige intelligentie

In zijn laatste interview met RFI in Normandië, Noord-Frankrijk, in maart van dit jaar, deelde de iconische Braziliaanse fotograaf Sebastião Salgado diepgaande reflecties op zijn carrière, de essentie van fotografie en de rol van kunstmatige intelligentie in kunst. Het gesprek vond plaats tijdens de overzichtstentoonstelling Sebastião Salgado: Works from the MEP Collection , die tot 1 juni 2025 te zien is in cultureel centrum Les Franciscaines.

Sebastião Salgado was zeer geëmotioneerd toen hij de persconferentie ter presentatie van de tentoonstelling bijwoonde. Hij vertelde over de ziekte die hij had opgelopen en die hem tweeënhalve maand later fataal zou worden. "Vorige week werd ik opgenomen in een ziekenhuis in São Paulo om mijn behandeling voort te zetten en volgende week ga ik er weer heen. Het is een zeer ernstige ziekte die ik zo'n 15 jaar geleden heb opgelopen tijdens mijn werk aan het 'Genesis'-project in Nieuw-Guinea. Ik kreeg malaria en de artsen in Parijs, in het [traditionele ziekenhuis] Salpêtrière, zeiden dat ik zes maanden rust moest nemen omdat de ziekte het hele lichaam aantast. Maar ik moest stoppen omdat ik al op het Coloradoplateau was", zei Salgado tijdens de presentatie van de retrospectieve in het Frans.

"Ik kon de fotoreis niet onderbreken, maar toen ik terugkwam in Parijs, stortte mijn immuunsysteem in en kreeg ik een algemene infectie, waarvoor ik enorme doses antibiotica slikte. Mijn apparaat voor de productie van witte en rode bloedcellen was permanent beschadigd. Het is een vorm van kanker die ik heb opgelopen en waarvoor ik door oncologen word behandeld", onthulde hij.

"Ik slik al vijftien jaar medicijnen en het helpt een beetje. Ik heb de hele Amazon-serie zo gedaan, maar twee weken geleden begon mijn lichaam de medicijnen af ​​te stoten en kreeg ik een bloeding in mijn milt. Het spijt me, ik heb nog niet eens 50% van mijn energie", zei Salgado, onder applaus van het publiek.

Het ‘enorme’ voorrecht van ‘leven’

Sebastião Salgado huilde toen hij terugdacht aan zijn reizen over de hele wereld, bij de opening van het evenement en toen hij de collega's herdacht die tijdens zijn carrière waren overleden. "De gelukkigste dag van mijn leven was toen ik 80 werd... Gewoon omdat ik hier was. Ik was niet dood. Ik heb zoveel vrienden verloren, we waren vier jaar lang allemaal vrienden in Goma [in de Democratische Republiek Congo], vier fotografen werden vermoord, ik was erbij. Dus voor mij is het een enorm voorrecht om op mijn 80e nog te leven," bekende hij.

“Je fotografeert alleen met je erfgoed, met alles wat in je zit…”

“De dramatische luchten van Minas Gerais”

Salgado, bekend om zijn foto's waarin hij de mensheid en de natuur op intense wijze vastlegt, sprak met RFI over de invloed van zijn roots in Minas Gerais op zijn werk. "Als je 300 fotografen op een evenement zet, krijg je 300 verschillende foto's, omdat je alleen fotografeert met je erfgoed, met alles wat in je zit", legde hij uit.

Tijdens het exclusieve interview benadrukte hij met name de luchten die zijn jeugd kenmerkten: "Mijn foto's bevatten series dramatische, donkere luchten. Die komen van waar ik ben geboren, van de komst van het regenseizoen in die bergen in Minas Gerais waar mijn vader me naartoe bracht... op de hoogste top van onze boerderij, om die ongelooflijke wolken te zien, om de zonnestralen door die wolken te zien schijnen, om de regen te zien. Dus die beelden zijn me bijgebleven."

“Fotografie is geheugen”

Wat betreft de functie van fotografie, benadrukte Salgado nadrukkelijk de sociale en documentaire rol ervan. Elke keer dat je op de knop van je camera drukt en een foto maakt, maak je een representatieve uitsnede van de planeet op dat moment, en dat doe je alleen op dat moment. Je moet de realiteit voor je hebben om dat beeld te laten bestaan, om het als een foto te kunnen zien. Anders wordt het gezien als een object dat is gecreëerd als een kunstwerk, maar niet als een foto. Fotografie is het geheugen van de samenleving, zei hij.

De fotograaf benadrukte dat herinneringen onlosmakelijk verbonden zijn met de werkelijkheid die door middel van fotografie wordt vastgelegd. "Fotografie is geheugen, en geheugen moet bestaan. En geheugen kan alleen gecreëerd worden door de realiteit. Fictie kan geen geheugen creëren, dus ik denk dat fotografie nooit haar functie zal verliezen", zei hij, benadrukkend dat zijn toewijding altijd is geweest aan de documentaire waarheid van het beeld.

Kunstmatige intelligentie X-afbeeldingen

Wat betreft de impact van kunstmatige intelligentie op beeldende kunst stond Salgado open voor technologische vooruitgang, maar hij was sceptisch over de toekomst van fotografie als geheugen. "Ik wil de plaats van kunstmatige intelligentie niet innemen. Ik denk dat het fantastische dingen zal doen, misschien zelfs beter dan wij. Met onze normale intelligentie hebben we de planeet vernietigd, oorlog gevoerd, geweld veroorzaakt. Misschien is een kunstmatige intelligentie wel echt intelligent genoeg om ons een andere kant op te sturen," peinsde hij.

Hij benadrukte echter dat authentieke fotografie voor hem onvervangbaar is. “ Ik ben niet tegen kunstmatige intelligentie, maar fotografie is gewoon fotografie. Als je een foto met je mobiele telefoon maakt, is het geen fotografie. “Dit is een taal van communicatie via beelden, maar het heeft niets te maken met geheugen”, benadrukte hij.

Voor Salgado "zal kunstmatige intelligentie niets veranderen aan de fotografie, omdat het alleen kan creëren vanuit wat al bestaat. Het kan verbeelden, transformeren, maar fotografie is iets anders. Het zijn niet de foto's die je met je mobiele telefoon maakt, het is een communicatietaal via beelden, maar het heeft niets te maken met geheugen", zei hij. "Ik heb medelijden met de baby's van vandaag, wier ouders foto's maken met deze [smartphones], de beelden naar de een of andere persoon sturen, maar de herinnering blijft niet lang hangen. Op de dag dat ze hun telefoon verliezen of het systeem veranderen, zullen sommige beelden verdwijnen, die zijn niet meer belangrijk. Maar dat idee van herinnering ontstaat alleen door fotografie," benadrukte hij.

Ooggetuige van de revoluties van de planeet

"Ik heb geopolitiek en antropologie gestudeerd. Ik zag dat we het einde van de eerste grote industriële revolutie naderden en dat intelligente machines het proletariaat in elke productielijn vervingen, dat robots de mens vervingen", verklaarde hij in een interview met RFI in Deauville. "Ik besloot een portret te maken van de arbeidersklasse voordat die verdween, en dat heb ik gedaan. Mijn opleiding [in economie met een sociale nadruk] stelde me in staat het historische moment te zien dat ik meemaakte en fotografeerde", benadrukte hij.

"Maar ik zag dat er een andere, grotere revolutie gaande was. Dat we een soort industrie in dit ontwikkelde deel van de wereld aan het beëindigen waren, betekende niet dat die industrie ook echt zou verdwijnen, maar eerder dat die werd overgebracht naar China, Brazilië, Indonesië, Mexico, die landen die qua oppervlakte en bevolkingsomvang zo groot zijn. Goedkope arbeid, goedkope arbeid," zei Salgado.

"Ik volgde deze reorganisatie van de menselijke familie die in de wereld plaatsvond. Zes jaar lang fotografeerde ik wat het boek Exodus werd. Dus, dit visuele, historische erfgoed van mij, deze opleiding die me in staat stelde mezelf te situeren. Niet dat ik een activist ben, niet dat ik dingen anders wilde doen dan anderen, maar wat ik deed, deed ik met een zekere politieke samenhang," legde Salgado uit aan RFI .

Respect voor de wezens van de planeet

"Vroeger geloofde ik maar in één soort: de mijne. Maar ik was teleurgesteld toen ik ontdekte dat we afschuwelijk, gewelddadig en afschuwelijk zijn, en dat we onszelf en onze planeet aan het vernietigen zijn. Ik ontdekte ook dat ik deel uitmaak van een enorm universum van soorten, en dat als de mijne verdwijnt, dat geen probleem is," voegde Salgado eraan toe.

"Ik ben geen wezen dat domineert wat er om me heen is, ik maak deel uit van dit alles, van de mineralen, van de groenten", zegt hij, wanneer hem gevraagd wordt wat hij heeft geleerd van het maken van de "Genesis"-serie, die volgens hem "zijn hoop in het leven en in de planeet nieuw leven heeft ingeblazen".

Alle mineralen hebben een ongelooflijke intelligentie, net als planten. Ik heb ooit een boom gefotografeerd in het Sierra Nevada-gebergte in de Verenigde Staten. Hij was gedeeltelijk verbrand, en wetenschappers die bij me waren, vertelden me dat hij meer dan 1500 jaar geleden aan een bepaalde kant door vuur was aangetast. Ongelooflijk. Om voor zo'n wezen te staan, heb je veel respect en tijd nodig om het te begrijpen, en om jou ook te begrijpen. Zodat we de waardigheid van deze boom kunnen vastleggen," betoogde een zichtbaar geëmotioneerde Sebastião Salgado.

De erfenis

Sebastião Salgado overleed op 23 mei 2025 op 81-jarige leeftijd in Parijs aan de gevolgen van ernstige leukemie, een complicatie van malaria die hij in 2010 opliep tijdens een fotografische expeditie in Indonesië. Zijn overlijden werd bekendgemaakt door de Académie des Beaux-Arts Écoles, waarvan de Braziliaan sinds 2017 lid was, en bevestigd door het Instituto Terra, een milieuorganisatie die hij en zijn vrouw, Lélia Wanick Salgado, hebben opgericht.

Salgado laat een unieke erfenis na in de vorm van foto's van zijn honderden reizen door het Amazone-regenwoud en door verschillende delen van de wereld - van Rwanda tot Indonesië, van Guatemala tot Bangladesh - waarbij hij met zijn lens menselijke tragedies zoals hongersnood, oorlogen en massale exodussen vastlegde.

Hij zag fotografie als ‘een krachtige taal om te proberen betere relaties tussen mens en natuur tot stand te brengen’, herinnert de Franse Academie voor Schone Kunsten zich in zijn biografie.

Salgado werkte vrijwel uitsluitend in zwart-wit, een taal die hij beschouwde als een interpretatie van de werkelijkheid en een manier om de onuitroeibare waardigheid van de mensheid te vertalen.

Hij werd geboren op 8 februari 1944 in Aimorés, Minas Gerais, Brazilië en was van opleiding econoom. Om te ontkomen aan de militaire dictatuur ging hij in 1969 in ballingschap naar Frankrijk, samen met zijn toekomstige vrouw, Lélia Wanick, met wie hij twee kinderen kreeg.

Hij begon zijn carrière als autodidactisch fotograaf in 1973 in Parijs en werkte tot 1994 voor de agentschappen Sygma, Gamma en Magnum. Datzelfde jaar richtte hij samen met Lélia het agentschap Amazonas Images op, dat zich uitsluitend aan zijn werk wijdde en dat uiteindelijk zijn studio werd.

De retrospectieve tentoonstelling in Deauville is een unieke kans om het werk van een van de grootste fotografen ter wereld te bewonderen. Zijn kunst is nog steeds ontroerend en zet aan tot nadenken over onze tijd en de planeet.