EU-begroting | Brussel biljoenen

Wanneer Commissievoorzitter Ursula von der Leyen woensdag het ontwerp voor het volgende Meerjarig Financieel Kader (MFK) van de EU presenteert, dat in 2028 ingaat, zal ze spreken van een "trilemma". Zo omschrijft haar departement het ogenschijnlijk onoplosbare wiskundige probleem rond de EU-begroting: Ten eerste heeft de Unie te weinig eigen middelen; ten tweede zijn de lidstaten niet bereid hun bijdragen te verhogen; en ten derde is er toenemende kostendruk door geopolitieke, klimaat- en economische crises.

Hoewel de groeiende sociale ongelijkheid in Europa op zijn best een marginale kwestie is, zijn oorlogen en conflicten alomtegenwoordig in Brussel. Conservatieven, sociaaldemocraten en de Groenen zijn het erover eens dat er enorme bedragen nodig zijn om de EU om te vormen tot een defensie-unie. Nu de komende maanden over het MFK wordt onderhandeld, zijn herverdelingen ten gunste van de militaire opbouw te verwachten.

Het Europees Vakverbond waarschuwde dat er tot 700.000 banen op het spel staan.

-

Volgens de Commissie zullen de defensiefondsen worden geïntegreerd met een concurrentievermogenfonds. Dit fonds zal ook andere strategische sectoren ten goede komen. Gezien de wereldwijde overcapaciteit, hoge energieprijzen en zwakke productiviteitsgroei staan belangrijke sectoren zoals de auto- en chemische industrie, evenals de staal- en aluminiumproductie, momenteel onder druk. Het handelsconflict met de Verenigde Staten verergert de situatie. Het Europees Vakverbond waarschuwde maandag dat er tot 700.000 banen op het spel staan.

Tegen deze grimmige achtergrond wordt de nieuwe meerjarenbegroting van de EU besproken. De begroting is verre van genereus: met € 289,7 miljard per jaar bedroeg de vorige meerjarenbegroting slechts iets minder dan 60 procent van de huidige federale begroting – voor de hele EU wel te verstaan. De begroting zal verder worden belast door de aflossing van leningen uit het Corona Herstelfonds en de verschuldigde rentebetalingen. Dit komt neer op maximaal € 30 miljard vanaf 2027.

Brussel reageert op het chronische tekort aan middelen met hervormingsinspanningen. De zogenaamde eigen middelen worden verhoogd met inkomsten uit het emissiehandelssysteem (ETS) . Hier wordt een jaarlijks overschot van € 19 miljard verwacht. Het _Carbon Border Adjustment Mechanism (CBAM) zal naar verwachting € 1,5 miljard per jaar extra genereren. Ook een heffing op internationale bedrijven met een omzet van meer dan € 50 miljoen wordt besproken. Een nieuwe kwestie van gezamenlijke schulden, zoals het Corona Recovery Fund, zoals geëist door de sociaaldemocraten, wordt als onhaalbaar beschouwd.

Het grootste twistpunt is misschien wel het plan om de begroting grondig te vereenvoudigen. De Commissie wil miljardenfondsen zoals het Cohesiefonds, het Europees Fonds voor Regionale Ontwikkeling (EFRO) en het Sociaal Fonds (ESF+) consolideren in nationale plannen. Dit moet volgens de Commissie efficiëntere crisesrespons mogelijk maken. De middelen zouden dan via algemene financieringsrichtsnoeren rechtstreeks naar de regeringen van de lidstaten vloeien.

Dit stuitte op scherpe kritiek van parlementariërs, die het parlementaire toezicht als in gevaar zien. Dinsdag benadrukte de verantwoordelijke rapporteur, Siegfried Mureşan (EVP), tijdens een persconferentie: "Wij wijzen elke poging tot nationalisatie van de fondsen categorisch af", aldus Von der Leyens partijgenoot, die de plannen met ongebruikelijke scherpte bekritiseerde. Hoewel ze het voornemen om het MFK te moderniseren toejuichen, "moeten de fondsen onafhankelijk blijven", benadrukte de conservatieve politicus.

Als concessie spreekt de Commissie nu niet alleen over "nationale" maar ook over "regionale partnerschappen". En de sociaaldemocraten beweren vóór de motie van wantrouwen van vorige week een belofte van de Commissievoorzitter te hebben afgedwongen dat het Sociaal Fonds volledig behouden zal blijven. "Het fonds is cruciaal voor onderwijs en gezondheid in de Europese Unie", benadrukte parlementair rapporteur Carla Tavares (S&D) dinsdag.

Conservatieven zijn ontevreden dat de grootste post in de EU-begroting, het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid, dat visserij en milieubescherming omvat, wordt overgeheveld naar nationale plannen. "Het Parlement zal de afzwakking van de traditionele EU-prioriteiten niet accepteren", benadrukte Mureşan. De zorgen over bezuinigingen op het kerngebied van de EVP lijken echter ongegrond – vooral tegen de achtergrond van de machtige landbouwlobby en de boerenprotesten van vorig jaar . Het is waarschijnlijker dat de Commissie, als onderdeel van haar brede bureaucratievermindering, de klimaat- en milieubeschermingsnormen op het gebied van landbouw opnieuw zal versoepelen, aldus parlementaire bronnen.

De Groenen maken zich ook zorgen dat nationale overheden hun regionale financiering zouden kunnen verminderen en vervangen door EU-financiering. "In plaats van geld af te pakken van lokale regio's en het maatschappelijk middenveld, zouden we het voor belanghebbenden gemakkelijker moeten maken om toegang te krijgen tot financiering voor Europese doelen", eist Groen Europarlementariër Rasmus Andresen in reactie op een enquête van de Groenen. "We willen meer geld inzetten om klimaatverandering en ongelijkheid te bestrijden", benadrukt hij.

De Linkse Fractie in het Europees Parlement sluit zich hierbij aan. "We hebben een MFK nodig met meer sociale vooruitgang en minder militaire opbouw", bekritiseert Europarlementariër en fractierapporteur João Oliveira. In plaats daarvan pleit hij voor een aanzienlijke verhoging van het Europees Sociaal Fonds en een Kindergarantie van € 20 miljard om kinderarmoede te bestrijden.

Maar deze eisen staan niet ter discussie. Ze zouden hogere bijdragen van de lidstaten of gezamenlijke leningen vereisen – beide zijn momenteel politiek onhaalbaar. De nationale plannen voorzien niet in extra financiering, dus het dilemma van Von der Leyen blijft onopgelost. Ervaren Europarlementariërs betwijfelen of de hervormingen de toewijzing van EU-middelen efficiënter zullen maken. Ze vermoeden dat de Commissie vooral haar macht ten opzichte van de regio's en het Parlement wil versterken.