Wat verandert er met betrekking tot militaire hulp aan Oekraïne? Het nieuwe plan van Trump lijkt nog onvolwassen en vaag.

In zijn langverwachte "grote verklaring" over Oekraïne van maandag verduidelijkte de Amerikaanse president Donald Trump minstens één punt: hij is niet langer tegen het idee om wapens aan Europa te leveren om Oekraïne te helpen in de oorlog tegen Rusland. De cruciale voorwaarde voor hem is simpelweg dat de Europese NAVO-partners, en niet de VS, de financiering van deze wapens overnemen. "Wij kopen ze niet, maar we produceren ze wel. En zij betalen ervoor", zei hij tegen de Europeanen tijdens zijn ontmoeting met NAVO-secretaris-generaal Mark Rutte in de Oval Office.

In wezen is dit geen nieuw plan. Vertegenwoordigers van de regering-Biden hadden dit model zes maanden geleden al met Trumps team besproken tijdens de regeringswisseling. Maar de nieuwe president bleef maandenlang aarzelen. Zijn prioriteit lag bij het spelen van de rol van vredesbemiddelaar tussen Rusland en Oekraïne. Nu geeft hij zelf toe dat een akkoord niet snel haalbaar is en dat Oekraïne dringend wapens nodig heeft. Maar zelfs nu toont hij een zekere ambivalentie. In de details lijkt het plan nog steeds onvolwassen en vol openstaande onderhandelingspunten.

Trump bagatelliseerde dit met gewaagde aankondigingen. Verschillende batterijen van het Patriot-luchtverdedigingssysteem zouden binnen enkele dagen geleverd kunnen worden. Wapens ter waarde van enkele miljarden dollars zouden binnenkort worden overgedragen. De president noemde ook een onbekend land dat geen 17 Patriot-systemen meer nodig had. Het idee is kennelijk een soort ruil, waarbij de Europeanen geld zouden verstrekken en de Oekraïense luchtverdediging zou worden versterkt.

Dit zou een groot succes zijn voor de leiding in Kiev, dat momenteel over ongeveer zeven Patriot-batterijen beschikt en er tien extra heeft aangevraagd. Patriot-systemen presteren uitstekend in de verdediging tegen Russische raketten en kruisraketten, maar beschermen momenteel slechts enkele zones in het land, voornamelijk de hoofdstad Kiev.

Trumps uitspraken moeten echter met de nodige voorzichtigheid worden geïnterpreteerd. Volgens openbare bronnen heeft geen enkel land 17 Patriot-batterijen. De meest waarschijnlijke kandidaat is Israël, dat zijn luchtverdedigingssysteem moderniseert en volgens onbevestigde berichten acht batterijen ontmantelt, waarvan sommige al in Oekraïne zouden zijn aangekomen. Trump kan zich in het aantal hebben vergist, of hij bedoelde misschien lanceerinrichtingen in plaats van batterijen, waarvan er zes tot acht in elke batterij zitten.

De Israëlische uitrusting zou echter waarschijnlijk eerst gereviseerd moeten worden voordat deze klaar is voor overdracht aan Oekraïne. Trumps optimistische tijdschema is daarom twijfelachtig. De Duitse minister van Defensie Boris Pistorius suggereerde tijdens zijn bezoek aan Washington maandag een ander tijdschema. Hij sprak van levering binnen enkele maanden als er nu een besluit over de Patriots wordt genomen. Functionarissen van het Pentagon vertelden de New York Times dat er nog veel details moeten worden opgehelderd.

Er zijn ook nog openstaande financieringsvragen. Het enige wat momenteel zeker lijkt, is dat Duitsland bereid is twee en Noorwegen een extra Patriot-batterij voor Oekraïne te financieren. Maar de regering in Berlijn wil, om begrijpelijke redenen, een bredere inzet binnen Europa. Volgens Pistorius heeft Duitsland nog maar zes van zijn twaalf Patriot-systemen over, na er drie aan Oekraïne te hebben overgedragen en er twee tijdelijk te hebben verplaatst naar Polen aan de oostflank van de NAVO. Meer landen moeten nu meehelpen met het nieuwe Patriot-plan: "Dit is een oproep aan alle andere Europese NAVO-lidstaten. Iedereen moet, om het zo maar te zeggen, zijn portemonnee trekken", vertelde hij aan ARD .

Het valt nog te bezien welke portemonnees er nu getrokken zullen worden. Tijdens de bijeenkomst van de EU-ministers van Buitenlandse Zaken in Brussel op dinsdag waren er geen nieuwe aanbiedingen, maar wel aanwijzingen voor een aanzienlijke behoefte aan onderhandelingen. De verklaring van de Duitse staatssecretaris van Buitenlandse Zaken, Gunther Krichbaum , dat "met goede wil" alles snel zou kunnen gebeuren, suggereert dat het besluitvormingsproces nog loopt. Krichbaum noemde ook twee fundamenteel verschillende soorten financiering: ofwel door individuele lidstaten ofwel door de EU als geheel. Dit laatste zou een nieuwe nadruk vormen, aangezien de EU een ondergeschikte rol speelt in de militaire steun aan Oekraïne ten opzichte van de uitgaven van de lidstaten.

Hoe dan ook, de vraag rijst wat het voor Europa zou betekenen als de VS zich terugtrekken als directe steun aan Oekraïne en in plaats daarvan de rol van louter wapenverkoper op zich nemen. De angst voor verdere financiële lasten is wijdverbreid in de EU. Maar een blik op de cijfers plaatst dit in perspectief.

De VS hebben tot nu toe jaarlijks ongeveer 20 miljard dollar aan militaire hulp aan Oekraïne verstrekt. Als de Europese NAVO-leden dit bedrag in de toekomst zouden dragen, zou dit slechts 0,09 procent van hun economische output vertegenwoordigen. Dit is een klein bedrag vergeleken met de nieuwe doelstelling van de NAVO om de defensie-uitgaven te verhogen van 2 naar 3,5 procent van het bruto binnenlands product. De hulp aan Oekraïne telt mee voor de NAVO-uitgavendoelstelling en vormt daarom geen extra last. Bovendien zou het in veel gevallen waarschijnlijk beter zijn om het geld te besteden aan de verdediging tegen Rusland dan aan het opbouwen van de eigen capaciteit in geval van oorlog.

De tot nu toe bekende fragmenten van het Trump-plan betreffen de Patriot-verdedigingssystemen. Het blijft onduidelijk in hoeverre er via het nieuwe financieringsmodel ook andere militaire uitrusting naar Oekraïne zal stromen. Oekraïne is voor verschillende soorten wapens afhankelijk van de VS, omdat de Europese wapenindustrie het tekort niet kan opvullen. Dit omvat precisiegeleide munitie voor Himars-raketlanceerinrichtingen. Oekraïne heeft deze munitie onlangs gebruikt om het commandocentrum van een vijandelijke brigade te treffen, waarbij de volledige leiding en het hoofd van het Russische Korps Mariniers in één klap omkwamen. De onlangs door het Pentagon opgelegde leveringsstop had echter ook gevolgen voor Himars-munitie.

Trump heeft dergelijke aanvallen in het verleden diep in het Russische achterland bekritiseerd. Nu lijkt hij er meer open voor te staan. Zoals de Financial Times en de Washington Post dinsdag meldden, onder verwijzing naar insiders, vroeg hij onlangs aan zijn ambtgenoot Volodymyr Zelensky in een telefoongesprek of Oekraïne ook Moskou of Sint-Petersburg zou kunnen aanvallen. Het idee was om Rusland harder aan te vallen. Zelensky zou bevestigend hebben geantwoord: "Als u ons de wapens geeft om dat te doen."

Dit zou bijvoorbeeld mogelijk zijn met Amerikaanse Tomahawk-kruisraketten. Een dergelijke overdracht is echter zeer onwaarschijnlijk, vooral omdat Trump Zelensky maanden geleden al beschuldigde van het riskeren van een "Derde Wereldoorlog". Oekraïne daarentegen hoopt op Amerikaanse raketten en kruisraketten met een kortere reikwijdte, die de Russische verzamelgebieden 100 tot 300 kilometer achter de frontlinies zouden kunnen treffen.