Zelfmanagement | B-Side in Münster: Als utopie plotseling alledaags wordt

Na negen jaar vechten tegen bureaucratie en burn-out, na negen jaar hopen dat het deze keer anders zou zijn – zonder bazen, zonder investeerders – na negen jaar hart en ziel te hebben gestoken in een plek die wil bewijzen dat collectief zelfmanagement meer kan zijn dan idealisme met donkere kringen onder de ogen, zitten vijf mensen achter hun laptops, hun wifi valt uit. De Brechtiaanse strijd in de bergen is voorbij, de strijd op de vlaktes begint pas.

Buiten klotst het groenige havenwater tegen de kade. Binnen, tussen kale muren, opent Tim Többe de plenaire vergadering met zijn gebruikelijke check-in: "Het gaat goed, maar zoals altijd zijn we met te weinig voor te veel taken. Check."

De werkgroep Commons komt bijeen in het sociaal-cultureel centrum B-Side aan de zuidkant van de haven van Münster. Elke donderdag staat de vraag centraal hoe we gemeenschappelijk gebruikte hulpbronnen duurzaam kunnen organiseren en beheren in een geest van solidariteit. Tot nu toe is de weg naar utopie geplaveid met slijtage en uitputting.

Een verdieping hoger, in de fitnessruimte, waar de geuren van vers hout en oud zweet zich vermengen en de hersenen even tot rust brengen, waar yogamatten tegen boksmatten leunen, zouden de "Yoguerrilla's" een nieuw financieringsmodel overwegen. Het oude principe – de B-kant ontvangt 30 procent van de cursusinkomsten, tot een maximum van 15 euro per les – werkt niet meer. Elektriciteit en verwarming zijn duur, en in de toekomst moet er een betaalde functie worden gecreëerd om de ruimte te organiseren. "Zodat niet dezelfde twee mensen alles op vrijwillige basis hoeven te doen, zoals de afgelopen acht of negen jaar," zegt Tim. "Zelfuitbuitend."

Iedereen beslist samen, iedereen kan meedoen

Tim Többe, 42, schat dat hij vier tot vijf jaar lang zo'n 20 uur per week vrijwilligerswerk deed voor B-Side. Tegenwoordig doet hij dat nog maar zo'n vijf uur per week en ontvangt hij 27 uur per week subsidie, zowel van B-Side GmbH als van externe sponsors.

Tim was er vanaf het begin bij toen een groep kunstenaars en creatievelingen tien jaar geleden in actie kwam om te protesteren tegen de uitverkoop van het oude havengebied. Een investeerder wilde het vervallen pakhuis op Hill van de stad kopen om winst te genereren met kantoren in plaats van met open ruimte voor cultuur.

Maar het creatieve collectief had andere plannen en haalde overheidsgeld op voor de renovatie. "Aanvankelijk dachten we dat het vier jaar zou duren, en als er problemen waren, zouden we elkaar recht in de ogen kijken," zegt Tim. Het duurde negen jaar en vandaag de dag kent hij niet meer iedereen die B-Side tot leven brengt. Ze vierden de heropening in september 2024.

Met bijna tien miljoen euro en talloze uren vrijwilligerswerk is in het oude pakhuis van 3.500 vierkante meter wat Tim een "Gallisch dorp van burgermaatschappij en zelforganisatie" noemt, ontstaan: een evenementenzaal voor 400 gasten, een café met lunch (maar geen eetverplichting), groepsruimtes en kantoren voor initiatieven op het gebied van de gemeenschap.

Er is een hout- en metaalwerkplaats met een 3D-printer en een CNC-freesmachine, gedeelde studio's, repetitieruimtes, bakfietsen, een professionele keuken die iedereen mag gebruiken en onder het dak: de lichte fitnessruimte.

B-Side GmbH heeft 28 mensen in dienst, verdeeld over tien fulltimefuncties. "We zullen er meer moeten aannemen", zegt Tim. Zo'n 50 mensen doen regelmatig vrijwilligerswerk, en voor individuele evenementen zal dat aantal naar verwachting oplopen tot 200. Hoewel B-Side geen huur hoeft te betalen, verwacht het bedrijf alleen al in het eerste jaar maandelijkse kosten van € 80.350. Toch blijft het doel: iedereen neemt samen beslissingen, iedereen kan meedoen en er zijn geen hiërarchieën. Kan dit op de lange termijn wel werken?

Op een dinsdag om 19.31 uur had iemand in de plenaire vergadering van "Hansawerkstatt" een goed idee: laten we eerst de ruimte luchten. 44 minuten lang slingerde de discussie over het eerste agendapunt van bijzaken naar individuele punten, maar kwam steeds weer terug bij de kern: wie mag de werkplaats openen en zelfstandig gebruiken? Er zijn niet alleen dure machines zoals de CNC-freesmachine, maar ook cirkelzagen waarmee je takken kunt afzagen.

"Het gaat om diefstal, schade en verwondingen", vat de presentatrice samen, met haar zwarte hond van een gemengd ras op schoot, piercings in haar lip en neus en haar knotje vastgezet met een fineliner. Ze probeert het debat in de goede richting te sturen. De nieuwe regel moet bindend zijn, maar niet té bindend – om niemand uit te sluiten.

De conceptresolutie verschijnt op de muur, bewerkt en in realtime geprojecteerd door de notulist: "Mensen met onafhankelijke toegang tot de workshop moeten de plenaire vergadering regelmatig bijwonen." Wat "regelmatig" betekent, blijft onduidelijk. De moderator kijkt om zich heen en vraagt: "Is er tegenstand tegen deze resolutie? Eén, twee, drie." Bij de telling van drie kruisen alle twaalf aanwezigen tegelijk hun armen: geen tegenstand. Eén opgeheven arm zou tegenstand hebben aangegeven, twee armen verdubbelden tegenstand.

Het onderliggende principe heet systemische consensus. Het meet weerstand, niet overeenstemming. Dit vermijdt de blokkades die optreden in traditionele consensusprocessen met vetorecht. De optie met de minste weerstand wordt gekozen, oftewel de oplossing die het dichtst bij consensus komt. Meestal is het echter mogelijk om tijdens de discussie een besluit te formuleren waar iedereen mee kan leven. Ook al kost dat soms tijd.

»Faltenrocker« en een bijzondere gesprekscultuur

Maar wat is het nut van al die consensusvorming, moderatie, het bijhouden van gegevens en delegeren van onderop als het menselijk gezien niet past? Of als kennis en informele macht nog steeds geconcentreerd zijn bij individuen? Omdat ze charismatisch zijn, meer ervaring hebben, meer gelezen hebben?

Tim Többe zit met zijn rug recht op het terras van de B-Side. "Net zo belangrijk als de structuur," zegt hij, "is de cultuur." De cultuur bij de B-Side omvat zelfreflectie en een open houding tegenover fouten, aldus de website. Je vindt hier nog steeds veel gelijkgestemden, zegt Tim, al is de groep lang niet zo homogeen als sommige andere linkse collectieven.

Zelf probeert hij verantwoordelijkheid af te schuiven en ruimte te maken voor een nieuwe generatie. Maar loslaten en anderen vertrouwen is moeilijk voor hem – ook al is hij achteraf vaak onder de indruk van wat anderen bereiken. Een paar dagen na de vergadering van de Commons Working Group zal hij zeggen dat hij ontevreden was over zijn grote aandeel in de plenaire vergadering.

Tijdens een andere lunchpauze loopt Burkhard Zimmer het B-Side café binnen, stopt voor het bord met de wekelijkse specials en vraagt zich hardop af of "Chili sin Carne" echt vleesloos is. De 71-jarige Burkhard, met een platte pet en een grijze baard op zijn kin, vormt een soort schakel tussen de B-Side en een nieuwe, of liever gezegd, oudere generatie. Vijf jaar geleden introduceerde hij de "plooirok" in de B-Side. Tegenwoordig komen er bijna 500 mensen naar het maandelijkse feest voor 60-plussers. Zo'n 40 mensen helpen mee en er zitten zes tot acht mensen achter de dj-tafel. Bijna allemaal zijn het gepensioneerden.

Burkhard ontdekte B-Side in 2018 via een collega. Hij tilt zijn hoofd op en knikt naar de hoek naast de taartenvitrine. Daar, toen alles hier nog een puinhoop was, zat hij voor het eerst in een plenaire vergadering. De chili staat nu voor hem, zonder vlees, op een tafel van gerecycled hout. "Ik was compleet overdonderd," zegt hij. Door de discipline. Door de tijdwaarnemers. Door de moderators. Door de handgebaren.

Jarenlang was Burkhard verantwoordelijk voor de marketing bij een fabrikant van koeltechnologie en vloog hij voor zijn werk de halve wereld over – China, Noord-Amerika en Zuid-Amerika. Hij herinnert zich eindeloze vergaderingen waarin managers eindeloos doorpraatten zodra ze aan het woord kwamen. "Je moest brutaal zijn om er ook maar een woord tussen te krijgen," zegt hij, met grote ogen naar zijn bonen starend. Maar hier, bij B-Side, is het anders. De gesprekscultuur is respectvol. De groepsdynamiek is zodanig dat mensen graag taken op zich nemen.

Tegenwoordig vecht Burkhard er niet alleen voor dat alleen de groove telt bij de muziekkeuze, zodat "mensen met trillende benen kunnen dansen van vreugde". Hij probeert ook "heel voorzichtig de B-kant te laten circuleren" tussen de diverse groep – ouderen, niet alleen academici. Bijvoorbeeld wanneer hij erop staat dat Rammstein of muziek van andere problematische groepen niet meer uit de speakers schalt. Of wanneer hij andere senioren uitlegt wat de verzamelnaam "FLINTA" betekent. Dat is vaak "een beetje vermoeiend", zegt Burkhard.

En soms begrijpt zelfs hij, die zo ongedwongen praat over dingen als "NFT's", "blockchain" en "ChatGPT", de jongeren niet. Bijvoorbeeld een paar jaar geleden, toen individuen lukraak "oude, blanke mannen" de schuld gaven van misbruik. "Ik ben van buitenaf ook een oude, blanke man", zegt Burkhard. Maar wel een die goed observeert. Hij is blij dat er in de B-Side een bewustwordingsgroep is waarvan het Faltenrock-team de regels kan volgen.

Maar alle discussies, en de incidentele teleurstellingen, lijken het waard. Toen "Faltenrock" na de renovatie in oktober 2024 terugkeerde naar de B-kant, toen 400 gasten voor het eerst in de nieuwe zaal hun heupen lieten wiegen op Queen, Black Sabbath en Nirvana, toen tientallen mensen flirtten zoals vroeger, terwijl ogen de zaal afspeurden naar oogcontact – daar stond Burkhard op het podium. Hij deed de aankondigingen tussen de nummers door. En er stonden tranen in zijn ogen.

De missie van Tim Többe in de werkgroep Commons is aantonen dat de "tragedie van de meent" geen natuurwet is. Ecoloog Garrett Hardin gebruikte deze term om het onvermijdelijke overmatig gebruik van vrij toegankelijke hulpbronnen te beschrijven – omdat iedereen er het maximale uit wil halen, wat op de lange termijn collectieve schade veroorzaakt. De bereidheid om vrijwillig verantwoordelijkheid te nemen, ontbreekt.

Tim gelooft echter dat het zonder externe autoriteit kan. Hij loopt langs de gemeenschappelijke keuken van B-Side en vertelt over Elinor Ostroms "acht ontwerpprincipes". De Nobelprijswinnende econoom toonde aan dat mensen in lokale gemeenschappen vaak zeer duurzaam omgaan met hulpbronnen – wanneer ze goed geïnformeerd zijn, elkaar vertrouwen en duidelijke regels opstellen.

In plaats van te vertrouwen op toegangsgelden of huur voor groepsruimtes, wil B-Side zich richten op 'reproductiewerk': zaken als het opzetten van het podium, barwerkzaamheden, afvalverwerking of het verzorgen van planten. Collectieve verantwoordelijkheid die identiteit bevordert. Om dit te laten werken, ontwikkelt de werkgroep Commons een model voor een eerlijke verdeling van gebruik en onderhoud, vastgelegd in een digitale tool die transparantie en betrokkenheid moet creëren. De plenaire vergadering is nog steeds bezig om te verduidelijken welke taken überhaupt in aanmerking komen voor de aankomende 'reproductiewerkdag'. Er zijn veel ideeën, maar de complexe realiteit vertraagt wederom.