Mike Leigh en de weerhaken van het getrouwde leven, zonder script

Hard Truths , de nieuwe film van Mike Leigh , is een kamerstuk dat zich richt op de binnenruimtes en dynamiek van een voorstedelijk gezin in Londen, gedomineerd door matriarch Pansy (Marianne Jean-Baptiste), een vrouw van middelbare leeftijd, twistziek en opvliegend – kortom, ondraaglijk. Pansy kookt van woede onder de stilte van haar man Curtley (David Webber) en de apathie van haar zoon Moses (Tuwaine Barrett), die geen vinger durft uit te steken. Wanneer ze uitgaat, is ze intolerant voor alles wat beweegt. Ze spaart noch artsen, noch supermarktmedewerkers. De ongelukkigheid van het personage is diep en ondoorgrondelijk, maar dat weerhoudt haar er niet van om de tragikomedie te spelen – "en is het leven niet zo, zowel komisch als tragisch?", vraagt de filmmaker uit Manchester later.

Marianne Jean-Baptiste, die onvergetelijk was in Les Secrets et Leugens (Gouden Palm in Cannes 1996, met Francis Ford Coppola als juryvoorzitter; een film die vijf keer genomineerd was voor een Oscar), staat opnieuw centraal in een krachtige collectieve performance, voortkomend uit de langdurige repetities met de acteurs en de organische manier waarop de personages zijn opgebouwd. We spraken hier ook over met Mike Leigh afgelopen september, in een interview in een kamer van Hotel Maria Cristina in San Sebastián, tijdens het Baskisch Filmfestival, slechts enkele dagen na de wereldpremière van de film aan de andere kant van de Atlantische Oceaan in Toronto (Cannes weigerde, net als Venetië).

In Portugal was er al meer dan tien jaar geen film van Mike Leigh in de bioscoop te zien, sinds de release van Mr. Turner (2014). Zijn volgende werk, eveneens een kostuumdrama, Peterloo (2018), belandde in het streaminglabyrint – en had meer geluk verdiend. Zeven jaar en een pandemie later is er Hard Truths , een nieuw hoofdstuk van een filmmaker die als weinigen weet hoe hij ontgoocheling vorm moet geven. Mike Leigh zou ons corrigeren als hij ons zou lezen: zo is het leven nu eenmaal, ontgoocheling hoort er gewoon bij.

[de trailer voor “Hard Truths”:]

Je hebt ooit gezegd dat iedereen die je op straat tegenkomt een potentieel personage van jou is, maar dat heeft niets te maken met je werkproces. Dat is film na film, decennium na decennium, steeds verder verfijnd, toch? Het idee voor een film en de constructie van een personage zijn twee heel verschillende dingen. Wat ik aanvankelijk met mijn acteurs doe, is hen vragen om een gevarieerde lijst van echte mensen die ze kennen, of het nu familie, vrienden, geliefden of gehate mensen zijn. Vervolgens kies ik twee of drie namen uit elke lijst. We werken dit verder uit, zonder zelfs maar te bedenken wie het personage is of wat er zal gebeuren. Uit de samensmelting van deze twee of drie echte bronnen begint zich een zeer vage schets van het personage af te tekenen. Pas later begint het personage een driedimensionale vorm aan te nemen. Dit proces verloopt langzaam. In een volgende fase verkennen we het leven van het personage tot in het kleinste detail, in haar relaties met de andere personages. In het geval van Hard Truths bijvoorbeeld, hebben we de twee zussen.

Dit is, om het zo maar te zeggen, de praktische procedure. Wat voor mij essentieel is als creatief proces. Zo komen de personages tot leven. Mijn acteurs stemmen ermee in om aan het project mee te doen zonder ook maar enig idee te hebben van de film die we gaan maken. Ik weet zelf niet wat ik ga filmen; er is geen verhaal. Dit is in wezen de afspraak die we hebben. De spanning en stimulatie komen hier vandaan. Wanneer ik naar de acteurs kijk en me de mogelijkheden van de personages begin voor te stellen, volg ik uiteraard intuïties en ideeën die verband houden met dingen die me in het leven aangaan. Bepaalde dingen die de acteurs aan de personages meegeven, wijs ik af. Ik krijg meestal meer mee dan ik weglaat. Uiteindelijk zijn mijn films gebaseerd op deze interacties. Het is een creatieve methode die, als je ernaar kijkt, niet zo heel anders is dan de methode van welke andere kunstenaar dan ook die schrijft, schildert of componeert. Ik wijd me steeds meer aan een proces van ontdekking, op zoek naar een waarheid.

Over dingen gesproken die je zorgen baren in het leven: Pansy, gespeeld door Marianne Jean-Baptiste, leeft in pijn. Ze is altijd boos. Ze is bijzonder hard voor haar man en zoon. Ze kan geen vrede vinden met de wereld. Ze is rusteloos. Waarom interesseert een personage als dit je? Eerlijk gezegd ligt het antwoord op de vraag in je eigen gedetailleerde observatie van het personage. Pansy lijdt niet aan een ongewoon syndroom. Dat is het antwoord. Velen van ons mensen leven op deze manier. We hebben het niet over een obscure aandoening die ons niet aanspreekt. Pansy is niet obscuur of esoterisch. Ze is een vrouw, maar ze had een man kunnen zijn. Pansy is op deze manier opgegroeid, net als in de film, maar we kennen haar allemaal of zijn haar op een bepaald moment in ons leven tegengekomen. Maar als ik je vraag op een heel ander niveau wil beantwoorden, denk ik dat ik het over Marianne Jean-Baptiste moet hebben.