Pestycydy i zdrowie: rolnicy byli, są i będą głównymi ofiarami tych substancji
Szkodliwy wpływ pestycydów na zdrowie, zwłaszcza rolników w krajach zachodnich i ich rodzin, jest coraz lepiej udokumentowany. Niektóre rodzaje nowotworów są zauważalnie częstsze wśród rolników niż w populacji ogólnej. Dotyczy to również różnych chorób neurodegeneracyjnych i chorób układu oddechowego.
Oto, co wiemy do tej pory i jakie pytania pozostają.
Czym jest „pestycyd”?
Termin „pestycydy” obejmuje szereg produktów syntetycznych lub naturalnych przeznaczonych do zwalczania, najczęściej poprzez niszczenie, organizmów uznanych za szkodliwe dla człowieka lub jego działalności, szczególnie w rolnictwie.
Substancje te mają cztery zastosowania: mogą być produktami fitofarmaceutycznymi (najbardziej znane pestycydy, stosowane w uprawach), niektórymi biocydami (stosowanymi w budynkach inwentarskich lub dojarniach, do ochrony drewna przed owadami i pleśnią itp.), niektórymi lekami weterynaryjnymi (zewnętrznymi środkami przeciwpasożytniczymi lub przeciwgrzybiczymi) i wreszcie niektórymi lekami przeznaczonymi dla zdrowia ludzi (środkami przeciwko wszom, świerzbowi, przeciwgrzybiczymi itp.).
Pestycydy z natury mają zatem toksyczny wpływ na organizmy żywe. Z tego powodu podlegają starszym i bardziej rygorystycznym przepisom niż większość innych produktów chemicznych. Przepisy te, ustanowione na szczeblu europejskim, są złożone , ponieważ mają na celu uregulowanie czterokrotnego zastosowania tych substancji.
Znane od dawna skutki zdrowotne
Historia pestycydów sięga końca XIX wieku. We Francji, już w latach 80. XIX wieku, niektóre substancje (arsen, miedź i pochodne siarki) były stosowane w regionach, gdzie rolnictwo stawało się coraz bardziej intensywne, zwłaszcza w uprawie winorośli i drzewnictwie. Już wtedy lekarze zauważyli pojawienie się nowych chorób związanych z pracą w rolnictwie .
Jednak dopiero po II wojnie światowej, wraz z przejściem na produkcję przemysłową pod względem ilości i różnorodności grup chemicznych, nastąpił prawdziwy rozkwit stosowania pestycydów. W rezultacie, w latach 50. i 70. XX wieku, poczyniono kilka niepokojących obserwacji.
Przeczytaj także
Wywiad: „Prawo Duplomba zmusza nas do akceptacji rosnącego ryzyka zachorowania na raka” – potępia Fleur Breteau z kolektywu Cancer Anger.
W kalifornijskich sadach zdarzają się ostre zatrucia wśród aplikatorów organofosforanów i innych pracowników mających kontakt z roślinami po zabiegu. Wykrywane są alarmujące skażenia środowiska, a badania ujawniają, że mleko ludzkie jest również zanieczyszczone, szczególnie niektórymi insektycydami chloroorganicznymi (takimi jak DDT i lindan).
Już w latach 60. XX wieku we Francji niektórzy lekarze medycyny pracy w rolnictwie byli zaniepokojeni wpływem pestycydów na zdrowie pracowników rolnych. W Stanach Zjednoczonych krytyka ich stosowania wywołała od tego czasu liczne protesty, potępiające ich szkodliwy wpływ na zdrowie sezonowych pracowników rolnych, konsumentów i dzikich zwierząt.
Po ponad pięćdziesięciu latach badań epidemiologicznych (1970–2020) powszechnie wiadomo, że populacje rolnicze w krajach o wysokich dochodach, w których przeprowadzono większość badań, charakteryzują się szczególnymi cechami pod względem ryzyka zachorowania na raka.
Trzy nowotwory wyraźnie częściej występują u rolników
W krajach zachodnich obserwuje się większą zachorowalność na niektóre rodzaje nowotworów wśród ludności rolniczej w porównaniu z populacją ogólną.
Są to przede wszystkim rak prostaty (najczęstszy typ raka u mężczyzn we Francji, na który choruje blisko 60 tys. mężczyzn rocznie, a umiera blisko 9 tys. z nich), chłoniaki nieziarnicze i szpiczaki mnogie.
W przypadku raka prostaty przeprowadzono co najmniej 5 metaanaliz dotyczących związku z zawodową ekspozycją na pestycydy, a cztery z nich wykazały wzrost ryzyka od 13 do 33%. Kilka metaanaliz koncentrowało się na powiązaniu z konkretnymi rodzinami chemicznymi pestycydów, na przykład w przypadku insektycydów chloroorganicznych, i wykazało wzrost ryzyka od 30 do 56% w zależności od badanych cząsteczek. W przypadku chłoniaków metaanaliza z 2014 roku wykazała wzrost ryzyka od 30 do 70% dla 7 badanych rodzin chemicznych.
Przeczytaj także
Dane dotyczące prawa Duplomb: Jak głosował Twój poseł? Odkryj naszą mapę
W swoim pierwszym zbiorczym raporcie eksperckim opublikowanym w 2013 roku, Francuski Narodowy Instytut Zdrowia i Badań Medycznych (Inserm) stwierdził, że istnieje silne domniemanie związku między zawodową ekspozycją na pestycydy a występowaniem tych trzech nowotworów. Wniosek ten został podtrzymany w aktualizacji tego zbiorczego raportu eksperckiego w 2021 roku .
Ze względu na te dane naukowe te trzy rodzaje nowotworów są uwzględniane w tabelach chorób zawodowych we Francji (tabela 59 schematu rolniczego dla chłoniaków nieziarniczych, w tym szpiczaków mnogich, oraz tabele 61 (system rolniczy) i 102 (system ogólny) dla raka prostaty).
Inne nowotwory, które były przedmiotem mniejszej liczby badań (białaczka, guzy ośrodkowego układu nerwowego, mięsaki, rak nerek i pęcherza moczowego), również występują częściej wśród profesjonalnych użytkowników pestycydów. W zbiorczym raporcie ekspertów Inserm z 2021 roku stwierdzono, że istnieje umiarkowane domniemanie związku z tymi nowotworami.
Wreszcie, wiele innych nowotworów zostało bardzo słabo zbadanych i nie mogło być przedmiotem szczegółowej analizy w ramach ocen eksperckich Inserm z 2013 i 2021 roku z powodu braku zasobów ludzkich i/lub dostępnych danych. Należą do nich nowotwory oskrzelikowo-płucne, nowotwory układu pokarmowego (jelita grubego, żołądka, trzustki, wątroby, przełyku), nowotwory ginekologiczne (piersi, jajników, trzonu i szyjki macicy), nowotwory laryngologiczne lub warg oraz nowotwory tarczycy.
Brakuje danych umożliwiających zbadanie wszystkich stosowanych pestycydów
Należy zauważyć, że niewiele badań epidemiologicznych analizowało powiązania między występowaniem nowotworów lub chorób przewlekłych a narażeniem na określone rodziny lub cząsteczki pestycydów. W rzeczywistości większość przeprowadzonych badań objęła niewielką liczbę osób, co uniemożliwiało zbadanie różnorodności cząsteczek.
Uważa się, że w Europie zatwierdzono ponad 1000 cząsteczek o działaniu pestycydowym, które były w różnym czasie stosowane w rolnictwie. Biorąc pod uwagę fakt, że niektóre cząsteczki są wycofywane z obrotu, a nowe są zatwierdzane, obecnie szacuje się, że liczba zatwierdzonych cząsteczek zbliża się do 400.
Niemniej jednak należy wziąć pod uwagę również cząsteczki, które zostały wycofane z rynku ze względu na opóźnione skutki, jakie mogą powodować ( jak w przypadku lindanu , który został zakazany we Francji w 1998 r. do zastosowań rolniczych i podobnych, ale dopiero w 2006 r. w produktach przeciwko wszom, mimo że nadal utrzymuje się w środowisku).
Przeczytaj także
Odszyfrowanie Ustawa Duplomba, poprzez ponowną autoryzację acetamiprydu, stwarza trzy główne zagrożenia dla bioróżnorodności, wody i zdrowia ludzi: oto one
Tak więc w najlepszym przypadku, w przypadku dobrze przebadanych nowotworów i bardzo starych rodzin chemicznych pestycydów (herbicydów, takich jak 2,4D lub insektycydów chloroorganicznych, takich jak DDT, stosowanych od końca II wojny światowej), dostępnych jest nie więcej niż dziesięć badań dokumentujących związek.
W metaanalizie z 2015 r., która wykazała, że ryzyko zachorowania na raka prostaty wzrasta o ponad 50% w przypadku narażenia zawodowego na lindan, autorzy, z powodu braku danych, mogli przeanalizować tylko 5 z 20 chlorowanych związków organicznych, które są szeroko stosowane na całym świecie od lat 50. XX wieku...
Autorzy metaanalizy z 2014 r., która wykazała związek między chłoniakami nieziarniczymi a narażeniem na działanie konkretnych pestycydów (zgłoszono 21 rodzin związków chemicznych i ponad 80 substancji czynnych), zidentyfikowali zaledwie 12 badań dostarczających danych na temat fenoksyherbicydów (2,4D, MCPA itp.).
W 2017 roku inni autorzy skupili się na związku między chłoniakami nieziarniczymi a ekspozycją na 2,4D, opierając się na 12 badaniach typu „przypadek-kontrola” oraz historycznej kohorcie w fabryce produkującej ten herbicyd. Metaanaliza wykazała 70% wzrost ryzyka wśród najbardziej narażonych pracowników.
Dotyczy to również innych chorób niż rak
Oprócz raka, coraz więcej danych wskazuje, że narażenie na pestycydy ma również inne konsekwencje zdrowotne. Na przykład, wpływ na mózg jest coraz lepiej udokumentowany.
Według zbiorczych ocen ekspertów Inserm z lat 2013 i 2021, poziom domniemania związku między narażeniem na pestycydy a rozwojem choroby Parkinsona jest silny . Wiedza na temat tego związku z czasem wzrosła dzięki kilku przypadkom zaobserwowanym u osób narażonych na działanie substancji zbliżonych do niektórych herbicydów (narkomani, którzy zażyli leki zawierające substancję MPTP, bardzo zbliżoną chemicznie do parakwatu i dikwatu, dwóch powszechnie stosowanych herbicydów).
Wyniki te zostały potwierdzone badaniami geograficznymi wykazującymi wyższą częstość występowania choroby na niektórych obszarach rolniczych, a następnie badaniami typu „przypadek-kontrola” i niektórymi danymi kohortowymi. Ostatecznie liczne opublikowane badania wskazują na prawie dwukrotnie wyższe ryzyko zachorowania na chorobę Parkinsona u osób narażonych na pestycydy.
Dane toksykologiczne potwierdzają zrozumienie tego powiązania: u zwierząt wystawionych w laboratorium na działanie niektórych pestycydów (w szczególności rotenonu, cząsteczki pochodzącej z roślin i uważanej za biologiczny insektycyd) stwierdzono uszkodzenia neurodegeneracyjne.
Co więcej, ponad pięćdziesiąt badań ujawniło również zmiany w sprawności poznawczej (zdolności mózgu do przetwarzania informacji) u osób przewlekle narażonych na działanie pestycydów, co także pozwoliło Insermowi na wyciągnięcie wniosku, że istnieje wysokie prawdopodobieństwo występowania tych zaburzeń.
Wyniki te podważają możliwość związku z chorobą Alzheimera, której zaburzenia poznawcze mogą być objawami prekursorowymi. Jednak liczba badań dotyczących tej choroby pozostaje ograniczona. W związku z tym prawdopodobieństwo istnienia takiego związku uważa się za „średnie” .
Na koniec należy zauważyć, że pewne przewlekłe zaburzenia układu oddechowego stały się przedmiotem licznych przekonujących badań przeprowadzonych w ciągu ostatnich dziesięciu lat, co pozwoliło Insermowi wysnuć wniosek o istnieniu silnego domniemania, że istnieje związek między narażeniem na pestycydy a ryzykiem rozwoju przewlekłej obturacyjnej choroby płuc , poważnej choroby zapalnej oskrzeli.
Gromadzenie i porównywanie danych przy użyciu dużych kohort
Trudność w dokumentowaniu wpływu konkretnych cząsteczek pestycydów została częściowo rozwiązana w niektórych niedawnych badaniach, które opierały się głównie na dużych kohortach prospektywnych.
Tak jest na przykład w przypadku badania Agricultural Health Study przeprowadzonego w USA, w którym wzięło udział ponad 50 000 rolników stosujących pestycydy pod koniec lat 90. (w początkowych kwestionariuszach pytano rolników o stosowanie około pięćdziesięciu konkretnych cząsteczek).
We Francji, od połowy pierwszej dekady XXI wieku, kohorta AGRIculture & CANcer ( AGRICAN ) monitorowała ponad 182 000 pracowników sektora rolniczego w 11 departamentach metropolitalnych Francji, w tym prawie 70% rolników/hodowli zwierząt. Ponad 70% mężczyzn i ponad 20% kobiet używa pestycydów.
Dane z badania Agricultural Health Study i kohort AGRICAN są ponadto łączone z danymi z norweskiego spisu rolnego w ramach międzynarodowego konsorcjum kohort rolniczych o nazwie AGRICOH.
Jednocześnie większość nowszych badań typu „przypadek-kontrola” pozwala na analizę związku z konkretnymi pestycydami. Co więcej, niektóre z tych badań typu „przypadek-kontrola” – te najstarsze – są grupowane w ramach międzynarodowych konsorcjów skupiających się na chorobach docelowych, na ogół rzadkich i korzystających z możliwości gromadzenia danych o przypadkach w skali międzynarodowej.
Tak jest w przypadku konsorcjum INTERLYMPH: łącząc ponad 20 badań typu „przypadek-kontrola” przeprowadzonych w około dziesięciu krajach, w tym we Francji, obejmuje ono ponad 17 000 pacjentów cierpiących na chłoniaki.
Potwierdzono szkodliwość
Obecnie projekt AGRICAN przedstawia wyniki dotyczące wpływu narażenia zawodowego na substancje chemiczne występujące w rolnictwie – w tym pestycydy – na raka prostaty, pęcherza moczowego, jelita grubego i odbytnicy, raka ośrodkowego układu nerwowego, raka jajników, a także szpiczaka mnogiego i mięsaka.
W przypadku każdego z tych nowotworów wykazano, że z szkodliwymi skutkami wiąże się kilka sektorów produkcji, a także pewne zadania wiążące się albo z bezpośrednim narażeniem, podczas stosowania pestycydów w uprawach lub zaprawiania nasion, albo z pośrednim narażeniem: ponownym wejściem (czyli powrotem do upraw tuż po zastosowaniu pestycydów, co prowadzi do kontaktu z powierzchniami poddanymi działaniu pestycydów i przeniesienia resztek roślinnych na skórę pracowników), kontaktem z nasionami powlekanymi, zbiorami itp.
Aby umożliwić osobom pracującym w rolnictwie oszacowanie swojego narażenia na określone pestycydy, w zależności od uprawianych roślin, opracowano narzędzie epidemiologiczne ( PESTIMAT ). Umożliwiło to ocenę wpływu konkretnych cząsteczek pestycydów, takich jak herbicydy karbaminianowe, insektycydy i fungicydy, na występowanie nowotworów ośrodkowego układu nerwowego.
Ponadto, w 2019 roku AGRICOH stwierdził, że istnieje związek między narażeniem na glifosat a występowaniem określonego rodzaju chłoniaka – chłoniaka rozlanego z dużych komórek B. Analiza ta umożliwiła również wykrycie związku między narażeniem na insektycyd pyretroidowy, deltametrynę, a występowaniem innej choroby układu limfatycznego krwi (przewlekłej białaczki limfatycznej).
Wreszcie, w 2021 roku, badania INTERLYMPH wykazały (na podstawie 9 badań typu „przypadek-kontrola” z udziałem 8000 pacjentów z chłoniakiem), że ekspozycja rolników na dwa insektycydy, karbaryl i diazynon, wiązała się z podwojeniem ryzyka wystąpienia niektórych chłoniaków. W kolejnym roku, dalsze badania przeprowadzone przez INTERLYMPH ujawniły, że osoby, które przez wiele lat stosowały herbicydy fenoksylowe, takie jak 2,4 D, miały podwojone ryzyko rozwoju kilku konkretnych chłoniaków.
Wciąż otwarte są pytania dotyczące również innych zawodów
Wpływ zawodowego narażenia na pestycydy na zdrowie ludzi, szczególnie w kontekście nowotworów i niektórych chorób neurodegeneracyjnych, jest obecnie w dużej mierze niekwestionowany, dzięki bogatej i spójnej literaturze naukowej. Z biegiem lat przybywa również argumentów przemawiających za związkiem między tym narażeniem a innymi chorobami, zwłaszcza układu oddechowego i endokrynologicznego.
Jednak wiedza na ten temat wymaga dalszego pogłębienia. W rzeczywistości wciąż istnieją obszary niejasności, szczególnie w odniesieniu do najbardziej krytycznych okresów narażenia. Niepokój budzi również wpływ narażenia na pestycydy w okresie życia płodowego i dzieciństwa.
Co więcej, chociaż rolnictwo jest sektorem zawodowym wykorzystującym największe ilości pestycydów, wiele innych sektorów działalności również jest objętych tym problemem, ale są one znacznie mniej zbadane (tereny zielone, przemysł drzewny, higiena publiczna, straż pożarna, przemysł rolno-spożywczy itp.).
Pierre Lebailly jest wykładowcą zdrowia publicznego, członkiem Interdyscyplinarnej Jednostki Badawczej ds. Zapobiegania i Leczenia Raka – ANTICIPE, badaczem epidemiologii w Centrum Kontroli Raka im. François Baclesse w Caen, Uniwersytet w Caen w Normandii
Isabelle Baldi jest profesorem uniwersyteckim – lekarzem szpitalnym, współdyrektorem zespołu EPICENE (epidemiologia nowotworów i narażenia środowiskowe) – Centrum Badawcze INSERM U 1219, Uniwersytet w Bordeaux
Niniejszy artykuł jest felietonem napisanym przez osobę spoza redakcji gazety, której punkt widzenia nie odzwierciedla poglądów redakcji.
Przez
Pierre Lebailly i Isabelle Baldi
