Europees kampioenschap voetbal voor vrouwen | Van Bern naar Zürich: een bezoek aan een land vol tegenstellingen

Laura Kaufmann geloofde dat de tijd rijp was, maar velen niet. Met een klein team wilde ze een gedrukt magazine ontwikkelen dat zich uitsluitend richtte op vrouwenvoetbal . Het zou een van de eerste magazines in zijn soort in Europa worden. Zo niet nu, wanneer dan wel, vroeg Kaufmann zich af, vooruitkijkend naar het EK vrouwenvoetbal , dat woensdag in Zwitserland van start ging. Een van de grootste sportevenementen in de geschiedenis van het land begon in Bazel met een 2-1 nederlaag voor het nationale team tegen Noorwegen.

Onderschatte vrouwen

"We hebben veel bedrijven om steun gevraagd", zegt Kaufmann. "De respons was bedroevend laag." Zittend in een klein kamertje aan de Hogeschool voor de Kunsten Zürich, waar ze ooit design studeerde, spreekt ze geduldig en glimlachend. Soms past de inhoud niet helemaal bij haar kalme toon: "De marketingafdelingen van deze bedrijven, die grotendeels door mannen worden gedomineerd , zijn blijkbaar nog niet zo ver gevorderd als de Zwitserse samenleving."

Kaufmann kent het gevoel van onderschat worden. Ze werkte als beeldredacteur en fotograaf voor een Zwitsers dagblad en fotografeerde later het vrouwenelftal van FC Zürich. Haar mannelijke collega's lieten haar dat doen, waarschijnlijk omdat hun interesse in vrouwenvoetbal in Zwitserland beperkt was. Ze bouwde vertrouwen op bij de speelsters en portretteerde hen als topsporters, niet als objecten voor een mannelijk publiek. Haar blogs en fotoseries waren bijzonder populair op sociale media. Haar collega's op de redacties waren verrast, maar zijzelf niet.

Politieke wil

Ze geloofde dus dat dit tijdschrift een succes zou worden. Er volgde een crowdfundingcampagne. En na slechts een paar weken was het doel bereikt: meer dan 80.000 frank, zo'n 85.000 euro, opgehaald door bijna 900 donateurs. En nu, kort voor de start van het EK , is het tijdschrift verschenen met een eerste oplage van 10.000 exemplaren. Het heet 'Frau Müller'. Het klinkt zo gewoon en droog dat het bijna provocerend lijkt. "We willen positief en constructief zijn," legt Kaufmann uit, "en ook politiek."

Het lijkt een goed moment in Zwitserland om culturele grenzen te verkennen. In grote steden hebben overheidsinstanties, clubs en bedrijven speciale programma's gelanceerd rond het EK. Deze richten zich vaak op gelijkheidskwesties . In een populaire voetbalkroeg in Bazel bijvoorbeeld bespreken vrouwelijke politici loonverschillen met vrouwelijke voetbalsters. In Zürich maken kunstenaars een wandeltocht om representaties van vrouwen in de openbare ruimte te beschrijven. En in Bern vinden ook toneelstukken, lezingen en workshops voor kinderen plaats.

Maatschappelijke debatten

Voetbal als katalysator voor maatschappelijk debat? Lange tijd was dit ondenkbaar in Zwitserland – en dat vooral om historische redenen. Deze redenen kunt u verkennen in het FC Zürich Museum, een van de belangrijkste voetbalclubs van Zwitserland. Een fototentoonstelling, te midden van oude trofeeën, wimpels en tijdlijnen, vertelt het verhaal van het Zwitserse nationale vrouwenelftal.

De allereerste afbeelding op de tijdlijn, uit de zomer van 1970, zit vol symboliek. Het toont de "pioniers", de Zwitserse spelers, voor hun eerste interland in Schaffhausen tegen Oostenrijk. Ze dragen vale, oversized shirts in geel en oranje, niet de nationale kleuren rood en wit. Dit waren shirts die de mannelijke jeugdspelers niet meer nodig hadden. En toch zien verschillende spelers er zelfverzekerd en trots uit.

Het was een tijd waarin traditionele structuren geleidelijk afbrokkelden, mede onder invloed van de beweging van 1968. In veel West-Europese landen netwerkten vrouwen en eisten ze gelijke rechten. Dit gold ook voor voetbal, waar vrouwenvoetbal al lang verboden was door de voetbalbonden. Vrouwelijke speelsters vormden nu nationale teams en speelden al snel hun eerste interlands. In Duitsland in 1982, in Italië in 1986 en in Oostenrijk in 1990. De Zwitserse vrouwen waren er al eerder bij, met hun première in 1970, hoewel ze in sommige gevallen tweederangsburgers waren. Het vrouwenkiesrecht werd in Zwitserland pas in 1971 ingevoerd. Een jaar later kregen meisjes en vrouwen gelijke rechten in de lichamelijke opvoeding.

Feministen tegen hun wil

De verdere ontwikkeling verliep traag, zoals historicus Marianne Meier weet: "De verenigingen tolereerden vrouwenvoetbal niet omdat ze het eigentijds vonden, maar omdat ze het wilden controleren." Scepsis overheerste in de media, zoals in het tijdschrift "Tip": "Vrouwen moeten de sport beoefenen die hen plezier geeft. Maar als het voetbal is, is het beter dat ze die buiten het publieke oog houden, zodat ze zich niet blootstellen aan spot." Weinigen kunnen deze geschiedenis in Zwitserland zo goed traceren als Marianne Meier. In 2000 stuitte ze op een advertentie in een krant waarin de nationale damesvoetbalsters van begin jaren 70 een bijeenkomst aankondigden. Ze meldde zich aan als vrijwilliger, nam deel aan de groep en verspreidde vragenlijsten voor haar onderzoek. "Slechts één op de zestien speelsters beschouwde voetbal in 1970 als een politieke daad", zegt Meier. "Sommigen wilden expliciet niet als feminist worden gezien." Maar ze waren desondanks feministen, omdat ze iets deden wat mannen al honderd jaar mochten doen: slidings maken, voorzetten geven en hun vuisten ballen als ze een doelpunt vieren.

Meier heeft onlangs samen met genderonderzoeker Monika Hofmann een boek over deze generatie geschreven en een podcast gemaakt: "The Right to Kick". Maar dit recht was voor volgende generaties allerminst vanzelfsprekend, zoals blijkt uit een bezoek aan het Wankdorfstadion in Bern, de thuisbasis van BSC Young Boys. In de catacomben komt Franziska Schild kordaat uit haar kantoor en neemt plaats in de vergaderzaal. Ze speelde rond de eeuwwisseling vier interlands voor Zwitserland en is nu hoofd van het vrouwenvoetbal bij Young Boys.

Oude rolmodellen

Schild groeide op in een buitenwijk van Bern. Ze was een van de weinige meisjes op school die geïnteresseerd was in voetbal, maar ze moest op zoek naar rolmodellen. In 1994 vierde de Zwitserse voetbalbond haar 100-jarig bestaan ​​– het nationale vrouwenelftal werd niet eens genoemd in de herdenkingspublicatie. "Ouderwetse genderrollen zijn nog steeds diepgeworteld in Zwitserland", zegt Schild. Hoewel het land welvarend is en het op twee na hoogste bruto binnenlands product per hoofd van de bevolking ter wereld heeft, staat Zwitserland slechts op de twintigste plaats op de ranglijst van gendergelijkheid van het World Economic Forum.

De Zwitserse voetbalbond (SFA) was een van de laatste nationale bonden in Europa die in 2024 vrouwen in haar bestuur opnam. Over het geheel genomen bedraagt ​​het aandeel vrouwelijke officials in het Zwitserse voetbal 13 procent, het aandeel vrouwelijke coaches 8 procent en het aandeel vrouwelijke scheidsrechters 3 procent. Schild heeft verschillende functies bekleed als voetbalofficial; ze werd soms aangezien voor de secretaresse aan de telefoon. Ze is verheugd dat voormalig Zwitsers president Viola Amherd de sport heeft opgeroepen om verantwoordelijkheid te nemen: in de toekomst zou minstens 40 procent van de managers in bonden vrouw moeten zijn.

Schild beseft echter dat de vrouwelijke voetballers bij haar huidige club in Bern niet snel dezelfde status zullen krijgen als de mannelijke. Maar ze kan de structuren in ieder geval samenbrengen. "We willen geen eigen leven leiden", legt ze uit. "Alle afdelingen binnen de club, of het nu marketing of media is, zouden evenveel aandacht moeten besteden aan vrouwen- als mannenvoetbal." Bij sponsorevenementen of signeersessies zouden de speelsters en de speelsters samen moeten verschijnen.

Minder agressie

Al twee jaar speelt het damesvoetbalteam BSC Young Boys hun thuiswedstrijden in de Super League in het grote Wankdorfstadion, soms voor meer dan 10.000 toeschouwers. De sfeer is anders dan de soms agressieve stemming in het mannenvoetbal. Veel gezinnen zitten op de tribune, evenals verschillende schoolklassen en jeugdgroepen. Schild spreekt van een "evenementenpubliek", maar voor haar heeft die term geen negatieve connotatie.

Tijdens het EK vinden vier van de 31 wedstrijden plaats in Bern: drie groepswedstrijden en één kwartfinale. Rondom het Wankdorfstadion hangen borden met sponsorlogo's en in restaurants en bars in het stadscentrum worden publieke wedstrijden aangekondigd. "Ik weet zeker dat na het EK meer meisjes willen voetballen", zegt Schild, die op de lange termijn ook hoopt op meer vrouwelijke scheidsrechters en stadionomroepers, en op betere grasvelden en kleedkamers voor meisjes.

De speelsters van BSC Young Boys hebben zojuist het Zwitserse vrouwenkampioenschap gewonnen. Maar slechts enkelen van hen kunnen van voetbal hun brood verdienen. Eén speelster uit Bern werkt als kok, een ander als timmerman, en weer anderen studeren in deeltijd. Volgens een onderzoek uit 2022 verdienden vrouwelijke voetbalsters in Zwitserland een gemiddeld maandsalaris van net geen € 400. De officiële slogan van het EK in Zwitserland is "Samen stijgen we." De weg naar de top is lang.