Wstrzyknięcia botoksu: z czego się składają i jakie są ryzyka?

Brytyjskie służby zdrowia badają obecnie około 30 niedawnych przypadków zatrucia jadem kiełbasianym związanych z kosmetycznymi wstrzyknięciami toksyny botulinowej, powszechnie znanej jako Botox .

Tego typu incydenty nie są niczym nowym. Liczne przypadki jatrogennego botulizmu, tj. botulizmu spowodowanego przez leczenie medyczne lub kosmetyczne, są zgłaszane każdego roku.

W 2024 r. amerykańskie Centra Kontroli i Zapobiegania Chorobom (CDC) zgłosiły co najmniej 19 przypadków poważnych działań niepożądanych związanych z podrobionymi, zafałszowanymi lub nieprawidłowo podanymi zastrzykami z botoksu. Osoby dotknięte, głównie kobiety, cierpiały na takie objawy, jak niewyraźne widzenie, suchość w ustach, trudności w mówieniu i oddychaniu, zmęczenie i ogólne osłabienie. Incydenty te były powiązane z podawaniem toksyny przez nielicencjonowany i nieprzeszkolony personel lub w niehigienicznych warunkach, takich jak domy lub spa.

Rok wcześniej, 7 marca 2023 r., niemiecki Krajowy Punkt Kontaktowy ds. Międzynarodowych Zasobów Zdrowotnych (NIFP) zgłosił WHO pięć przypadków jatrogennego botulizmu u osób poddawanych zabiegom medycznym z wykorzystaniem wstrzyknięć neurotoksyny botulinowej typu A (BoNT/A) w placówkach służby zdrowia w Turcji.

Toksyna botulinowa jest jedną z najbardziej śmiercionośnych substancji, jakie istnieją. Jest produkowana głównie przez bakterię Clostridium botulinum—a czasami Clostridium butyricum lub Clostridium baratii. Jest to wszechobecny patogen, który rozwija się zarówno w glebie, jak i w wodzie.

Toksyna botulinowa działa poprzez blokowanie uwalniania acetylocholiny, neuroprzekaźnika wymaganego do skurczu mięśni, co powoduje paraliż mięśni . Ponadto, poprzez hamowanie uwalniania acetylocholiny, powoduje objawy takie jak podwójne widzenie (diplopia), osłabienie opuszkowe, trudności w mówieniu (dysfonia), upośledzenie mowy, suchość w ustach i ogólne osłabienie mięśni, prowadzące do niewydolności oddechowej.

Średnia dawka śmiertelna dla ludzi została oszacowana na około dwa nanogramy toksyny botulinowej na kilogram masy ciała. Oznacza to, że około 0,00000015 grama tego białka wystarczy, aby zabić osobę dorosłą o przeciętnej budowie ciała. Jeśli wykonamy obliczenia, nieco ponad kilogram toksyny wystarczy, aby unicestwić całą ludzkość.

Nawiasem mówiąc, ta sama toksyna wydaje się być przyczyną zespołu porażenia, który od lat wyniszcza populacje mew w Hiszpanii i Portugalii.

W medycynie estetycznej zastrzyki z toksyny botulinowej typu A są znane pod nazwą ogólną Botox, od nazwy marki pierwszego wprowadzonego na rynek produktu o nazwie BOTOX®. Ten rodzaj zastrzyku stał się jednym z najpopularniejszych zabiegów kosmetycznych na świecie .

W Stanach Zjednoczonych, w 2003 r., zaledwie rok po tym, jak Agencja ds. Żywności i Leków (FDA) zatwierdziła toksynę botulinową do leczenia zmarszczek gładzizny czoła, wykonano ponad 2 miliony zastrzyków kosmetycznych. Obecnie jest to najczęstszy zabieg kosmetyczny służący do usuwania zmarszczek mimicznych, bruzd na czole, zmarszczek śmiechu i kurzych łapek. Oczekuje się, że globalny rynek toksyny botulinowej, wyceniony na 8,59 mld dolarów w 2025 r., będzie rósł w tempie ponad 7% rocznie do 2030 r.

Głównymi czynnikami napędzającymi ten wzrost są starzenie się populacji, wzrost liczby zabiegów małoinwazyjnych, wzrost liczby zabiegów estetycznych twarzy, rosnąca preferencja dla alternatyw niechirurgicznych i postęp w innowacjach. Kraje takie jak Chiny doświadczają znacznego popytu, napędzanego rosnącym dochodem rozporządzalnym i większą troską o wizerunek osobisty.

W Hiszpanii, według Hiszpańskiego Towarzystwa Medycyny Estetycznej (SEME), w 2022 r. było 6725 ośrodków opieki zdrowotnej upoważnionych do wykonywania medycyny estetycznej, a w 2024 r. liczba ta wzrosła do 7661. Spośród 626 778 zabiegów medycyny estetycznej twarzy wykonanych w 2021 r. 42% stanowiły toksyna botulinowa. W 2023 r. toksyna botulinowa była jednym z najczęściej zamawianych zabiegów na twarz w Hiszpanii .

Niektóre z najbardziej znanych nazw marek, stosowanych zarówno w celach terapeutycznych, jak i kosmetycznych, to Botox (onabotulinumtoxinA), Dysport (abobotulinumtoxinA), Xeomin (incobotulinumtoxinA), Daxxify (daxibotulinumtoxinA) i Jeuveau (prabotulinumtoxinA). Istnieje również toksyna botulinowa typu B, sprzedawana jako Myobloc (rimabotulinumtoxinB), która jest stosowana w leczeniu niektórych schorzeń, takich jak silne skurcze szyi (dystonia szyjna), gdy pacjenci nie reagują dobrze na typ A.

Leczenie toksyną botulinową jest uważane za bezpieczne, skuteczne i praktycznie nie powoduje poważnych skutków ubocznych. Możliwe skutki uboczne wstrzyknięcia toksyny botulinowej w dowolnym miejscu obejmują ból, obrzęk, rumień, wybroczyny i krótkotrwałą hipoestezję .

W rzadkich przypadkach może wystąpić nadmierne osłabienie mięśni docelowych i niedowład mięśni sąsiednich, a także trudności w oddychaniu, trudności z połykaniem, osłabienie mięśni oraz problemy ze wzrokiem, które mogą wymagać natychmiastowej interwencji lekarskiej.

Możliwe są również mniej poważne skutki uboczne, takie jak opadanie powiek , niemożność całkowitego zamknięcia powiek, asymetria warg lub brwi, postrzeganie dwóch obrazów jednego obiektu, suchość oka, marszczenie powiek odsłaniające wewnętrzną powierzchnię i spojówkę, niemożność mocnego zamknięcia ust, mimowolne ślinienie się oraz zmiany wyrazu twarzy, aby wymienić tylko niektóre.

Stosowanie toksyny botulinowej jest przeciwwskazane w czasie ciąży i karmienia piersią, u osób niepełnoletnich oraz u osób ze stwierdzoną nadwrażliwością lub alergią na toksynę botulinową typu A. Jest ona również przeciwwskazana u osób przyjmujących niektóre leki zwiotczające mięśnie i przeciwciała, takie jak aminoglikozydy, a także u osób z zaburzeniami krzepnięcia krwi lub zakażeniem lub stanem zapalnym w proponowanym miejscu wstrzyknięcia oraz u osób z zaburzeniami nerwowo-mięśniowymi, takimi jak miastenia lub stwardnienie zanikowe boczne.

W 1981 roku okulista Alan Scott zapoczątkował leczenie zeza toksyną botulinową, torując drogę badaniom klinicznym i jej zastosowaniu w wielu specjalnościach.

Obecnie toksynę botulinową stosuje się w leczeniu nadreaktywnego pęcherza moczowego, nietrzymania moczu, przewlekłych migren, spastyczności (skurczów powodujących sztywność mięśni), dystonii szyjnej (mięśnie szyi kurczą się mimowolnie), nadmiernego pocenia się pach, skurczów powiek, nadmiernego ślinienia się i wielu innych zaburzeń okulistycznych, żołądkowo-jelitowych, urologicznych, ortopedycznych, dermatologicznych, stomatologicznych, wydzielniczych lub zaburzeń, które objawiają się nieprawidłowymi, nadmiernymi lub niewłaściwymi skurczami mięśni.

Oprócz jatrogennego botulizmu, który może wystąpić, jeśli wstrzyknie się zbyt dużo toksyny botulinowej ze względów kosmetycznych lub medycznych, istnieją inne rodzaje botulizmu: botulizm ranny, zatrucie jelitowe, botulizm wziewny, botulizm niemowlęcy i botulizm pokarmowy. Ten ostatni jest najczęstszy, zwykle spowodowany spożyciem nieprawidłowo przygotowanej domowej żywności w puszkach. Pojawia się między 12 a 36 godziną po spożyciu skażonej żywności i może być bardzo poważny, wymagający intensywnej opieki i antytoksyny. Pomimo leczenia, od 5% do 10% pacjentów umiera. Aby temu zapobiec, zaleca się unikanie żywności o dziwnych zapachach, spuchniętych puszek lub konserw z wypukłymi pokrywkami.

Botulizm dziecięcy często wiąże się z jedzeniem miodu przez dzieci. Dlatego Amerykańska Akademia Pediatrii (AAP) zaleca, aby nie podawać miodu dzieciom poniżej 12 miesiąca życia .

Historia botulizmu to bez wątpienia fascynująca podróż od śmiertelnej toksyny do terapeutycznego i estetycznego narzędzia o ogromnej wartości. Kluczem do uniknięcia niepotrzebnego ryzyka jest wstrzykiwanie toksyny botulinowej wyłącznie od dostawców upoważnionych i przeszkolonych do wykonywania zastrzyków.

Artykuł został pierwotnie opublikowany w serwisie The Conversation .