Neonikotynoidy: niepokojący, ale niepewny wpływ na zdrowie ludzi ze względu na brak badań na dużą skalę

Ustawa Duplomb, przyjęta przez parlament 8 lipca , natychmiast i warunkowo przywraca stosowanie acetamiprydu, insektycydu z rodziny neonikotynoidów, szkodliwego dla pszczół – zakazanego od 2018 r. we Francji, ale dozwolonym w Europie do 2033 r. Środek ten jest efektem żądań producentów buraków i orzechów laskowych.

Petycja złożona przez jednego ze studentów przeciwko ponownemu wprowadzeniu ustawy zebrała w poniedziałek rano na stronie internetowej Zgromadzenia Narodowego rekordową liczbę 1,3 miliona podpisów.

Jakie obawy?

W kontekście zdrowia człowieka neonikotynoidy stanowią klasyczny problem dotyczący pestycydów: czy substancje te, przeznaczone do zabijania owadów, mogą szkodzić również nam ze względu na swoje mechanizmy działania?

Specyfiką neonikotynoidów jest ich oddziaływanie na układ nerwowy. W związku z tym rodzą się pytania dotyczące ich wpływu na układ neurologiczny, a zwłaszcza ich potencjalnej roli w zaburzeniach neurorozwojowych u dzieci i młodzieży.

Naukowcy przyjrzeli się jednak również innym zagrożeniom: w jakim stopniu neonikotynoidy wpływają na nasze hormony, działając jako substancje zaburzające gospodarkę hormonalną? Czy wiążą się one ze zwiększonym ryzykiem zachorowania na raka?

Co wiemy?

Obecny konsensus, wyrażany w literaturze naukowej i przez różne organy ochrony zdrowia, opiera się w dużej mierze na niepewności, czasami połączonej z apelami o stosowanie zasady ostrożności.

W marcu 2024 r. Europejska Agencja Zdrowia (EFSA) podsumowała, że „istnieją poważne wątpliwości” dotyczące wpływu acetamiprydu na rozwój układu nerwowego. Agencja podkreśliła, że „potrzebne są nowe dowody”, aby „odpowiednio ocenić ryzyko i zagrożenia” związane z acetamiprydem, wzywając tym samym do znacznego obniżenia progów, powyżej których pestycyd ten jest uznawany za potencjalnie niebezpieczny.

„Neonikotynoidy to pestycydy, których wpływ na ludzi został słabo zbadany” – wyjaśnia Sylvie Bortoli, toksykolog z Inserm. „Literatura na ten temat jest nadal dość uboga w porównaniu z innymi flagowymi pestycydami, takimi jak DDT czy glifosat”.

Niemniej jednak od kilku lat istnieje szereg badań. Łączą one zasadniczo badania „in vitro”, które opisują, co dzieje się, gdy komórka jest narażona na działanie neonikotynoidów w laboratorium, z badaniami na zwierzętach, głównie na myszach. Pierwszy rodzaj badań (zwany mechanistycznym) wykazał w szczególności szkodliwy wpływ neonikotynoidów na neurony. Druga kategoria podkreśliła ich działanie w zaburzeniach neurologicznych, ale także w innych patologiach. Badanie opublikowane w 2022 roku w czasopiśmie „Environment International” wykazało zdolność acetamiprydu do wywoływania raka piersi u myszy.

Choć badania te potwierdzają hipotezę, że neonikotynoidy stanowią potencjalne zagrożenie, nie pozwalają na wyciągnięcie ostatecznego wniosku, że faktycznie odgrywają one rolę w patologiach u ludzi, przynajmniej w kontekście stosowania tych produktów w życiu rzeczywistym.

Naukowcy są zgodni co do potrzeby przeprowadzenia większej liczby badań epidemiologicznych. Badania te oceniają częstość występowania określonych zaburzeń w grupie osób w zależności od ich większego lub mniejszego narażenia na dany czynnik, w tym przypadku neonikotynoidy.

„Istnieje pilna potrzeba przeprowadzenia szeroko zakrojonych badań epidemiologicznych w celu wyjaśnienia potencjalnych skutków zdrowotnych narażenia na neonikotynoidy” – podsumowano przegląd wiedzy z 2022 r. opublikowany w czasopiśmie Environment International.

Badania te dostarczyłyby istotnych informacji na temat tego, czy toksyczność, mierzona w laboratorium lub na zwierzętach, rzeczywiście przekłada się na problemy zdrowotne w populacji. A jeśli tak, pozwoliłyby na lepszą ocenę ryzyka w zależności od rodzaju narażenia: wśród rolników, osób mieszkających w pobliżu gospodarstw rolnych, konsumentów żywności leczonej neonikotynoidami itd.