Waarom geven we de slachtoffers de schuld?

Dit mechanisme – een cognitieve bias – dient twee hoofddoelen. Ten eerste beschermt het ons tegen de angst dat wij het volgende doelwit van ongeluk, geweld of onrecht zullen zijn. Als we ervan overtuigd zijn dat het slachtoffer iets verkeerds heeft gedaan, kunnen we er ook van overtuigd zijn dat we, als we maar voorzichtig zijn, veilig zullen zijn. Ten tweede zorgt het voor een gevoel van controle, orde en voorspelbaarheid, en verdwijnt het de lastige gedachte dat lijden vaak willekeurig is.

Het slachtoffer de schuld geven komt vooral tot uiting bij misdrijven van seksuele aard en/of wanneer misdrijven worden gepleegd tegen minderheden of mensen in kwetsbare situaties, zoals daklozen. Dit lijkt erop te wijzen dat er ook andere vooroordelen spelen, zoals vrouwenhaat, racisme, vreemdelingenhaat of homofobie, die de schulddynamiek voeden. Bovendien worden economische ongelijkheden zelf gelegitimeerd door de overtuiging dat mensen krijgen wat ze verdienen .

Er is echter ook onderzoek dat aantoont dat mensen die kenmerken gemeen hebben met het slachtoffer waardoor ze kwetsbaar zijn, vaak sterker geneigd zijn om de schuld te geven. “Vrouwen geven bijvoorbeeld vaak andere vrouwen de schuld die slachtoffer zijn van huiselijk geweld”, legt Isabel Correia uit.

Naast het geloof in een rechtvaardige wereld, wordt ook gedacht dat het geven van de schuld aan het slachtoffer mogelijk werd versterkt door enkele theorieën op het gebied van criminologie en victimologie die na de jaren veertig zijn ontwikkeld - met name die van Von Hentig en Benjamin Mendelsohn - die slachtofferschap probeerden te verklaren aan de hand van de fysieke kenmerken, psychologische karakteristieken en gedragingen van slachtoffers.

Ondanks hun belang destijds, worden deze theorieën nu als achterhaald beschouwd – juist omdat ze de slachtoffers verantwoordelijk hielden – maar veel van de ideeën die ze verdedigden, manifesteren zich nog steeds, min of meer duidelijk, in hedendaagse samenlevingen – vooral in de manier waarop sommige slachtoffers in de media, in de rechtbanken en in het publieke debat worden behandeld…