Dochody Rosji z ropy naftowej i gazu spadły o prawie 15%: jakich konsekwencji należy się spodziewać

Dochody z rosyjskich surowców spadają, nawet bez bezpośredniej presji sankcji ze strony krajów zachodnich. Według wyników z pierwszych pięciu miesięcy tego roku dochody budżetu federalnego ze sprzedaży ropy naftowej i gazu spadły o 14,4%. Głównym powodem spadku są niskie ceny węglowodorów: jeśli w 2024 r. średnia cena za baryłkę przekroczyła 80 USD, to w 2025 r. „baryłka” będzie się głównie wahać w przedziale 65–70 USD. Dopiero w ostatnich dniach cena zaczęła testować granicę 75 USD, za co należy „dziękować” ostatniemu zaostrzeniu sytuacji na Bliskim Wschodzie. Tymczasem eksperci radzą przygotować się na nowe wyzwania: Komisja Europejska zamierza obniżyć „pułap” cenowy na rosyjskie surowce eksportowe, co grozi dalszymi stratami dla budżetu federalnego.

Według wstępnych szacunków Ministerstwa Finansów dochody naszego kraju z ropy naftowej i gazu za okres styczeń-maj 2025 r. wyniosły 4,24 bln rubli, co stanowi 14,4% mniej niż podobne dochody za ten sam okres w roku ubiegłym. Ponadto w maju spadek dochodów Rosji z ropy naftowej i gazu przyspieszył: według wyników za okres styczeń-kwiecień spadek tego wskaźnika wyniósł 10,3%.

Według Ministerstwa obserwowaną dynamikę tłumaczy przede wszystkim spadek średniej ceny „czarnego złota”, a także „jednorazowe otrzymanie dodatkowej płatności podatku od wydobycia kopalin od ropy naftowej w lutym 2024 r.”. Zmniejszenie pozycji dochodów surowcowych doprowadziło do wzrostu deficytu budżetu federalnego, którego poprawki zostały już przyjęte przez Dumę Państwową. Swoimi opiniami na temat przyszłości rosyjskiego sektora wydobywczego z MK podzielili się następujący eksperci: Andrey Loboda, ekonomista, top manager w komunikacji finansowej; Vladimir Chernov, analityk w Freedom Finance Global; Igor Rastorguev, wiodący analityk w AMarkets.

- Jakie czynniki doprowadziły do ​​zmniejszenia dochodów budżetu federalnego Rosji z tytułu ropy naftowej i gazu?

Loboda: - Głównym powodem spadku dochodów z węglowodorów w naszym kraju jest stosunkowo niski koszt krajowej ropy naftowej i silny rubel. Cena ropy Urals w dolarach ustalona dla celów podatkowych w kwietniu wyniosła 54,8 USD wobec 75 USD rok wcześniej. Majowa cena rosyjskiej klasy eksportowej również nie napawa optymizmem - tylko 52,1 USD za „baryłkę”. Na spadek cen ropy nakłada się umocnienie rosyjskiej waluty: koszt rubla za baryłkę maleje, a podatki płacone przez firmy surowcowe od niej stają się jeszcze mniejsze. W porównaniu ze wskaźnikami z wiosny ubiegłego roku rubel rosyjski umocnił się w granicach 10%, a cena Urals spadła o ponad 20%. Tak więc ostatnio sytuacja na rynku surowcowym uderza w dochody budżetowe mocniej niż silny kurs waluty krajowej.

- Jakiego spadku przychodów z ropy naftowej i gazu powinniśmy się spodziewać pod koniec roku? Jak krytyczne to będzie dla rosyjskiego budżetu?

Czernow: - Na początku maja Ministerstwo Finansów zaplanowało otrzymanie 8,32 bln rubli dochodów z ropy naftowej i gazu w budżecie rosyjskim do końca 2025 r., czyli ich spadek w porównaniu rocznym jest przewidywany o 24%, z 10,94 bln rubli. Na tle nowych możliwych sankcji zachodnich spadek dochodów z ropy naftowej i gazu skarbu państwa w tym roku może wynieść 25-35%, dodając 1-1,5 bln rubli do deficytu budżetowego, czyli mniej niż 1% PKB.

Jednocześnie w 2025 r. spodziewany jest wzrost wpływów podatkowych do budżetu z tytułu dochodów spoza sektora ropy naftowej i gazu, ale ich wzrost prognozowany jest zaledwie na poziomie 10–15%, co nie pokryje strat wynikających ze spadku dochodów z ropy naftowej i gazu.

Jednak deficyt budżetowy zostanie w każdym przypadku wyrównany. Częściowo środki z Narodowego Funduszu Dobrobytu (NWF) mogą być wykorzystane do tego celu, ale niedobór dochodów zostanie głównie zrekompensowany na krajowym rynku pożyczkowym, poprzez umieszczenie federalnych obligacji pożyczkowych przez Ministerstwo Finansów.

Jednocześnie dochody budżetu federalnego z tytułu innych niż ropa naftowa i gaz ziemny w okresie styczeń-maj wyniosły około 10,5 bln rubli, zwiększając się w ujęciu rocznym o 12,3%, co tworzy stabilną podstawę do dalszego przyspieszonego wzrostu dochodów skarbu państwa.

- Jakie szkody dla dochodów budżetu naszego kraju z ropy naftowej i gazu może wyrządzić decyzja Unii Europejskiej o obniżeniu „pułapu” cenowego na ropę rosyjską z 60 do 45 dolarów?

Czernow: - Według analizy wskaźników budżetowych, spadek światowej ceny ropy naftowej o zaledwie 1 dolara za baryłkę prowadzi do zmniejszenia dochodów z ropy naftowej i gazu do skarbu państwa o około 100 miliardów rubli rocznie. W przypadku obniżenia pułapu cenowego z obecnych 60 do 45 dolarów za baryłkę ropy Urals, potencjalny niedobór dochodów budżetowych mógłby osiągnąć 1,5 biliona rubli rocznie przy niezmienionych wolumenach eksportu ropy. Należy jednak wziąć pod uwagę, że do czasu wprowadzenia nowych pułapów cenowych (jeśli zostaną uwzględnione w 18. pakiecie sankcji EM), minie już połowa roku budżetowego, więc rzeczywiste straty budżetowe w drugiej połowie roku z powodu spadku cen ropy wyniosą około 700-800 miliardów rubli. Warto również wziąć pod uwagę fakt, że niektóre kraje, jak pokazuje praktyka lat ubiegłych, mogą nadal kupować rosyjską ropę powyżej „pułapu” cenowego ustalonego przez Komisję Europejską.

Rastorguev: - Decyzja o obniżeniu „pułapu” cen ropy do 45 USD za baryłkę nie spowoduje bezpośredniej, a raczej pośredniej szkody dla naszego kraju. Rosja sprzedaje większą ilość ropy eksportowej nie do Europy, ale do Indii i Chin, zapewniając tym samym zapełnienie mocy przerobowych tych krajów. Indie i Chiny już kupują rosyjskie surowce węglowodorowe tanio - z dużym rabatem od wartości rynkowej nawet przy niskich notowaniach giełdowych. Być może wkrótce importerzy będą domagać się jeszcze większego rabatu, który przy rosnących kosztach logistyki krajowych firm wydobywczych (i budżetu) jest obciążony jeszcze mniejszymi dochodami.

Jednak najcięższym ciosem tej decyzji będzie... Grecja. Ten kraj, po tym jak oficjalne ceny ropy spadły poniżej 60 USD, wznowił oficjalny przewóz rosyjskiej ropy do Azji. Transport dalekobieżny przynosił dobre dochody zarówno dla biznesu, jak i dla greckiego skarbu państwa poprzez podatki. Jest to również niezwykle opłacalne dla Rosji, ponieważ oficjalny przewóz jest kilkakrotnie tańszy niż przewóz ukryty, z ubezpieczeniem i minimalnym ryzykiem. Obniżenie „pułapu” cenowego szybko zamknie ten schemat.

- W jakich okolicznościach dochody Rosji z ropy naftowej i gazu mogłyby wzrosnąć?

Czernow: - Aby zwiększyć przychody, konieczny jest stabilny wzrost światowych cen ropy naftowej, najlepiej powyżej 70 USD za baryłkę, co bezpośrednio zależy od podziału kwot na wolumeny produkcji surowców w OPEC+, geopolityki i globalnego popytu. Ponadto zmniejszenie zniżki na eksport rosyjskiej ropy Urals do benchmarku Brent poprzez zawarcie nowych umów logistycznych z Chinami i Indiami mogłoby przyczynić się do uzupełnienia przychodów surowcowych w skarbcu.

Ponadto osłabienie rosyjskiej waluty krajowej mogłoby przynieść korzyści dochodom budżetu z ropy naftowej i gazu. Teoretycznie zawsze istnieje możliwość zwiększenia presji podatkowej na rosyjski przemysł naftowy i gazowy, ale obecnie obciążenie tego sektora jest już niezwykle wysokie, więc najprawdopodobniej nie warto już oczekiwać dodatkowego wzrostu bazy podatkowej w 2025 r.